Түрік қағанаты

Алматы облысы, Талғар ауданы,  Дәулет ауылы  
«Мектеп жасына дейінгі шағын орталығы бар
№11 жалпы білім беретін орта мектебі» МКМ
5 «А» сынып оқушысы: Қонысбаева Ақмарал
Жетекшісі: Қадырқожақызы Мөлдір

Мақсаты: Оқушылар арасындағы бәсекелестікті тудыра отырып, өзара көмек көрсету және досының көмегін пайдалануға мүмкіндік тудыру;

1-Мәлімет парақшасы таратылып беріледі. Мәліметпен танысып шығады. Бұл жерде жылдам мәлімет алу мен жылдам мәлімет беру іске асырылады. /10 мин/

Біздің жерімізде ерте орта ғасырларда ірге теккен алғашқы феодалдық мемлекеттердің бірі: Түрік қағанаты. Бумын Түрік қағанатының билеушісі. 522 ж. Ұйғыр қағанатын жеңген соң құрылды. Батыс Түрік қағанатының жазғы ордасы Мыңбұлақ. Батыс Түрік қағанатында яғбу, шад, елтебер атағы қаған руынан шыққандарға берілген. Қарапайым халықты «Қара будындар» деп атаған. Батыс Түрік қағанатында сот істерін атқарушылар Бұйрықтар мен тархандар. Түрік қағанатының екіге бөлінген уақыты 603 ж. Шығыс түрік қағанатының алғашқы қағаны Құтылық. Жужындарды жеңген соң Бумын Түрік билеушісінің қағаны болды. Түрік қағанатындағы тайпалар саны 30-дан аса. Мұқан қаған тұсында Түрік қағанаты Орталық Азияда саяси үстемдікке жетті.568 ж Түрік қағанатының Константинпольге барған елшілігін соғдылық көпес Маниах басқарып, сауда келісімін жасады және Иранға қарсы әскери келісімге қол қойды. Батыс Түрік қағанаты Қаратаудан Жоңғарияға  мемлекетін аумақты иеленді. Батыс Түрік қағанатының орталық аумағы Жетісу, астанасы Суяб болды. VΙΙ ғ «он оқ будын» Батыс Түрік қағанаты деп атады, «он тайпа», дулу, нушеби, үйсіндер, қаңлылар, түркеш тайпалары да енген. Византия VΙΙ ғ басында Батыс Түрік қағанатының одақтасы болған. Батыс Түрік қағанатында билік үшін талас басталды 630 ж. Тудундар алым-салық жинауды бақылап отырды. Түрік қағанатын сәйгүліктер патшалығы немесе жыртқыш аңдар патшалығы деп атаған. 744 ж Шығыс Түрік жерінде Ұйғыр қағанаты пайда болды. VΙΙ ғ басында Қытайдан Үндістанға жол тартқан Түрік қағанаты территориясынан өткен және құнды мәлімет қалдырған будда ғұламасы Сюань – Цзянь /Шуан Заң/.Түрік руна жазуы ескерткіштері ішіндегі ең атақтылары Білге-қаған мен Күлтегін құрметіне жазылған тастағы жазу саяси прозаның тамаша үлгісі.

1-ші топқа тапсырма. Сәйкестендір. /7 мин/

2-ші топқа тапсырма.Адасқан сөздер.Термин сөздерді табамыз, анықтамасын айт. /7 мин/

1.Түрік қағанаты қай жылы құрылды.
а/501 жыл      ә/422 жыл       б/552 жыл    в/603 жыл

2.Ежелгі түркі жазу ескерткіштері қайсы жерден табылды.
а/Сібірден       ә/Персопольден       б/Орхон өзені бойынан       б/Грекиядан

3.Жужандар тайпасы кімдер
а/бақсылар               ә/аварлар             б/қаңлылар            в/гректер

4.Бумын қағанның мұрагерлері кім?
а/Керей мен Жәнібек       ә/ Құтылық          б/Мөде мен Сұлу         в/Мұқан және Қараеске

5.Орхон өзені бойынан көне түркі жазуы бар тас тапқан.
а/Н.Ядринцев      ә/Ә.Марғұлан      б/Қ.Сәтбаев           в/Геродот

6.Орхон өзені бойынан көне түркі жазуы бар тас табылған жыл
а/1880 жыл               ә/1889 жыл          б/1778 жыл            в/1770 жыл

4-тапсырма. Қимыл қозғалыс арқылы жауап беру. «Иә» жауабы болса қол шапалақтаймыз. «Жоқ» болса аяғымызды тарсылдатамыз. /10-мин/

1. 1911ж шыққан «Түрік,қырғыз,қазақ һәм хандар шежіресі» атты кітаптың авторы – Ш.Құдайбердиев. /Иә/
2. ΧVΙΙғ жазылған шыққан тегінен бастап өзіне дейінгі әулет тарихы Әбілғазы баһадүрдің еңбегі «Түрік шежіресі» /иә/
3. М.Қашқаридың «Диуани луғар ат-түрік» шығармасын 1997-1998 ж қазақ тіліне аударған ғалым А.Егеубай емес. /жоқ/
4. Талас өзені маңынан түрік жазбалары табылған жоқ. /жоқ/
5. Көне түрік тілінде жазылған жәдігерлер саны 200-ден астам /иә/
6. Ежелгі түрік әліпбиіндегі әріптер саны 335 / жоқ/
7. Түріктер отбасында шапағатын тигізеді деп табынады-Ұмай анаға /иә/
8. 542 ж «түрік» этнонимі бірінші рет Қытай деректерінде қолданылған /иә/
9. Теле сөзінің мағынасы: Қаған /жоқ/
10. Түріктердің негізгі шаруашылығы көшпелі мал шаруашылығы /иә/

Бағалау парағы. /3 мин/

№	Оқушының аты-жөні	Сәйкестендіру Адасқан сөздер	тест	Қимыл қозғалыс жауаптары	қорытынды
1
2
3
4
5

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: