Агрессия теориясы. Инстинкт (теория З.Фрейда, К. Лоренца), ынталандыру (Берковиц теориясы); қозу теориясы (теория переноса возбуждения Зильманна), оқу (теория А.Бандуры)

Агрессия – адамның табиғатынан туындайтын, бірақ әлеуметтік орта мен жеке тәжірибеге байланысты әртүрлі көрініс табатын құбылыс. Зерттеушілер оны түсіндіруде бірнеше қырынан қарастырды. Инстинкт теориясы бойынша (З.Фрейд пен К.Лоренц) агрессия адамға биологиялық тұрғыда тән. Фрейд агрессияны «өлім инстинкті» арқылы түсіндірсе, Лоренц оны тірі ағзаның өзін қорғау және ұрпағын сақтау үшін қажетті табиғи механизм ретінде сипаттады. Бұл көзқарас агрессияны толықтай биологиямен байланыстырады. Алайда мұндай түсіндіру әлеуметтік жағдайдың әсерін ескермейді.
Ынталандыру теориясы (Л.Берковиц) агрессияның пайда болуында фрустрацияны маңызды факторлардың бірі деп санайды. Адам қалаған мақсатына жете алмаған жағдайда ашу-ыза сезімі туындайды, ал сыртқы ынталандырушы объектілер (мысалы, қару, агрессивті сөздер, қорлайтын ишаралар) осы агрессияны күшейтіп, нақты әрекетке итермелейді. Бұл теория агрессияны әлеуметтік және психологиялық жағдайлармен байланыстыра отырып түсіндіреді. https://farabi.university/?lang=ru
Қозу теориясы (Зильманн) физиологиялық процестерге назар аударады. Оның ойынша, адам бойындағы физиологиялық қозу деңгейі жоғарылаған кезде, ол эмоциялық жағдаймен шатасып, агрессивті мінез-құлыққа түрткі болуы мүмкін. Мысалы, адам дене жаттығуларынан кейін немесе стресс жағдайында физиологиялық тұрғыда қозған кезде ұсақ-түйекке де ашуланшақтықпен жауап беруі ықтимал. Бұл құбылыс «қозуды ауыстыру» деп аталады.
Әлеуметтік оқу теориясы (А.Бандура) агрессияның үйренілетін мінез-құлық екенін көрсетті. Адамдар агрессивті әрекеттерді бақылау арқылы меңгереді. Егер мұндай әрекеттерді жасаған адам жазаланбай, керісінше мақтау немесе пайда алса, онда бақылаушы да сол мінез-құлықты қайталайды. Бандураның «Бобо қуыршағы» тәжірибесі бұл тұжырымды нақты дәлелдеді. Бұл теория қазіргі замандағы бұқаралық ақпарат құралдарының, кино мен ойындардың балалардың мінез-құлқына тигізетін ықпалын түсіндіруде кеңінен қолданылады. https://farabi.university/?lang=ru

Қорытындылай келе, агрессия  мәселесін зерттеу тек психологиямен шектелмейді. Оған әлеуметтану, биология, педагогика және криминология ғылымдары да ерекше мән береді. Әр сала агрессияны өз тұрғысынан түсіндіреді. Биологиялық тұрғыдан агрессия адамның жүйке жүйесі мен гормондық өзгерістеріне байланысты қарастырылады. Мысалы, тестостерон деңгейінің көтерілуі ер адамдарда агрессивтілікке бейімділікті арттыруы мүмкін. Сондай-ақ мидың амигдала бөлігі эмоцияларды, әсіресе қорқыныш пен ашуды басқаруда үлкен рөл ойнайды. Әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан агрессия әлеуметтік нормалар мен мәдени құндылықтарға тәуелді. Мәселен, кейбір қоғамдарда агрессияны «батылдық» немесе «еркектік» ретінде қабылдаса, басқа қоғамдарда ол жағымсыз қасиет ретінде бағаланады. Педагогикалық тұрғыдан агрессия көбіне балалар мен жасөспірімдердің мінез-құлқына байланысты қарастырылады. Мектептегі буллинг (қорқыту, қысым көрсету) – агрессияның әлеуметтік ортада қалай пайда болатынын және үйренілетінін көрсететін айқын мысал. Криминологияда агрессия қылмыстық әрекеттердің негізінде жатыр деп есептеледі. Зорлық-зомбылық, жанжал, құқық бұзушылықтың көпшілігі агрессивті мінез-құлықтың салдары ретінде қарастырылады. Сонымен қатар, заманауи зерттеулерде агрессияны азайтудың түрлі әдістері қарастырылады. Мысалы, когнитивті-бихевиоралды терапия агрессивті ойларды бақылауды, ашуды басқару тренингтері эмоцияларды реттеуді үйретеді. Бұған қоса, спорт, өнер, музыка сияқты бейбіт арналар агрессия энергиясын пайдалы бағытқа бұруға мүмкіндік береді. https://farabi.university/?lang=ru

Орындаған:Батырбекұлы Д

Жетекші:Авсыдыкова К.А