Қазақ тілінде ауызша сөйлеу дағдыларын дамыту әдістемесі

Түркістан облысы Жетісай ауданы Асықата кенті 
"№11 Жеңіс" мектеп-гимназия коммуналдық мемлекеттік мекемесінің 
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі  Жаксылыкова Каракас Турдыкуловна

Кіріспе

Ауызша сөйлеу – адамның қарым-қатынас жасау дағдысының маңызды бөлігі. Қазақ тілінде еркін және анық сөйлеу қабілетін дамыту – тіл үйренушілер үшін басты мақсаттардың бірі. Ауызша сөйлеу дағдыларын жетілдіру әдістемесі оқушылардың тілдік құзыреттілігін қалыптастырып, олардың коммуникативтік қабілетін арттыруға бағытталады. Бұл мақалада қазақ тілінде ауызша сөйлеу дағдыларын дамытудың тиімді әдістері мен тәсілдері қарастырылады.

1. Ауызша сөйлеу дағдыларын қалыптастырудың маңызы

Ауызша сөйлеу – кез келген тілді меңгерудің негізгі көрсеткіші. Адам тілді меңгеру барысында алдымен тыңдау және сөйлеу дағдыларын дамытады. Әсіресе қазақ тілін үйреніп жүргендер үшін сөйлеу дағдысын жетілдіру маңызды, себебі ол өз ойын еркін жеткізуге, пікірталастарға қатысуға және кәсіби салада тілді тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.

Ауызша сөйлеу дағдыларын қалыптастырудың негізгі мақсаттары:

Оқушылардың өз ойын еркін жеткізе білуін дамыту;

Қазақ тілінде қарым-қатынас жасау қабілетін арттыру;

Диалог және монолог түрінде сөйлеу дағдыларын жетілдіру;

Сөздік қорды молайту және тілдік нормаларды меңгеру;

Сөйлеу барысында интонация, екпін, дауыс ырғағын дұрыс қолдануды үйрету.

2. Ауызша сөйлеу дағдыларын дамыту әдістері

Ауызша сөйлеу дағдыларын дамыту үшін әртүрлі әдістемелік тәсілдерді қолдануға болады. Төменде ең тиімді әдістер қарастырылады.

2.1. Комуникативтік әдіс

Бұл әдіс тіл үйренушілерді шынайы өмірлік жағдайларда сөйлесуге үйретуге бағытталған. Сабақ барысында сұрақ-жауап, пікір алмасу, дебат, рөлдік ойындар және диалогтік жаттығулар кеңінен қолданылады.

Тәсілдер:

Диалог құру және оны мәнерлеп оқу;

Шағын тақырыптар бойынша пікір алмасу;г

Рөлдік ойындар (мысалы, дүкенде, дәріханада, қонақүйде сөйлесу);

Тілдік ортаға ену арқылы қарым-қатынас жасау (экскурсиялар, мәдени шаралар).

2.2. Тыңдау және түсіну әдісі

Тыңдау – сөйлеу дағдысын дамыту үшін маңызды компонент. Оқушылар қазақ тілінде аудио немесе бейнематериалдарды тыңдау арқылы сөйлеу мәнерін, интонациясын, дыбыстардың дұрыс айтылуын үйренеді.

Тәсілдер:

Қазақ тіліндегі әңгімелер мен сұхбаттарды тыңдау;

Радио және подкасттар арқылы тыңдалым дағдысын жетілдіру;

Көркем шығармалардан үзінділерді тыңдау және мазмұнын айту;

Қазақ тіліндегі жаңалықтар мен фильмдерді қарау.

2.3. Сөздік қорды байыту әдісі

Сөздік қордың бай болуы – еркін сөйлеудің басты шарты. Тіл үйренушілер жаңа сөздерді меңгеріп, оларды дұрыс қолдануды үйренуі керек.

Тәсілдер:

Күн сайын жаңа сөздер жаттау және оларды сөйлемдерде қолдану;

Синонимдер мен антонимдермен жұмыс жасау;

Жаңа сөздерді контексте түсіну үшін мәтіндермен жұмыс істеу;

Сөздік ойындар (мысалы, "Ассоциациялар", "Сөздер тізбегі").

2.4. Монолог және баяндамалар жасау әдісі

Оқушылар өз ойларын толық жеткізе алуы үшін монологтік сөйлеу дағдысын дамыту қажет.

Тәсілдер:

Белгілі бір тақырып бойынша 1-2 минуттық қысқа әңгіме құру;

Презентация жасау және оны топ алдында қорғау;

Оқиға баяндау және эссе жазу;

Белгілі бір тақырыпқа қатысты пікір білдіру.

2.5. Рөлдік және драмалық ойындар әдісі

Бұл әдіс оқушылардың сөйлеу шеберлігін арттырып, өздерін еркін сезінуіне көмектеседі.

Тәсілдер:

Қазақ ертегілерін сахналау;

Рөлдік ойындар арқылы белгілі бір жағдайды сахналау;

Дебаттар ұйымдастыру және аргументтер келтіру.

3. Ауызша сөйлеу дағдыларын дамытуға арналған жаттығулар

Тиімді жаттығулар оқушылардың сөйлеу дағдысын жетілдіруге көмектеседі.

3.1. Диалогтік жаттығулар

"Сұхбат" ойыны: оқушылар бір-біріне сұрақ қойып, жауап береді.

"Бір сөйлеммен жалғастыр" ойыны: бір оқушы сөйлем бастап, келесі оқушы жалғастырады.

3.2. Сипаттау және әңгімелеу жаттығулары

Бір сурет немесе затты сипаттау;

Оқиға айтып беру және оны өз сөзімен жеткізу;

Күнделікті оқиғалар туралы әңгімелеу.

3.3. Жаңылтпаштар мен мақал-мәтелдер жаттау

Жаңылтпаштарды айту арқылы дыбыстарды дұрыс айтуға машықтану;

Мақал-мәтелдерді пайдаланып, олардың мағынасын түсіндіру.

3.4. Дикцияны дамыту жаттығулары

Дауыстап оқу және сөздерді анық айту;

Әртүрлі екпінмен бір сөйлемді айту;

Айна алдында сөйлеу техникасын жаттықтыру.

4. Қазақ тілінде сөйлеу ортасын қалыптастыру

Ауызша сөйлеу дағдыларын жетілдіру үшін тілдік орта маңызды рөл атқарады. Егер тіл үйренуші қазақ тілінде жиі сөйлесе, оның дағдылары жылдам дамиды.

Тілдік ортаны қалыптастыру жолдары:

Қазақ тілінде сөйлейтін достар және әріптестермен қарым-қатынас жасау;

Қазақ тілді клубтар мен курстарға қатысу;

Қазақша кітап оқу, фильм қарау, жаңалық тыңдау;

Қазақ тілінде жазу дағдысын дамыту (күнделік жүргізу, хат жазу).

Қорытынды

Қазақ тілінде ауызша сөйлеу дағдыларын дамыту ұзақ әрі жүйелі жұмыс жүргізуді талап етеді. Тиімді әдістерді қолдану арқылы оқушылардың сөздік қорын байытып, олардың тілдік кедергілерін жоюға болады. Сөйлеу практикасын күнделікті өмірге енгізу және тілдік ортада жиі болу – табысқа жетудің басты жолдары. Осы әдістерді жүйелі түрде қолданса, тіл үйренушілер қазақ тілінде еркін, анық және сенімді сөйлей алады.

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: