Янтарь — тас емес

Әр түрлі салада маманданған ғалымдар қандай жаңалық ашпасын, алдымен оның тарихын зерттейді. Тарих барлық ғылымдардың шежіресі деп санау өте орынды. Жаратылыстану саласын зерттейтін ғалымдар-биологтар, ботаниктер, зоологтар, геологтар, географтар, палеонтологтар және т.б. зерттейтін дүниесінің тарихына сүйенеді. Тарихын білмесе ғылым алға баспайды, дамымайды.

Жер қыртысының қабаттарын зерттеуші ғалымдар өсімдіктер мен жануарлардың көптеген тасқа айналған іздерін табу арқылы янтарьдың тас емес екендігін анықтады. Теңіздер мен мұхиттердың түбіндегі үйінділердің қабаттарындағы әр кезеңде болған іздерді «тас шежіресіне» — табиғаттың өзі «жазып» қалдырады. Әрбір осындай іздер өте ерте ғасырларда тіршілік өткен өсімдіктер мен жануарлардың қандай болғандығын, неліктен жойылғандығын ғалымдардың зерттеуіне көмектеседі.

Янтарьды — Балтық теңізінің жағалауынан көптеп өндіреді. Кімнен сұрасаң да янтарьды — тас деп жауап береді. Одан түрлі әшекейлі бұйымдар (сырға, моншақ, шолпы, ыдыс және т.б.) жасайды, тұрмыста көбірек қолданады. Көпке дейін янтарьдың қандай зат екендігі белгісіз болып келді. Ғалымдардың зерттеуі бойынша ашық тұқымды өсімдіктер (қылқанжапырақтылар — қарағай, шырша, арша, және т.б.) палеозой заманының таскөмір кезеңінде пайда болған. Қылқанжапырақтылардың (ашық тұқымдылар) қабығы, сүрегі, және жапырақтарында шайырлы өзек жолдары (каналдар) болады. Сол өзектің ішкі қабатынан шайыр (смола) бөлінеді. Әсіресе қарағайлар тұқымдасында шайыр көп болады. Осы күнгі қылқанжапырақтылардың да қабығы мен сүретінде шайырлы өзек жолдары көп. Шайырлы өзек жолы жасушалардың арасындағы кеңістікте орналасқан іші эфир майына, шайырға, бальзамға толы пішіні ұзынша жіңішке өзек (канал). Өзектің ең ішкі шайыр бөлінетін бөлімі бір қабат жасушалардан (сақина тәрізді дөңгеленіп орналасады) тұрады. Оның сыртын айналдыра ішінде цитоплазмасы жоқ, іші ауаға толы өлі жасушапар қаптайды. Өлі жасушалардың сыртын цитоплазмасы қою, ядросы және қоректік қор заты (май, крахмал) бар 1-2 қабаты жасушалар қоршап тұрады. Шайыр қылқанжапырақты ағаштардан ұдайы бөлініп қабығының сыртына шығып ағып тұрады. Егер ағаш зақымданса (кесілсе, сынса) шайыр тіпті көп ағады. Шайыр өте хош иісті, мөлдір, сәл сарғыш түсті созылмалы зат, ауада тез қатаяды. Ол өсімдікті әр түрлі зиянкестерден қорғайды, абайсызда зақымданған жерін бітеп микробтардан сақтайды, шайырды өндіріс орындарында да кеңінен пайдаланады.

Янтарь дегеніміз бірнеше заманнан бері жер қойнауыңда сақталып тасқа айналған шайыр. Өсімдіктердің қазба қалдықтарын зерттейтін ғылымды — палеоботаника, ал қазба қалдықтарды зерттеуші ғалымды - палеоботаник дейді. Жер қыртысында өсімдіктер мен жануарлардың тасқа айналған қалдықтары, іздері, таңбалары арқылы янтарьдың да тас емес шайыр екендігі дәлелденді. Табылған янтарьдың қабаттарынан бірге қатып сақталған жәндіктердің дене бөлшектері, өсімдіктердің гүл, жапырақ, сабақ қалдықтары бар екендігі анықталды. Янтарьды қазып алған соң тазалап қайта өңдеп әр түрлі пішінге келтіріп әшекей бұйымдар жасауға пайдаланады.

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: