Жаңа заман жағдайында қазақтың дәстүрлі мәдениетін қалпына келтіру және дамыту

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Факультеті:"Философия және саясаттану"
Кафедрасы: "Дінтану және мәдениеттану"
Орындаған: Таймас Асылжан Әзімханұлы
Жетекші: Кудерина Айжан Нұрхамитқызы

Қазіргі уақытта Қазақстанда тарихи дәстүрге негізделген этникалық мәдениеттің қайта жаңғыру процесі жүріп жатыр. ХХ ғасырға дейін көшпелі өмір салтын сақтай отырып, ғасырдан ғасырға өмір сүрген қазақ мәдениеті өз тарихының осындай қиын кезеңдеріне қарамастан жаңғыра білді. Ұшы-қиырсыз далада тұратын көшпелі халықтың өмірі орасан зор қайратты талап етті, сондықтан көшпелі қазақ мәдениетіндегі ең басты құндылық – адам, яғни адам өмірі мен денсаулығы. Демек, қазақ халқының салт-дәстүрлерінің басым көпшілігі адам өмірінің маңызды кезеңдері – ұрпақтар сабақтастығы мен ұлт денсаулығына негізделген. Біз бұл құндылықтарды қазіргі Қазақстанда да байқаймыз.

Алматының қаласының орталығында тұратын қазақтар арасында заманауи контексте қазақтың дәстүрлі болмысын танытатын музыкалық шығармалар мен бейнероликтерге деген қызығушылықтың артып келе жатқанын байқауға болады. Қазақтың дәстүрлі көшпелілігінің бейнелері мен осы өмір салтымен байланысты заттар ата-бабаларымыздың өмірінің сағыныш бейнесін жасауда маңызды рөл атқарады. Осылайша, ұрпақтар ата-бабаларының шынайы дәстүрлерін еске түсіргенде, «қалпына келтіру сағынышының» әсерін байқауға болады.

Өткеннің сағыныш бейнесі ата-бабаларымыздың дәстүрі мен тарихына мақтаныш сезімін тудыратын идеалдандырылған және романтизацияланған сурет. Алматы қаласының кейбір үйлердің қабырғасында ата бабамыздың, ақындарымыздың, жазушыларымыздың суреттері және әлеуметтік-мәдени мәселелерді көтеру мақсатында түрлі және ашық түстегі суретшілердің жұмысы көздің назарын алуда. Сонымен қатар егер Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері билік музыканттарды қазақ мәдениетін халық арасында насихаттау үшін әндер мен бейнебаяндар жасауға шақырса, қазір бұл үрдістің өсіп келе жатқанын байқауға болады, ол қазірдің өзінде жастар арасында танымал орындаушылардан туындап отыр. Қазақтың дәстүрлі музыкасының элементтерін рок және эстрада элементтерімен үйлестіре білетін орындаушылар ерекше көзге түсті. Тарихи ностальгиялық бейнелер арқылы олармен байланысты бейнелер мен әндер қазақтың этникалық тарихы, болмысы мен бірлігі туралы күшті хабарлар береді.

Қазақ мәдениетін дәріптеген белгілі қазақ орындаушыларының бірі – Батырхан Шүкенов. Бұл орындаушының шығармашылығы Қазақстаннан тысқары жерлерде де танымал болды; Оның бейнебаяндарынан қазақтың шексіз даласындағы адал да қуатты аттар үстіндегі жауынгерлік ерлікпен ұштасып жатқан көшпелі өмір салтын қазақ халқының бойындағы адалдық белгісі ретінде көре аламыз. Бейнежазбадағы тағы бір маңызды атрибут – қазақ көшпелілері дәстүрлі түрде тұтынатын жылқы сүті ашытылған қымыз ішіп отырған адам бейнесі. Бейнежазбадағы Қазақстан пейзаждарының бейнелері шамандық бірлестіктері бар қазақ музыкалық аспаптарының дыбыстарымен сүйемелденеді, бұл коннотациялар музыкалық бейнедегі бейнелер арқылы көрнекі түрде күшейтілген.

Келесі, мүмкін, соңғы уақытта жастар арасында ең танымал бейне атақты әнші Jah Khalib-тің «Медина» бейнебаяны болды. Тарихи стильде түсірілген бұл клип көшпелі жауынгердің қызға деген махаббатын баяндайды. Сондай-ақ заманауи орындаушылар үшін Қазақстанның мәдениетін, шығу тегін, ұлттық иісін адамдарға жеткізу өте маңызды. Клип Қазақстанда ғана емес, шетелде тұратын қазақтардың да көңілінен шықты. Мұндай туындылар шын мәнінде ел ішінде де, шетелде де қазақтардың этникалық кодын жаңғыртады.

Жоғарыда аталған орындаушылардың танымалдылығы қазақтардың этикалық мәдениетін насихаттаудың өскелең ұрпақ арасында қаншалықты сұранысқа ие екенін растайды. Қазіргі қазақтар үшін олардың ата-бабаларының мәдениеті мен тарихы шын мәнінде олардың әлем туралы өзіндік түсінігінің қалыптасуы мен өзіндік ерекшелігінің маңызды бөлігіне айналады.

Заманауи түсіндірмедегі ұлттық киімдер де қазақтың мәдени мұрасынан үн қосты. Дәстүрлі қазақ нақышындағы киімді Қазақстаннан тысқары жерлерде де сән мамандары жоғары бағалайды. Қазіргі қазақ дизайнерлері дәстүрлі атрибуттарды заманауи киім үлгілерімен ұштастыра шебер пайдаланады. Қазақтың дәстүрлі киімі күрделі ою-өрнектерімен, былғарымен, үлбірмен, қауырсынмен үйлескен ашық түстерімен ерекше. Демек, күрделі өрнектер жаңа кейіпке енгенімен, қазақ көйлектерінің негізгі сәні болып табылады.

Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, біз бұл мақаланы қорытындылай келсек, Тәуелсіздік алғаннан кейін қазақтар жыл сайын өткенге табынуға бет бұрып, өз мәдениеті мен тарихының бір кездері жоғалған бөлігін қайта жаңғыртуда. Бұл мақалада қазіргі заманның өткеннің элементтерімен астасып жатқаны, ұлттың мәдени кодының одан әрі дамуына ықпал ететін бірқатар мысалдар келтірілген. Дәстүрлі мәдениетті бұқараға насихаттайтын музыкалық туындылардан әсіресе өскелең ұрпақ арасында танымалдылықты байқауға болады. Дәстүрлі киім элементтерін заманауи сән трендтерімен үйлестіретін қазақстандық дизайнерлердің жауабы қазірдің өзінде табылуда. Демек, қазақтардың дәстүрлі мәдениетінің қайта жаңғыруы қазақ мәдениетінің одан әрі дамуына зор мүмкіндіктер беретін заманауи ағымдармен астасып жатқанда бұрынғы дәстүрге негізделген деп тұжырымдауға болады.

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: