Кремний және оның қосылыстары

Ақтөбе қаласы
«Облыстық туберкулез санаториясы мектеп-интернаты» КММ-сінің
ІІ санатты химия пәні мұғалімі Жақсылықова Майра Кәдірбекқызы

Сабақтың мақсаты:
•    Білімділік: Периодтық жүйедегі кремнийдің орны және оның қосылыстарының алынуы, қасиеттері, түрлері және табиғаттағы маңызын, құрылысын, адам ағзасындағы рөлі туралы түсінік беру.
•    Дамытушылық: теориялық білімдерін тиянақтап, логикалық ойлау қабілетін жетілдіру, ой-өрістерін, танымдық, шығармашылық, реакция жазу, есеп шығару, қабілеттерін дамыту;
•    Тәрбиелік: Өз ойын еркін айтуға, ізденімпаздыққа, жұптасып жұмыс жасауға, белсенділікке тәрбиелеу.

Класс  9
Сабақтың тақырыбы: Кремний және оның қосылыстары.

Сабақтың мақсаты:

• Білімділік: Периодтық жүйедегі кремнийдің орны және оның қосылыстарының алынуы, қасиеттері, түрлері және табиғаттағы маңызын, құрылысын, адам ағзасындағы рөлі туралы түсінік беру.
• Дамытушылық: теориялық білімдерін тиянақтап, логикалық ойлау қабілетін жетілдіру, ой-өрістерін, танымдық, шығармашылық, реакция жазу, есеп шығару, қабілеттерін дамыту;
• Тәрбиелік: Өз ойын еркін айтуға, ізденімпаздыққа, жұптасып жұмыс жасауға, белсенділікке тәрбиелеу. 

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: ой қозғау,түсіндіру, топпен, жеке. 

Сабақтың көрнекілігі: интербелсенді тақта, деңгейлік тарпсырмалар, кремний қосылыстарының үлгілері, карточкалар, венн диаграммасы

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

оқушылармен амандасу;сыныптың тазалығын тексеру;оқушыларды түгендеу;

көңілдерін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: 

А) «Ой қозғау»  (сұрақ – жауап:)

• ІV А топша элементтері ?
• Көміртекті периодтық жүйедегі орнына қарай сипаттау.  (Көміртек химиясы негізінен органикалық қосылыстар химиясы, көміртектің бейорганикалық туындылары көп емес. Құрамында көміртек бар бейорганикалық заттар – оксидтер, көмір қышқылы және оның тұздар, бинарлы қосылыстар.
• Көмір қшқылының тұздары қалай аталады?
• Металдық қасиеттері қалай өзгереді? (көміртектен қорғасынға қарай артады)
• Көмірқышқыл газының формуласы.
• Көмірдің өнеркәсіптік қорлары.
• Әктастың формуласы.
• Табиғатта таралуы? (табиғатта химиялық таралуы бойынша он бірінші элемент (бейметалдар арасында төртінші). Таза күйінде (алмаз, графит) және қосылыстар түрінде (карбонат минералдары және тау жыныстары, көмір мұнай, табиғи газ) кездеседі. 

 

В) Химиялық диктант (формулаларды оқу, оқушылар дәптерлеріне жазады) – кальций карбиді, көмірқышқыл газы,  көмір қышқылы, натрий карбонаты, кальций карбонаты, көміртек (ІІ) оксиді, метан, ацетилен, магний карбонаты, натрий гидрокабонаты.

 

С______СO___CO₂____Na₂CO₃______NaHCO₃______Na₂CO₃

Төмендегі физикалық қасиеттер карбонаттардың қайсысына сәйкес келеді?

Қасиеттер	Қай зат
Техникалық атауы- ас содасы	Натрий гидрокарбонаты
Жер қойнауында магмадан пайда болатын қатты кристалдық зат	Мәрмәр
Сақар, ақ ұнтақ, суда жақсы ериді, өсімдіктің күлінде болады	Калий карбонаты
Органикалық шөгінді жыныс, құрылыс материалы ретінде пайдаланады	Әктас
Ақ түсті жұмсақ шөгінді жыныс, құрылыста ағарту үшін қолданады	Бор

 

ІІІ. Жаңа сабақтың жүруі: (кроссворд құру арқылы сабақтың тақырыбын ашу) – Кремний және оның қосылыстары

• Қышқылдар мен сілті ерітінділерінде түстерін өзгертетін қосылыстарды не деп атайды. (индикатор)
• Қалыпты жағдайда сұйық күйде болатын бейметалл (бром)
• Тұз молекуласында қышқыл қалдығымен байланысатын не?
• Заттардың ең ұсақ бөлшегі (атом)
• Сұйық металл (сынап)
• Ең жеңіл металл (литий)
• Алғашқы көмекке пайдаланылатын бейметалл (йод)

Ашылуы: Кремнийді алғаш рет 1811 жылы Гей-Люссак пен Л.Ж. Тенар ашқан.  1824  - 1825 жылдары швед химигі Я.Берцелиус фторлы кремнийді калиймен тотықсыздандырып, ал 1865 жылы орыс ғалымы Н.Н. Бекетов төрт хлорлы кремний мен мырышты әрекеттестіріп жеке бөліп алған.

Атом құрылысы:

ІІІ период, ІV топтың негізгі топшасында орналасқан.

₊₁₄Si )2е)8е)4е)

Табиғатта таралуы:

Кремний табиғатта тек қосылыс түрінде кездеседі. Ең көп тараған SiO₂ – кремнезем. Каолинит (ақбалшық) және алюмосиликаттардың Al₂O₃*2 SiO₂*2H₂O, дала шпатының немесе ортоклаздың K₂O *  Al₂O₃ * 6SiO₂ құрамына кіреді.

Алынуы:

• Зертханада бос күйінде кремний алу үшін магнийді ұнтақ ақ құммен SiO₂  қосып қыздырады:

2Mg + SiO₂ = 2MgO + Si

• Өнеркәсіпте құм мен көмір қоспасын қызыдырып кремний алады:

                                         SiO₂ + 2С = Si + 2CO

Физикалық қасиеттері:

Кремнийдің аллотропиялық екі түр өзгерісі бар.

                                                            Кремний
                                             Кристалдық                       аморфты

қара сұр түсті, металдық жылтыры бар,                 сұрғылт түсті ұнтақ зат.
өте қатты, қиын балқитын, аздап электр
тогын –өткізетін зат.

Химиялық қасиеттері:

• Аморфты кремний қыздырғанда тотықсыздандырғыш ретінде жай заттармен әрекеттеседі:

Si + 2CL₂= SiCL₄                          

Si + O₂ = SiO₂

Si + C = SiC

• Кремний металмен әрекеттескеде тотықтырғыш болады:

Si + 2Mg = Mg₂Si

• Кремний ұнтағы концентрлі сілтімен реакцияға түседі:

Si + 2NaOH + H₂O = Na₂SiO₃ + 2H

ІV Қорытынды:  Жаңа сабақты пысықтау. Сұрақ-жауап:

• Таза кремнийді зертханада және өнеркәсіпте қалай алуға болады?
• Кремнийдің табиғатта таралуын айтып бер.
• Кремний қышқылының тұздары қалай аталады?
• Металдардың кремниймен қосылысы қалай аталады?
• Сұйық кристалдар дегеніміз не?
• Кремний қандай тотығу дәрежелерін көрсетеді?
• Кремнийдің қолданылуы.
  Тау хрустаальінен қандай заттар алынады?

Көміртек

Венн диаграммасын толтыру. Пайымдау

 

Кремний

 

V Бекіту: Сөйлемдерді толықтыр.

• Кремнийдің аллотропиялық _______түр өзгерісі бар. Ол _________ және _________ кремний.
• Кремнийдің қосылыстардағы тотығу дәрежелері ____, _____, ______ болады.
• Табиғи кремнийдің едәуір бөлігі құм немесе кварц түрінд кездесетін ______________ деп аталады.

Химиялық диктант.

   1. Кремнийдің реттік номері 14 (иә)
   2. Қосылыстарда кремний +1, +3, +5 тотығу дәрежелерін көрсетеді.(жоқ)
   3. Кремнийдің екі аллотропиялық түр өзгерісі бар (иә)
   4. Кремний металдармен әрекеттесіп, металдың кабидін түзеді. (жоқ)
   5. Кристалды кремнеземнің алты қырлы призма тәрізді мөлдір түрі тау хрусталы деп аталады.(иә)
   6. Кремний III период, IV топтың негізгі топшасында орналасқан.(иә)
   7. Кремний кыздырганда жай заттармен ғана әрекеттеседі. (иә)
   8. Кремний диоксидін қыш бұйымдарын жасауда қолданылады. (иә)

Есеп. Массасы 36,6 г натрий силикатын алу үшін қанша натрий оксиді, қанша кремний оксиді қажет болатынын есептеңдер.

VІ Бағалау:

VІІ Үйге тапсырма беру: «Химия» оқулығы №3 - 222 бет,

---