Қоршаған ортаны қорғау — әр адамның міндеті

    Қоршаған ортаны қорғау — бұл жай ғана мәселе емес, біздің денсаулығымыз бен болашақ ұрпақтың өмірі үшін шешімін табуға тиісті міндет. Бұл мақала 11-сынып оқушысы түсінетін деңгейде жазылып, нақты статистикалық деректермен және сенімді дереккөздермен расталған фактілерді береді.

Негізгі фактілер (және неге олар маңызды)

1. Ғаламдық көмірқышқыл газ (CO₂) шығарындылары жоғары деңгейде.
Ғаламдық көлемдегі қазба отындарын жағудан пайда болатын CO₂ шығарындылары 2023 жылы шамамен 36.8 миллиард тонна болған — бұл алдыңғы жылға қарағанда шамамен 1.1% өсу. Бұл жаһандық жылынудың негізгі себебі ретінде қарастырылады, өйткені CO₂ атмосферада жылу ұстап, климаттың өзгеруіне әкеледі. Global Carbon Budget+1

2. Қазақстандағы өнеркәсіптік ауаға шығарылатын ластаушылар (2023).
2023 жылы Қазақстанда стационар көздерден атмосфераға шығарылған ластаушы заттардың жалпы көлемі 2 257.5 мың тонна болды; бұл көрсеткіш 2022 жылмен салыстырғанда шамамен 2.47% азайған. Осы шығарындылардың негізгі бөлігі — энергия, тау-кен және металлургия салаларынан келеді. Бұл деректер елдегі ауа сапасының жағдайын бағалауға көмектеседі. Статистика Қазақстан+1

3. Ауа ластануының адам денсаулығына әсері — Қазақстан мысалы.
Әлемдік және өңірлік есептер бойынша Қазақстандағы ауа ластануы жыл сайын 10 000-нан астам ерте қайтыс болу мен миллиардтаған долларлық экономикалық шығынмен байланысты деп есептеледі. Бұл көрсеткіш ауа сапасын жақсартудың адам өмірін сақтаудағы маңызын көрсетеді. eeas.europa.eu

4. Пластик пен қатты тұрмыстық қалдық мәселесі.
Жаһандық пластик өндірісі соңғы 70 жылда күрт өсті: қазіргі уақытта жыл сайын шамамен 400–450 миллион тонна пластик өндіріледі, ал бұрыннан жинақталған пластик қалдықтарының көп бөлігі (1970–2015 аралығында) қайта өңдеуге барынша пайдаланылмай, ландшафттар мен мұхиттарға жиналды. Бұл пластиктің биоалуантүрлілік пен су ресурстарына кері әсерін тигізеді. Our World in Data+1

5. Орман қоры мен орман жойылуы.
1990 жылдан бері әлемде орманның жалпы көлемі шамамен 420 миллион гектар азайды. 2015–2020 жылдар аралығында таяу жылдардағы орташа жылдық орман жойылу көлемі шамамен 10 миллион гектар/жылдеңгейінде бағаланған (бұл сан қайта жаңару мен нетто көрсеткіштен ерекшеленетінін ескереміз). Ормандар климатты реттеуде және биологиялық әртүрлілікті сақтауда маңызды рөл атқарады. FAOHome+1

Неге бізге маңызды?

1. Денсаулық: Ауа мен су ластануының жоғары болуы — тыныс алу және жүрек-қан тамырлары ауруларының, аллергиялардың өсуіне әкеледі. Қазақстандағы есептер ауа ластануының мыңдаған алдын ала қайтыс болуларға әкелетінін көрсетеді. eeas.europa.eu
2. Экономика: Ластану мен қоршаған ортаны қалпына келтіруге кететін шығындар — мемлекет пен әрбір отбасының қаржысына әсер етеді. eeas.europa.eu
3. Табиғи ресурстар: Су, топырақ және орман қоры шектеулі; оларды дұрыс басқармаса, ауыл шаруашылығы мен суды тұтынуда қиындықтар пайда болады. FAOHome

Қарапайым, бірақ әсерлі қадамдар — әрқайсымыз не істей аламыз:

1. Қалдықтарды сұрыптау және қайта өңдеу: Пластик, қағаз және шыныны бөлек жинаңдар. Бұл қалдықтардың қайта өңделуіне мүмкіндік береді және жаңа шикізатқа деген сұранысты азайтады. (Үйде бастаңыз: отбасыңызбен бірге арнайы контейнерлер орнатыңыз.) Our World in Data
2. Энергияны үнемдеу: Қажет болмаған кезде жарықты сөндіріп, электроқұралдарды токтан ажыратыңыз; мүмкін болса, LED шамдарды қолданыңыз. Бұл электр қуатын өндіру үшін көмір мен газ жағуды азайтуға көмектеседі. IEA
3. Жергілікті және қоғамдық көлікты пайдалану: Мүмкіндігінше жаяу немесе велосипедпен жүріңіз, автобус/трамвайларды пайдаланыңыз — бұл жеке көліктің шығарындыларын азайтады. Global Carbon Budget
4. Ағаш отырғызу және жерді қорғау: Мектеп, ауыл немесе өз аулаңызда ағаш отырғызып, оларды күтіп баптаңыз — бұл ауа тазартуға және жердің эрозиясынан сақтауға көмектеседі. FAOHome
5. Ақпараттану және қоғамға үн қосу: Экологиялық проблемалар туралы оқып-біліңіз, мектепте презентация жасаңыз, әлеуметтік желілерде пайдалы мәліметтер бөлісіңіз — ұлғаюшы саналы әрекеттер адамдарды ынталандырады.

«Journiverse» білім беру орталығының оқушысы: Садыкова Карлыгаш