Замана жайынан

Ұмтылар ойым, толғанар,
Толғанса көңіл бұлғанар.
Жалғаншы мынау дүниеде
Өлмей де тірі кім қалар?!
Жаманнан көйлек бөз қалар,
Жақсыдан асыл сөз қалар.
Асыл сөзді күңіреніп,
Оқтасында толғасаң,
Жел шайқаған теңіздей,
Толқып жүрек қозғалар.
Теңіздер терең, тез қатпас.
Тебіренсе жүрек, тек жатпас.
Замана жайын көзге алар.
Жақсы ма, түрі, жаман ба,
Шалынған көзге нәрсесін,
Жасырмас, жаяр, сөз қылар.
Заманның түрі бұзылды,
Жақсыдан үміт үзілді.
Қайғы басты жүректі
Бермеді тәңрім тілекті,
Айтып-айтып кетейін,
Тыңдамаса, не етейін?!
Тыңдаусыз қалған сөздері
Дүниеде жалғыз мен емес
Міндетімді өтейін.
Білгенімді жасырман,
Биасылға бас ұрман,
Деген ниет бар еді,
Байланған сертке жетейін.
Берер, бермес алла да.
Еңбек етпек пенде де,
Ер мұрасы талап-ты,
Таудан талап етейін.
Ар-намысы кем болған,
Бар мақсұты шен болған,
Алаңы жоқ халық үшін,
Күн мен түні тең болған,
Сансыз, салқын жүрекке
Жолдастық айтып нетейін?
Қазақтықта бір сөз бар:
Жаман жүрген жүрімнен
Жақсы өлім көрген игі еді,
Жаманмен көрген күнімнен,
«Кірген көрім игі еді».
Атамнан қалған бұл сөзді
Қайда тастап кетейін?!
Кетпегенім белгісі:
Заманымда не түрлі
Атқа мінген бала бар,
Ел бастаған аға бар.
Не жүрісте жүргенін
Білмей де ерген және бар.
Бар дерге де бомайды
Жоқ дерге де болмайды
Көріп тұрған бұларды
Жүректе бітпес жара бар.
Салдыратып күймесін,
Жарқыратып түймесін,
Жер дүңкітіп жүрсе де,
Адам таппас сұмдықты
Бір Құдайға ешбірін
Көңілімнің келмес көргісі.
Келмегенін бір пара
Іс мәнісін білмеген
Дүниені жүріп көрмеген
Жөнсіз екен, дер кісі.
Жөнді білер ер болса,
Жұрт қой мынау дер болса,
Жүрегінде қаны жоқ
Кеудесінде жаны жоқ,
Ел дұшпаны, халық соры,
Әкімнен басқа аңы жоқ,
Қайғысыз қара залымға
Қойдай шұбап артынан
Ерер ме екен ер кісі?
Алтын ала күмісін
Арам жолға сарп етіп,
Жетім, жесір жыларға
Баурын барша қыларға
Жөнді білер жігіттің
Келер ме еді бергісі?
* * *
Атаңа сенің қазақ-ай,
Бар еді-ау болған күндерің,
Көп еді дәурен сүргенің.
Кеңшілікті, тарлықты
Дәулет пенен бейнетті
Талай бастан кешіріп
Өз көзіңмен көргенің.
Еділ, Жайық суынан
Жем, Сағыздың бойынан
Қысырақтап жаз жайлап,
Көше, қона жүргенің.
Ала таудан өткенше
Ыссы көлге жеткенше,
Кіндік кесіп, кір жуып,
Мекен еткен жірлерің.
Ауданы алыс сол жерде
Күдері бел, күпшек сан
Арғымақ аттар үстінде
Үдері жортқан ерлерің.
Мыңнан-мыңнан жылқы айдап,
Жүзден-жүзден нар байлап,
Күңірентіп, боздатып,
Жағалай қонған көлдерің.
Мұнарланып көрінген,
Құлашын жайып керілген
Көкше бұйра белдерің
Белдерге енген елдерің.
Сол дәулетті шағыңда
Қиянға талай сермедің.
Күндердің күні болғанда
Мұндай да болам дер ме едің?
Хан бар еді сол күнде,
Ақ сұңқарға ұқсаған.
Билер жүйрік бар еді
Хас тұлпарға ұқсаған,
Әділ қазы бар еді,
Алмасқа қылыш ұсаған.
Батырлар, ерлер бар еді
Аш маралға ұқсаған.
Байлар момын бар еді
Аузынан уызы төгілген.
Ақ орданың ішінде
Кербездер ару бар еді
Ши жібекке көмілген.
Толған айдай нұрланып
Толқын жүзі көрінген,
Көрінсе көңіл бөлінген.
Жігерлі жігіт бар еді
Ауызға жастан ілінген.
Адалдық, ақтық бар еді
Әрбір істе білінген.
Ерлер құнды, мал пұлды
Болған заман бар еді
Өте шықты аз уақыт
Өң мен түстей көрінген.
Біз бір сондай ел едік
Күні бүгін болғанда
Жұрдай болып жүр едік
Айырылып тегіс қолдағы
Бақ, дәулеттен ілінген.
Жұрдай болу, мәнісі:
Бұл халықтың бүгінде
Алтынды тақты ханы жоқ,
Хансыз елдің сәні жоқ
Қазысы жоқ, биі жоқ
Бисіз елдің күйі жоқ.
Батыры жоқ, байы жоқ,
Дәулетсіз жұрттың жайы жоқ.
Күні қараң малсыздың
Жұлдызы жоқ, айы жоқ.
Жігер, қайрат тағы жоқ,
Жігерсіздің бағы жоқ.
Адалдық, ақтық бұ да жоқ,
Санасыздар көңлі шат
Бұл күйінде өзі тоқ.
Бәрін айт та, бірін айт
Өнер менен білім жоқ,
Білімсіз қазақ, күнің жоқ.
Күн көретін түрің жоқ.
Өзіңді, өзің зор көріп
Басқаларды қор көріп,
Мен қазақ деп жүрсең де
Білімсіз, надан болған соң
Бір тиындық пұлың жоқ.
Білімсіз халық ел болмас
Болған елмен тең болмас,
Құлдықтан басы арылмас.
Тілек, қоныс, бостықпен
Кеңшілік ерік алынбас,
Көктен рахмет жауылмас.
Жерден жәуһәр табылмас.
Дүниеде сәнді ел болып,
Болғандармен тең болып,
Тұруға керек адамдық,
Керек емес надандық.
Адамдықтың негізі
Надандыққа салынбас.
Өнер, білік үстінде
Адамдықтын негізін
Құрған елдер сығылып,
Жүректері қабынбас.
Ауыздары бірлікте
Күнін көрер тірлікте
Үш ай тоқсан соқса да,
Ондай елдің панасы
Қимылдамас, жарылмас.
Жаманға атақ тағылмас.
Орынсыз жақсы қағылмас.
Қазағым саған сөзім бұл
Мейлің тыңда, мейлің қой,
Жаны ашып, жанып айтушы
Ол да бір оңай табылмас.

---