« Алаш идеялары және олардың қазіргі Қазақстандағы өшпес ықпалы»

Алаш идеялары және олардың қазіргі Қазақстандағы өшпес ықпалы

ХХ ғасырдың басы қазақ қоғамы үшін шешуші кезең болды. Патшалық Ресейдің отарлық саясаты салдарынан жер мәселесі, оқу-ағарту, ұлттық құқықтар күрт нашарлап, халықтың тағдыры күрделі күйге түсті. Осындай жағдайда қазақтың саяси және мәдени өміріне серпіліс әкелген тарихи қозғалыс – Алаш қозғалысы қалыптасты. 1917 жылы құрылған Алаш партиясы мен Алаш Орда үкіметі халықтың болашағына бағытталған жаңа ұлттық бағдар ұсынды.

Алаш қайраткерлерінің бағдарламалық құжаттарында бірнеше негізгі бағыт анық көрсетілген:

1. Ұлттық автономия құру

1917 жылы желтоқсанда өткен Екінші Жалпықазақ съезінде қазақ өлкесінің автономия болуын қолдап дауыс берілді. Бұл — қазақ тарихындағы алғашқы заманауи мемлекеттік жоба.

2. Жер мәселесін шешу

Қазақтың атақонысын сақтап қалу басты мақсат болды. Ә.Бөкейхан «Жерсіз халық — халық емес» деп жазды. Жерді қазақтың меншігі етіп бекіту Алаш бағдарламасының негізі болған.

3. Білім беру және ағарту ісі

А.Байтұрсынұлы қазақ әліпбиін реформалап, «Қазақ» газетінде ағарту идеясын кең таратты. 1913–1918 жылдары «Қазақ» газеті 2655 мақала жариялап, халықты оқуға, жаңалыққа, ұйымшылдыққа шақырды.

    4. Ұлттық сана мен тарихи жадтың күшеюі

«Рухани жаңғыру» жобасы, Алаш қайраткерлеріне қатысты          жаңа зерттеулер, олардың еңбектерінің қайта басылуы — қазіргі қоғамның тарихи жауапкершілікті сезінуіне ықпал етеді.

Тарихи рөлі және қоғамға әсері

Алаш қозғалысы қысқа өмір сүргенімен, оның рухани ықпалы ұзаққа созылды. Бүкіл қазақ даласында мектептер ашылып, ұлттық баспасөз дамыды. ХХ ғасыр басында қазақ даласында 1000-нан астам жаңа мектеп ашылып, оқу-ағарту ісі жедел өсті.Алаш зиялылары қалыптастырған ұлттық интеллигенция — кейін тәуелсіз Қазақстан идеологиясының негізін қалаған буын болды. Олар халық санасына:ұлттық бірлік,білім маңыздылығы,еркіндік жәнк әділдік идеяларын енгізді.

Қазіргі Қазақстандағы Алаш идеяларының жалғастығы

Бүгінгі Қазақстанда Алаш көзқарастары көптеген салада көрініс табады:

Тіл мен мәдениет саясаты

Алаш зиялылары «ұлттың жаны – тілі» деді. Қазір қазақ тілін дамытуға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар, мектептердегі ана тілі курстары – сол идеялардың нақты жалғасы.

Білім беру реформалары

«Сапалы білім – дамудың кілті» деген Алаш ұстанымы бүгінде даусыз қағидаға айналды. Назарбаев Зияткерлік мектептері, жаңа оқу стандарттары, цифрлық білім беру — ұлттық ағарту бағытының жаңа деңгейі.

Мемлекеттік басқару мен заң үстемдігі

Алаш жобалаған құқықтық мемлекет моделі қазіргі Конституция мен реформа бағдарламаларынан көрінеді.

Ұлттық сана мен тарихи жадтың күшеюі 

«Рухани жаңғыру» жобасы, Алаш қайраткерлеріне қатысты жаңа зерттеулер, олардың еңбектерінің қайта басылуы — қазіргі қоғамның тарихи жауапкершілікті сезінуіне ықпал етеді.

Алаш идеяларының өзектілігі — олардың әмбебаптығында. Олар тек ХХ ғасырдың қиын жағдайына арналған емес, болашаққа бағытталған ұлттық дамудың тұтас моделін ұсынды.

Дегенмен, бүгінгі қоғамда кей мәселелер толық іске асқан жоқ:

• ауыл мен қала білім сапасының алшақтығы,

• ұлттық ақпараттық кеңістіктің әлсіздігі,

• құқықтық мәдениеттің жеткіліксіздігі.

Бұл мәселелер Алаш ұсынған қағидалардың әлі күнге дейін толық орындалмағанын көрсетеді. Осы ретте Алаш идеясын бүгінгі талаптарға бейімдеп, жаңа даму стратегиясына айналдыру өзекті.

Алаш қозғалысы — қазақтың жаңғыру дәуірі. Оның идеялары бүгінгі тәуелсіз Қазақстанның рухани және саяси негізін құрайды.

Алаш қозғалысы – қазақ халқының ұлттық жаңғыруының бастауы және тәуелсіздікке апарар ең басты тарихи баспалдақтардың бірі. Бұл қозғалыс аз ғана уақыт өмір сүргенімен, елдің саяси санасына, мәдени дамуына және ұлттық бірегейліктің қалыптасуына орасан ықпал етті. Алаш зиялылары көтерген білім, әділдік, жер тұтастығы, ұлттық тіл мен мәдениетті сақтау сияқты құндылықтар бүгінгі Қазақстанның мемлекеттік даму бағытымен терең сабақтасып жатыр.Сондықтан да Алаштың мұраты — өткеннің ғана емес, болашақтың да жол картасы.

---