Мәдениеттану саласы және оның қоғамдағы орны

Мәдениеттану - бұл әртүрлі факторлардың әсерінен адамзат мәдениеті мен оның даму заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Мәдениеттанудың ең кең тараған анықтамасын сипаттасам –мәдениеттің дамуын реттейтін ең жалпы заңдылықтар туралы ғылым ретінде түсінілуі. Мәдениеттануды тарихтан ерекшелендіретін нәрсе – мысалы тарихшы үшін фактінің өзі маңызды, ал мәдениеттанушы үшін сол немесе басқа уақытта мәдениеттің нені білдіргені маңызды. Мәдениеттану адамдардың бірлескен қызметі мен өмірінің маңызды жағына баса назар аударады және бұл оны әлеуметтанудан ерекшелендіреді. Мәдениеттану жаратылыстану ғылымынан жасанды нысандар мен процестерге назар аударумен ерекшеленеді. Егер әлеуметтік философияны жеке және әлеуметтік болмыстың мағынасы туралы ғылым ретінде мысалға алып қарасам,әлеуметтік болмыстың оқиғалық – белсенділік мазмұны туралы тарих ретінде ұсынатын болсам, онда мәдениеттану мәдени - тарихи типтің формативті элементтерін де, мазмұнын да білдіретін осы болмыстың нақты тарихи формаларымен айналысады деп есептеймін. Мәдениеттанудың қоғамдағы рөліне келер болсам,мәдениеттану қоғамның рухани процесінде үлкен рөл атқарады. Мәдениет мәдени өлшемдердің негізгі қозғаушы күштерінің бірі болып табылмайтын ішкі проблемалар мен қайшылықтарсыз дами алмайды. Мәдениеттің әлеуметтік өмірмен байланысы, оны адамның шығармашылық және әлеуметтік іс – әрекетінің процесі ретінде түсіну объективті және бұрыннан белгілі шындық болуы. Қоғам мәдениет пен әлеуметтік қатынастар арасындағы қайшылықтарды жеңіп, олардың бірлігін үнемі қалпына келтіріп қана өмір сүре алады және жемісті дами алады деп санаймын. Әрине, белгілі бір мәдени заңдарды ескере отырып, мәдениеттің ілгерілеуін елдің әлеуметтік-экономикалық өміріндегі өзгерістерден ажыратуға болмайды. Мәдениет-білім беру, өзін-өзі тәрбиелеу және, туа біткен ақыл-ой жиынтығы. Қоғамда өмір сүретін адам көптеген әлеуметтік, моральдық, экономикалық және басқа да байланыстар мен делдалдар жүйесінде. Бұл байланыстар көбінесе этикет ережелерімен реттеледі. Мәдениет, әдетте, адам әрекет ете алатын және қажет болатын шеңберді анықтайды деп айта аламын. Мәдениет адамның отбасындағы, мектептегі, өндірістегі, күнделікті өмірдегі және т. б. мінез-құлқын реттейді, өйткені онда тыйымдар жүйесі бар. Осы ережелер мен тыйымдарды бұзу қоғамдастық белгілеген және қоғамдық пікірдің күші мен институционалды ескертудің әртүрлі нысандары қолдайтын белгілі бір санкцияларды қолданады. Қазіргі мәдениеттану тек мәдениетті ғана емес, сонымен бірге өмірдің басқа салаларын да зерттейді, тарих, әлеуметтану, философия, антропология, лингвистика және психология сияқты ғылымдармен қиылысады. Мәдениеттану-күрделі құрылымы бар кешенді ғылым. Ғылыми пән ретінде мәдениеттану ХХ ғасырдың басында қалыптасты. Менің ойымша бұл ғылымның өмір сүру кезеңінде мәдениеттану деген не екенін түсіну біршама өзгерді. Бастапқыда ол адамзат өркениеттері туралы ғылым ретінде қарастырылды, бүгінде бұл мәдениет дамуының жалпы заңдылықтарын зерттейтін ғылым.

Мәдениеттанудың мақсаттары мен міндеттерін атап өтсем,бұл ғылым көптеген мәселелерді шешеді. Олардың ішінде ең маңыздылары:

• мәдениетті, оның мәнін, мазмұны мен негізгі функцияларын толық, дәл және терең түсіндіру;
• мәдениеттің пайда болуы мен дамуы туралы сұрақтарға жауап іздеу;
• жеке мәдени құбылыстар мен процестерді зерттеу;
• адамзат мәдениетінің жекелеген аспектілерін зерттейтін басқа ғылыми пәндерден білімді біріктіру;
• мәдениетті зерттеу әдістері мен құралдарын құру;
• мәдени процестердегі адамның рөлін анықтау;
• өнерден, діннен, философиядан және басқа салалардан алынған мәдениет туралы білімді жалпылау;
• әр түрлі мәдениеттердің дамуын және осы процестің сыртқы жағдайларға тәуелділігін зерттеу.

Мәдениеттанудың негізгі мақсаты-мәдениетті зерттеу және оны түсінуді қамтамасыз ету. Осы мақсатқа жету үшін мәдениет фактілері, жеке мәдени құбылыстар арасындағы байланыс, әртүрлі мәдениеттердің динамикасы зерттеледі. Сондай-ақ белгілі бір мәдени құбылыстардың пайда болуы мен дамуына әкелетін процестермен, мәдениеттердің түрлері және оларға тән функциялармен айналысады.

Қазіргі таңда мәдениеттану саласы бойынша жұмыс жасайтын мамандар мәдениеттанушы маман иелері болып табылады. Бұл мамандықтың артықшылықтары мен жан-жақтылығы мені қуантады. Көптеген жылдар бойғы тарихы бар осы сала бойынша білім алу және жұмыс жасау адамның рухани дүниетанымын байытып,мәдениет пен тарихты зерттеуге қызуғышылығықты арттырады. Сондықтан да мәдениеттану саласы мен мәдениеттанушы маман иелеріне жыл сайын сұраныс көбеюде деп ойлаймын.

Мақала авторы - Шарапқызы Дамира. «Әл-фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті», «Философия және Саясаттану факультеті», «Дінтану және Мәдениеттану кафедрасы»,  «6B03102 -Мәдениеттану» білім беру бағдарламасы, 2 курс студенті.

Өндірістік тәжірибе жетекшісі - Есболова Мөлдір Әуелтаевна.

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: