Этикет және эстетика: адамгершілікке, ізгілікке, көркемдікке тәрбиелейтін ғибраттық тәмсіл

Этикет және эстетика: адамгершілікке, ізгілікке, көркемдікке тәрбиелейтін ғибраттық тәмсіл

Қоғамда адамның тұлғалық қалыптасуына ықпал ететін маңызды факторлардың бірі – оның қарым-қатынас мәдениеті мен сұлулықты бағалау қабілеті. Этикет пен эстетика адамды жоғары мәдениетке жетелей отырып, оны ізгілікке, әдептілікке және көркемдікке тәрбиелейді. Бұл екі ұғым – адамгершілік пен сұлулықтың үндестігін айқындайтын өмірлік қағидалар.

1. Этикет – адамгершіліктің айнасы

Этикет – адамның қоғамдағы өзін-өзі ұстау ережелері, сөйлеу мәдениеті, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсету тәрізді қасиеттерді қамтитын моральдық нормалар жиынтығы. Әлемнің әртүрлі халықтарында этикет нормалары әртүрлі болғанымен, олардың барлығы ортақ адамгершілік құндылықтарға негізделеді.

Этикеттің тарихи негіздері
    •    Қытайдың Конфуций ілімі (б.з.д. VI-V ғғ.) – адамгершілік пен әдептілікті ең жоғарғы қасиеттер ретінде дәріптеген. Конфуцийдің айтуынша, қоғамдағы үйлесімділіктің негізі – адамның өзін-өзі жетілдіруі мен әдептілігі.
    •    Еуропадағы рыцарьлық дәстүрлер – ортағасырлық Батыс Еуропада этикетке ерекше мән берілген. Мысалы, XV ғасырда жазылған “Рыцарьлық кодексінде” батылдық пен ерліктен бөлек, сыпайылық, құрмет, сөз мәдениеті, дастарқан әдебі секілді қағидалар көрсетілген.
    •    Қазақ халқының дәстүрлі әдеп нормалары – халқымызда этикет нормалары ғасырлар бойы қалыптасқан. Қазақтың “Аталы сөзге арсыз ғана тоқтамайды”, “Үлкенге құрмет, кішіге ізет”, “Әдептілік – ардың айнасы” деген нақылдары осы мәдениеттің жарқын көрінісі.

Этикеттің негізгі қағидалары
    1.    Сәлемдесу әдебі – әрбір мәдениетте сәлемдесудің өзіндік дәстүрі бар. Қазақ халқында үлкендерге “Ассалаумағалейкум” деп амандасу – құрметтің белгісі.
    2.    Дастарқан әдебі – қазақ халқы қонақжайлығымен танымал. Кез келген үйге келген адамға тамақ ұсынылады, ал қонақ “Ас дәмді болсын” деп алғысын білдіреді.
    3.    Киім кию мәдениеті – адам сыртқы келбеті арқылы да өз мәдениетін көрсетеді. Халық арасында “Адам көркі – шүберек” деген сөз осыны айғақтайды.

2. Эстетика – сұлулық пен көркемдік үйлесімі

Эстетика – адам өміріндегі сұлулықты тану мен бағалауға бағытталған ғылым. Бұл ұғым тек өнер саласында ғана емес, күнделікті өмірде, адамдардың мінез-құлқында, киім кию мәдениетінде, қоршаған ортаны безендіруде көрініс табады.

Эстетиканың тарихи дамуы
    •    Ежелгі Грекиядағы эстетика – Платон мен Аристотель сұлулықты үйлесімділік пен пропорция арқылы анықтаған. Олардың еңбектері қазіргі өнер теорияларының негізін қалады.
    •    Қайта өрлеу дәуірі (XIV-XVI ғғ.) – Леонардо да Винчи, Микеланджело сияқты ұлы суретшілер өнердегі сұлулық пен симметрияның маңызын көрсетті.
    •    Шығыс эстетикасы – Қытай мен Жапонияда табиғат үйлесімділігі мен минимализмге мән берілген. Мысалы, жапондардың “Ваби-саби” философиясы қарапайымдық пен кемшіліктегі сұлулықты дәріптейді.

Эстетика күнделікті өмірде
    1.    Сөз мәдениеті – әдемі әрі мағыналы сөйлей білу – адамның көркем мінезінің белгісі. Қазақ халқының шешендік өнері – осының айқын дәлелі.
    2.    Киім және сән – эстетика адамның сыртқы келбетінде де көрініс табады. Мысалы, ресми кездесулерде классикалық стильдегі киімдер таңдалады.
    3.    Қоршаған ортаны әсемдеу – үй интерьері, жұмыс орнының сәнді әрі үйлесімді болуы адамның психологиясына оң әсер етеді.

3. Этикет пен эстетиканың тәрбиелік мәні

Этикет пен эстетика тек сыртқы мәдениетті емес, адамның ішкі жан дүниесін де тәрбиелейді. Олар адамды ізгілікке, сыпайылыққа, өзгені құрметтеуге үйретеді.

Ғылыми зерттеулер не дейді?
    •    Гарвард университетінің зерттеулері (2018 ж.) этикет пен қарым-қатынас мәдениеті дамыған адамдардың кәсіби жетістікке жету ықтималдығы жоғары екенін көрсетті.
    •    Психолог Альберт Мейерабианның зерттеуі бойынша, адамдар арасындағы қарым-қатынаста 55% – дене тілі, 38% – дауыс ырғағы, 7% – сөздің мазмұны маңызды рөл атқарады. Яғни, этикеттің визуалды аспектілері адамдар арасындағы қарым-қатынасқа үлкен әсер етеді.
    •    Эстетиканың адам психологиясына әсері туралы 2020 жылғы зерттеулер көрсеткендей, әдемі әрі үйлесімді ортада өмір сүретін адамдардың күйзеліске ұшырау деңгейі 30%-ға төмен болады.

Қорытынды

Этикет пен эстетика – адамзат қоғамындағы маңызды құндылықтар. Олар адамды әдептілікке, сұлулықты бағалауға және жоғары мәдениетті қалыптастыруға бағыттайды. Әрбір адамның этикет пен эстетика қағидаларын ұстануы – қоғамның рухани дамуының кепілі. Сондықтан әрбір тұлға өз мінез-құлқын, сөйлеу мәдениетін, сұлулықты бағалау қабілетін жетілдіруге ұмтылуы қажет.

“Әдептілік – ардың айнасы” деген халық даналығын естен шығармай, өмірімізді этикет пен эстетика заңдылықтарына сай қалыптастырайық!

ҚазҰУ, Журналистика факультетінің 3-курс студенті Аманкельдиева Ақбота.
 
Жетекшісі: ф.ғ.к., доцент Р.С. Жақсылықбаева