Грант: бір емтихан — екі тағдыр

    Қазақстанда университетке мемлекеттік грант арқылы түсу – көптеген мектеп бітірушілер үшін болашаққа жасалатын маңызды қадам. Жыл сайын бұл кезең бір түлекке үлкен мүмкіндік сыйласа, екіншісіне басқа бағыт таңдауға себеп болады. Бұл айырмашылық ресми көрсеткіштер арқылы анық байқалады.

Соңғы жылдардағы деректер бойынша ҰБТ-ға жыл сайын шамамен 130–140 мың түлек қатысады. Солардың ішінде мемлекеттік білім грантына ие болатындардың саны орта есеппен 35–40 мыңды құрайды. Яғни емтихан тапсырғандардың тек 27–30%-ы ғана грантқа қол жеткізсе, қалған 70%-дан астамы ақылы бөлімде оқу немесе өзге жолды таңдауға мәжбүр.

Орта есеппен бір грантқа 3–4 түлектен келеді. Ал сұранысы жоғары мамандықтарда — медицина, IT және құқық салаларында — бәсекелестік әлдеқайда күшті. Мұнда бір грантқа 8–10 түлек таласа алады. 2024 жылғы қабылдау науқанында грантқа өту үшін шекті балл орта есеппен 85–90 балл аралығында болса, жоғары сұранысқа ие мамандықтарда бұл көрсеткіш 100–110 балға дейін көтерілген.

Грантқа іліне алмаған түлектер үшін жағдай оңай емес. Қазіргі таңда студенттердің шамамен 60%-ы ақылы бөлімде білім алуда. Жоғары оқу орындарындағы оқу ақысы жылына орта есеппен 800 мыңнан 1,5 миллион теңгеге дейін болса, жекеменшік университеттерде бұл сома 2–3 миллион теңгеге жетуі мүмкін. Осындай қаржылық салмаққа байланысты студенттердің 40–45%-ы оқуымен қатар жұмыс істеуге мәжбүр, ал олардың шамамен 20%-ы үлгерімінің төмендегенін байқатқан.

Сонымен бірге зерттеулер көрсеткендей, грантқа түсе алмаған түлектердің шамамен 25–30%-ы келесі жылы ҰБТ-ны қайта тапсырып, нәтижесін орта есеппен 10–15 балға жақсартады. Олардың 12–15%-ы кейін грант иегері атанады. Бұл бір жылдық үзіліс түлектің тағдырын үзіп тастамайтынын, керісінше қосымша дайындық мүмкіндігін беретінін дәлелдейді. Дайындық курстарына қатысқан түлектердің грантқа түсу ықтималдығы да едәуір жоғары болатыны байқалады. Грант — үлкен мүмкіндік. Бірақ оған қол жеткізе алмаған түлек үшін бұл соңғы шешім емес. Статистика көрсеткендей, бір ғана емтихан адамның тағдырын толық айқындамайды. Нәтиже уақытша болуы мүмкін, ал еңбектену, табандылық және мақсатқа адалдық ұзақ мерзімді жетістікке жол ашады.

«Journiverse» білім беру орталығының оқушысы: Жақияұлы Мағжан