Ерекше білімді қажет ететін оқушылар үшін айтылым дағдысының рөлі

Маңғыстау облысы.Бейнеу ауданы

«Опорный жалпы білім беретін мектеп»КММ

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Куанова Лаззат

Ерекше білімді қажет ететін оқушылар үшін айтылым дағдысының рөлі

Қазіргі заманда инклюзивті білім беру жүйесі барлық оқушыларға, соның ішінде ерекше білімді қажет ететін балаларға (ЕБҚ) тең мүмкіндіктер ұсынуды көздейді. Бұлконтексте айтылым дағдысын қалыптастыру ерекшемаңызды болып табылады. Айтылым – адамның қарым-қатынас жасау, өз ойын жеткізу және әлеуметтік ортада өзорнын табу қабілетінің негізі. Бұл мақалада ЕБҚ оқушылардың айтылым дағдысының маңыздылығы мен оны дамыту әдістері қарастырылады.Айтылым дағдысы – адамның тілдік және коммуникативтік қабілеттерінің негізі. ЕБҚ оқушылар үшін бұл дағдының ерекше маңызы бар:Өзін-өзі таныту: Айтылым арқылы оқушылар өздерініңойларын, сезімдерін және қажеттіліктерін білдіреді.Әлеуметтік интеграция: Қарым-қатынас жасау дағдысы оқушыларға қоршаған ортамен байланыс орнатуға және қоғамның толыққанды мүшесі болуға көмектеседі.Танымдық даму: Айтылым оқушылардың логикалық ойлау қабілетін, сөздік қорын және когнитивтік дағдыларын дамытуға ықпал етеді.ЕБҚ оқушылардың айтылым дағдысын қалыптастыру кезінде келесі қиындықтар туындауы мүмкін:Физикалық кедергілер: Сөйлеу аппаратының бұзылуы немесе артикуляциялық мәселелер;Психологиялық кедергілер: Сөйлеуге деген қорқыныш, сенімсіздік;Когнитивтік ерекшеліктер: Ақпаратты баяу өңдеу, шектеулі сөздік қор;Әлеуметтік оқшаулану: Басқа балалармен қарым-қатынас жасау мүмкіндігінің болмауы.ЕБҚ оқушылардың айтылым дағдысын дамыту үшін кешенді тәсіл қажет. Төменде тиімді әдістер ұсынылады:1. Жекелендірілген тәсіл:1.Әрбір оқушының мүмкіндіктерін, қажеттіліктерін және қызығушылықтарын ескере отырып, оқу бағдарламасын бейімдеу маңызды. Мысалы, дыбыстық қиындықтары бар балалар үшін логопедпен жұмыс істеу тиімді болады.2. Ойын технологияларыОйындар арқылы оқушыларды сөйлеуге ынталандыруға болады. Мысалы:Сөздік ойындар (сөздерді құрастыру, жұмбақ шешу);Рөлдік ойындар (дүкенде сауда жасау, сұрақ-жауап форматы). Заманауи технологияларды пайдалануСөйлеу дағдыларын дамытуға арналған қосымшалар мен онлайн платформалар тиімді:Дыбыстық және визуалды кері байланысы бар бағдарламалар;Виртуалды шынайылық технологиялары.Коммуникативтік әдісОқушыларды диалогқа, пікір алмасуға және топтық жұмысқа тарту арқылы олардың еркін сөйлеуіне мүмкіндік беру керек. Мысалы, еркін тақырыпта әңгімелесу немесе өз ойын қысқа әрі нақты жеткізуге арналған жаттығулар.ЕБҚ оқушылардың айтылым дағдысын дамытуда мұғалімнің рөлі ерекше. Мұғалім:Оқушыларға қолдау көрсетіп, оларды ынталандыруы керек;Әр оқушыға жеке тәсіл қолдануы тиіс;Сөйлеу дағдысын дамытуға арналған арнайы жаттығулар мен әдістерді қолдануы қажет.                                                                                                                                        

Айтылым дағдысы – ЕБҚ оқушылардың өмір сүру сапасын жақсартуда маңызды рөл атқаратын негізгі факторлардың бірі. Мұны дамыту үшін жекелендірілгентәсілдер, ойын технологиялары және заманауи әдістердіқолдану қажет. Айтылым дағдысын дұрыс қалыптастыруарқылы оқушылардың өзін-өзі танытуына, әлеуметтікортаға бейімделуіне және болашақта табысты өмір сүруінежағдай жасаймыз.