Бейбітшілік, әділдік және тиімді институттар: Тұрақты даму мақсаттарының негізі

Бейбітшілік, әділдік және тиімді институттар – адамзат өркениетінің тұрақты дамуы үшін аса маңызды факторлар. Бұл қағидаттар Біріккен Ұлттар Ұйымының Тұрақты даму мақсаттарының (ТДМ) 16-шы тармағында айқын көрсетілген. Оның негізгі мақсаты – барлық қоғамдастықтарда зорлық-зомбылықты жою, барлық адамдар үшін әділ сот пен заң үстемдігін қамтамасыз ету, сыбайлас жемқорлық пен құқық бұзушылыққа қарсы күрес жүргізу, сондай-ақ шешім қабылдау үдерісінде тиімді, ашық және инклюзивті институттар құру. Бұл міндеттер қоғам өмірінің барлық салаларына әсер етеді және елдердің өркендеуі мен тұрақтылығына тікелей ықпал етеді.

Тұрақты даму мақсаттарының (ТДМ) бірі, атап айтқанда, №16 "Бейбітшілік, әділдік және тиімді институттар" әлемдегі бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге, әділдік пен заңның үстемдігін нығайтуға және тиімді басқару мен институттарды құруға бағытталған. Бұл мақсат халықаралық қоғамдастықтың әлемде қауіпсіздік пен құқық қорғау саласындағы негізгі мәселелерді шешуге және әрбір мемлекетте әділеттілік пен тиімді басқару жүйелерін қамтамасыз етуге ұмтылуын көрсетеді. Әлемдегі көптеген дағдарыстар мен шиеленістердің басты себебі ретінде саяси тұрақсыздық, әділетсіздік және тиімсіз басқару жүйелері көрінеді, сондықтан осы мәселені шешу үшін жүйелі және кешенді шаралар қабылдау қажет.

Бейбітшілік орнату үшін алдымен ішкі және сыртқы қауіптерден қорғайтын тиімді институттар құрылуы тиіс. Бұл институттар мемлекеттердің саяси жүйелеріне, қоғамның әртүрлі қабаттарының қажеттіліктерін қанағаттандыратын және олардың құқықтарын қорғайтын құрылымдар болуы керек. Құқықтық жүйе мен заңның үстемдігіне негізделген әділеттілік қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Әрбір азамат өз құқығы мен еркіндігін қорғап, әділдікке қол жеткізуі тиіс. Құқық қорғау органдарының, сот жүйесінің және басқа да мемлекеттік институттардың тиімділігі мен тәуелсіздігі олардың қоғамда бейбітшілікті сақтаудағы рөлін арттырады. Сонымен қатар, бұл институттар жемқорлыққа қарсы күресіп, ашықтық пен есеп беру жүйесін орнатуы керек, бұл халықтың сенімін арттырады.

ТДМ №16-ның тағы бір маңызды бағыты – тиімді институттарды құру мен оларды тұрақты дамыту. Бұл мақсат тек мемлекеттік органдар мен мекемелердің ғана емес, сонымен бірге халықаралық ұйымдардың, жергілікті басқару құрылымдарының да қызметіне қатысты. Әлемде тиімді және тұрақты институттар жоқ елдердегі әлеуметтік және экономикалық қиындықтар көп кездеседі. Олар көбіне шешілмеген саяси мәселелер мен жүйелі институционалды кемшіліктерден туындайды. Әсіресе дамушы елдерде басқарудың тиімділігін арттыру, мемлекеттік қызметтердің сапасын жақсарту және оларды халыққа қолжетімді ету үлкен маңызға ие. Сонымен қатар, институционалды реформа жүргізу арқылы елдер экономикасын дамытуға, әлеуметтік жағдайды жақсартуға, және азаматтардың өмір сүру сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

Бұл мақсаттың маңызы тек ұлттық деңгейде ғана емес, халықаралық деңгейде де зор. Әлемдегі түрлі қақтығыстар мен дағдарыстар көбінесе мемлекеттер арасындағы дұрыс ұйымдастырылмаған диалог пен қақтығыстардың салдары болып табылады. Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау үшін тиімді халықаралық ұйымдар мен механизмдер қажет. БҰҰ, Еуропалық Одақ сияқты ұйымдар бейбітшілік орнату мен тиімді басқару принциптерін ілгерілетуде маңызды рөл атқарады. Бұл ұйымдар өз мүшелеріне экономикалық және саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету, сондай-ақ халықаралық құқықтың үстемдігін орнату үшін маңызды қызметтер көрсетеді. Олардың әрекеті тек қақтығыстарды болдырмау ғана емес, сонымен қатар әлсіз мемлекеттерге қажетті көмек көрсету арқылы әлемдік тұрақтылықты нығайтуға бағытталған.

Әділеттілік пен теңдік барлық деңгейде қамтамасыз етілуі тиіс. Бұл қоғамдағы әрбір адамның тең құқыққа ие болуын, сонымен бірге әйелдер, балалар, азшылық топтары мен әлеуметтік әлсіз топтардың құқықтарының қорғалуы қажет екендігін білдіреді. Әділетсіздік, әсіресе құқықтардың бұзылуы мен әлеуметтік теңсіздіктер, қоғамдағы шиеленістердің және дағдарыстардың негізгі себептерінің бірі болып табылады. Осы себепті, ТДМ №16 «бейбітшілік, әділдік және тиімді институттар» мақсатына қол жеткізу үшін қоғамдық жүйені реформалау, білім мен ақпаратқа тең қолжетімділікті қамтамасыз ету, жемқорлықты жою, әділ сайлау өткізу және барлық азаматтардың құқықтарын қорғау жөніндегі шараларды қолға алу қажет.

Қазіргі заманғы әлемде тиімді және әділетті институттардың болуы тұрақты дамудың негізі болып табылады. Мұндай институттар тек заңды және саяси жүйелерге ғана қатысты емес, сонымен бірге білім беру, денсаулық сақтау, еңбек нарығы сияқты салаларда да маңызды рөл атқарады. Әлеуметтік қызмет көрсету жүйелерінің тиімділігі мен халықтың әлеуметтік қорғау деңгейінің жоғары болуы қоғамдағы әділеттілік пен бейбітшілікті сақтауға септігін тигізеді. Сонымен қатар, ақпараттың ашықтығы мен мемлекеттің есеп беру жүйесінің болуы халықтың сенімін арттырып, қоғамдық тұрақтылықты нығайтады.

Жемқорлыққа қарсы күрес маңызды бөлік болып табылады, себебі жемқорлық халықтың құқықтары мен мүдделеріне нұқсан келтіріп, экономикалық және әлеуметтік даму жолындағы басты кедергіге айналады. Жемқорлықты болдырмау үшін мемлекеттік қызметкерлердің жауапкершілігін арттырып, институттар мен мемлекеттік қызметтердің ашықтығын қамтамасыз ету қажет. Бұл үшін халықаралық ұйымдар мен мемлекеттер арасындағы ынтымақтастық пен тәжірибе алмасу маңызды болып табылады. Сондай-ақ, азаматтық қоғам мен БАҚ-тың рөлі артып, жемқорлыққа қарсы күресті қолдау шаралары күшейтілуі тиіс.

Бейбітшілік – тұрақты дамудың ажырамас бөлігі. Қарулы қақтығыстар, лаңкестік және зорлық-зомбылық қоғамның әл-ауқатына кері әсерін тигізеді, экономикалық дамуды тежейді және адамдардың қауіпсіздігіне қатер төндіреді. Тарих көрсеткендей, соғыстар мен тұрақсыздық жағдайында білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қамсыздандыру жүйелері күйреп, халықтың әл-ауқаты төмендейді. Сондықтан бейбітшілікті сақтау және дауларды келіссөздер арқылы шешу жаһандық қауымдастықтың басты міндеттерінің бірі болып табылады. Бұл тұрғыда халықаралық ұйымдар, үкіметтер және азаматтық қоғам өзара ынтымақтастық орнатып, қақтығыстардың алдын алу және оларды бейбіт жолмен реттеу тетіктерін жетілдіруге тиіс.

Әділдік – қоғамдағы теңдік пен тұрақтылықтың негізі. Әділ сот жүйесі мен құқық үстемдігі болмаса, адамдар өздерінің негізгі құқықтары мен бостандықтарынан айырылып, әлеуметтік шиеленістер күшейеді. Көптеген елдерде сот жүйесінің тәуелсіздігіне қауіп төніп, азаматтар әділетсіздікке ұшырап жатады. Бұл мәселенің шешімі ретінде сот жүйесінің тәуелсіздігін қамтамасыз ету, заңның үстемдігін орнату және барлық азаматтар үшін тең мүмкіндіктер жасау қажет. Сонымен қатар, құқық қорғау органдарының халыққа деген сенімін нығайту мақсатында ашықтық пен есеп берушілікті арттыру маңызды. Егер әрбір адам заң алдында тең болатынына сенімді болса, қоғамдағы тұрақтылық та артады.

Тиімді институттар – елдің экономикалық және әлеуметтік дамуын қамтамасыз ететін маңызды фактор. Мемлекеттік басқарудың ашықтығы мен есеп берушілігі болмаса, сыбайлас жемқорлық өршіп, азаматтардың мемлекеттік органдарға деген сенімі төмендейді. Институттардың тиімділігі мемлекеттік саясаттың халықтың мүддесіне сай орындалуын қамтамасыз етуімен өлшенеді. Бұл тұрғыда цифрландыру, мемлекеттік қызмет көрсетудің автоматтандырылуы және бюрократияны азайту маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар, азаматтардың шешім қабылдау үдерісіне қатысуын кеңейту, үкімет пен қоғам арасындағы байланысты нығайту – тұрақты дамудың негізгі талаптары.

ТДМ 16-ның жетістігі бүкіл әлемдегі адамдардың әл-ауқатына тікелей әсер етеді. Егер қоғамда бейбітшілік орнап, әділеттілік қамтамасыз етіліп, мемлекеттік институттар тиімді жұмыс істесе, экономикалық өсім тұрақты болады, адам құқықтары сақталады, әлеуметтік теңдік орнайды. Бұл мақсаттарға жету үшін халықаралық қауымдастық, үкіметтер, бизнес құрылымдар және азаматтық қоғам бірлесіп әрекет етуі қажет. Озық технологиялар мен инновацияларды қолдану, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті күшейту, құқықтық реформалар жүргізу – осы міндеттерді орындаудың негізгі жолдары болып табылады.

Қорытындылай келе, бейбітшілік, әділдік және тиімді институттар – қоғамның өркендеуіне ықпал ететін негізгі элементтер. Егер әрбір ел бұл бағытта белсенді әрекет етсе, әлем тұрақты даму жолына түсіп, болашақ ұрпаққа қауіпсіз, әділ және дамыған қоғам қалдырады. Сондықтан бұл мақсаттарды жүзеге асыруға барынша күш салу – әрбір саналы азаматтың борышы.

Серікбай А.Қ.

Заң факультетінің 1-курс магистранты 

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Бисенова М.К.

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Қылмыстық құқық, қылмыстық іс жүргізу және криминалистика

кафедрасының қауымдастырылған профессоры, з.ғ.к.

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: