Дара және күрделі сан есімдер

Атырау облысы, Исатай ауданы, Жанбай селосы                                                                                                                      

Х.Наубетов атындағы орта мектепттің

Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі: Майра Қуанышева Ізбасарқызы                                                                                                             

Сабақтың тақырыбы:  Дара және күрделі сан есімдер

Сабақтың мақсаты:                                                                                                                                                              

Білімділік – сан есімнен алған білім  түсінктерің кеңейту, сан есімнің құрамдық түрлерін меңгерту және мәтінен дара, күрделі сан есімдерді таба білу;                                                                                                                                                                  

Дамытушылық – есте сақтау және ойлау қабілетін дамыту, танымдық қызығушылық дамыту;                                                          

Тәрбиелік – балаларды кішіпейілділікке,адамгершілікке,  ынтымақтыстыққа, тілтазалығын сақтауға  тәрбиелеу.                              

Сабақтың түрі:  аралас сабақ.                                                                                                                                          

Сабақтың әдісі: сұрақ- жауап, топтық жұмыс, жеке жұмыс, тест.                                                                                        

Сабақтың барысы:                                                                                                                                                                             

І. Ұйымдастыру бөлімі                                                                                                                                                                    

1.  Оқушылармен амандасу.                                                                                                                                                            

2.  Оқушыларды түгендеу.                                                                                                                                                              

3.  Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.                                                                                                                                       

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру                                                                                                                                                            

1. Психологиялық дайындық.
- Балалар мына тақтадағы суретте не бейнеленген.
- Бұл – күн.
- Күннің қандай қасиеті бар?
- Жер бетіне жылуын таратады.
- Күн көзінен тараған жылуды бойымызға таратайық және бір - бірімізге жылылықпен, мейірімділікпен күлімдеп қарайық.                   

2. 106-жаттығу.  Жаңылтпашты жылдам айтып үйреніңдер. Сан есімді қатыстырып, өздерің де осындай жаңылтпаш құрастырып көріңдер.                                                                                                                                                                                            

3.  Жылқы, сары, ақ, сұр, он, алыс, қара, толық, ауыр, жеңіл.
- Барлығы неше сөз ?
- Қай сөз артық ?
- Бес
- Неге артық?
- «Бес» сөзі қай сөз табы?
- Сан есім туралы не білеміз?                                                                                                                                                            

4. Топқа бөлу.                                                                                                                                                                        

Оқушыларды 1000 және 500 теңге қағаз ақша арқылы екі топқа бөлу.                                                                                                

І топ. Дара сан есім                                                                                                                                                                          

ІІ топ. Күрделі сан есім
Мағынаны тану.                                                                                                                                                       

Он, қырық, алпыс, тоқсан, алты, отыз, жүз, жетпіс.

Бес жүз, тоқсан тоғыз, бір мың тоғыз жүз, он алтыншы.

Бұл қандай сандар?

Дара және күрделі сан есімдер.

ІІІ.  Жаңа сабақ :  Дара және күрделі сан есімдер.

  Жаңа сабақтың құпиясы  (жаңа сабақты меңгерту)

- Балалар, бүгін қарашаның нешінші жұлдызы?

- Сендер неше жастасыңдар?

- Нешінші сыныпта  оқисыңдар?

- Сыныпта қанша оқушы бар?

(26, 11-12, 6, 16.)

                                                                   Сан есім 

Құрамына қарай                                 Жасалу жолына қарай                                             Мағынасына қарай     

Дара сан     Күрделі                   Негізгі түбір   Туынды түбір                                       Есептік сан есім                          

сан есім      сан  есім                  сан есім          сан  есім                                                                                                                                                                                                                                                          Реттік сан есім                                                                

бір, он, бес     

бірінші,бесеу                                                

                                                                                                                                             Жинақтық сан есім

Негізгі        Қосарлы                                                                                                             Топтау сан есім                        

сан есім    сан есімдер                                                                                                         Болжалдық сан есім                  

бір, он,        бес-алты,                                                                                                            Бөлшектік сан есім                      

жүз            он-оннан                                                                                                                                                                                       

Туынды      Тіркесті                                                                                                                                                          

сан есім      сан есім                                                                                                                                                      

бірінші,       он шақты,                                                                                                                                                        

ондаған,      жүзден бір                                                                                                                                                         

жүздей       

Сонымен балалар дара сан есім дегеніміз не?

Бір түбірден құралған негізгі және туынды сан есім дара сан есім деп аталады.

Күрделі сан есім дегеніміз не?

Екі не одан да көп түбірдің тіркесінен немесе қосарлануынан жасалған сан есім күрделі сан есім деп аталады.

IV. Оқулықпен жұмыс                                                                                                                                                      

108-жаттығу. Төмендегі сандарды сөзбен жазып, оларды дара және күрделі түріне ажыратыңдар.                                                                                                                                          

 3, 41, 68, 7, 5-6, 50-60, 4, 27, 9, 1000, 50, 70, 1597, 789, 15257, 7 1 , 5,27,  20.                                                                                                                      

V.  Топтық жұмыс.                                                                                                                                                             

Триз технологиясы                                                                                                                                                                    

І топ. 1-әдіс. 5 минут ішінде 5 сөзден тұратын 5 сөйлем жаз.                                                                                            

Сөйлемде дара және күрделі сан есім болуы тиіс.                                                                                                                                   А-Ж-Қ-Т-Б                                                                                                                                                    

Мысалы:   

 1. Айжан жүз қырық  теңге берді.

 2. Айбол жүз қырық тоғызыншы болды.

 3. Африкада жабайы қолтырауынның тоқсаны бар.

 4. Арман Жанатқа қырық торай берді.

 5. Асханада жемістің қырық түрі бар.

ІІ топ. 2-әдіс. Ойлап, қиялдап байланыспайтын нәрселерді бір-бірімен байланыстыруға бағыттайды.                                                                                                                                                                                                 

Бүгін, 6 д сыныбында кезекті ашық сабақ өтіп жатырған, кенеттен апай ауырып...

Сабақ уақытында сәтті аяқталды.

Мысалы:                                                                                                                                                                          

Бүгін, 6 д сыныбында кезекті ашық сабақ өтіп жатырған, кенеттен апай ауырып қалды. Апай сөмкесінен бір-екі дәріні алып, білдіртпей аузына салып жіберді. Апай балалардың үй тапсырмасына толық жауап бергенін көріп, өз ауруын ұмытып кетті. Жаңа сабақты апай керемет түсіндірді. Балаларда  түрлі тапсырмаларға шығып, сабаққа жақсы қатысты. Апайдың көңілі де тамаша. Қатысқан мұғалімдер де риза боп, балалар жақсы екен деп тарасты.                                                                

Сабақ уақытында сәтті аяқталды.                                                                                                                                             

VI. Мюнстенберг әдісі.

Втшбірджитоғызнгуонбрталпысквабтижиырмагтимолтжүзмикқырықру

ватоқсанфарожетіюнауекіимтржобкилмыңежавпүшйкчбтөртгнмитдуж

ствысегізякстубескцавыалтырнеам

Дұрыс жауабы.                                                                 

Бір, тоғыз, он, алпыс, жиырма,  жүз, қырық, тоқсан, жеті, екі, мың, үш, төрт, сегіз, бес, алты.                                                   

VII. Нашар оқитын оқушылармен жұмыс.                                                                                                                 

«Ерекше сандар» ойыны.                                                                                                                                                    

Осы сандар қандай оқиғалармен байланысты.                                                                                                                       

31, 8, 2017, 9, 22, 1, 16                                                                                                                                                      

VIII. Сергіту сәті.                                                                                                                                                                      

1. ...жасар бала келсе,  6 ...шал алдынан шығар.   60                                                                                                                                                    

2. ...рет өлшеп, ...рет кес.   7/1                                                                                                                                                  

3. Ер жігіттің... сөйлегені өлгені.  2                                                                                                                                          

4. Ел құлағы...    50            

 IX. Апта жаңалықтары.                                                                                                                                                  

Атырау облысының тумасы белгілі ақын, қараша айында дүниеге келіп, қараша айында дүниеден озған Ж.Нәжімеденовтің өмірбаянына қысқаша шолу.  (бір оқушы оқып тұрады, екі оқушы тақтаға шығып, біреуі дара сан есімді, екіншісі күрделі сан есімді жазып үлгеруі керек)                                                                                                                                                      

Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов  28 қараша 1935 жылы қазіргі Атырау облысы, Құрманғазы ауданының Қошалақ құмының Ашық ауылында туған. Құрманғазы атындағы Алматы консерваториясының ұлт аспаптары факультетінде (1956-1959) оқыған. 

М. Горький атындағы Әдебиет институты жанындағы Жоғары курсты   (1971-1973) бітірген. Еңбек жолын 1955 жылы Қарағанды шахтасында қарапайым жұмыс істеуден бастаған. Жұмекен Нәжімеденов артына 5 томдық өлеңдер мен дастандар жинағын, 3 романын, көптеген повестер мен әңгімелерін, аудармаларын қалдырды.

Қазақ әдебиетінің классигі, ХХ ғасырдың ұлы ақыны, жастар сыйлығының иегері, Қазақстан Республикасы жаңа әнұранымыздың авторы Жұмекен Нәжімеденов 1983 жылы 22 қарашада жүрек сырқатынан қайтыс болды.

Рефлексия

Өзімді-өзім сынаймын.

Бұл ойында жеті  тестік сұрақ белгіленеді. Әр оқушы бір сұраққа жауап береді.

1. Сан есім дегеніміз не?

А) заттың сыны білдіреді

Ә) заттың атауын білдіреді

Б) заттың санын білдіреді

2. Сан есімнің сұрақтары.

А) кім?не?

Ә) қанша?неше?

Б) қандай ?қай?

3. Күрделі сан есімді анықта.

А) жүз       Ә)  он    төрт     Б)   бір  

4. Оңға қарай оқысаңда, солға қарай оқысаңда бір сан есім болады.

А) тоқсан      Ә)   қырық     Б)   он бес

5. Қосарланған сан есімді анықтаңыз.

А) он бес     Ә)  жиырма екі   Б)  бес –бестен

6. Дара сан есімді көрсетіңіз.

А) отыз бір      Ә)  тоқсан     Б) мың

7. Сан есімді көрсетіңіз.

А) жетпіс жеті    Ә) қариялар  Б) ақылды

IX. Қорытындылау.                                                                                                                                                                 (сұрақ-жауап арқылы)

Сан есімнің сұрақтары?

Сан есім құрамына қарай нешеге бөлінеді?

Дара және күрделі сан есімдер дегеніміз не?

X. Үйге тапсырма                                                                                                                                                                              

1. Дара және күрделі сан есімдер                                                                                                                                                      

2. 109-жаттығу .                                                                                                                                                                                    

Сабақ аяқталды.                                                                                                                                                                                

Сау болыңыздар!                                                                                                                              

---