Апыр-ау, не болар екен?...

Нәтәйім емтихан тапсырып жүр. Институтқа түсе ме дейміз. Соңғы сабағы — физиканы өткізуге кеткенде үйде жалғыз қалдым. Өзімді-өзім қоярға жер таппаймын. Көңілім алай-түлей. Күдік, сенім, толқу — бәрі аралас. Бірін-бірі ықсырып, бірін-бірі кимелеп жатқан бірдеңе. Соның бәрін сыйдырып тұрған кеудемнің кеңі.

Күдігімнен гөрі, сенімім күшті. Мектепті бір ғана төртпен бітірді, қалғанының бәрі бес. Менен басқа әке болғанда медальға бітіртетін бе еді мұндай баланы. Бірақ «бітіртетін» деген сөз жүрегіме біздей қадалады, өзінің бітіргеніне не жетсін. Өз білімімнің әділ бағасын алдым дейді. Балам да, өзімде аттестатқа ризамыз. Адал қойылған бағаға адал көңілден ризамыз. Сол себепті де аттестаттағы жалғыз төрт көңілімізге пәлендей қаяу салып жүрген жоқ.

Өзінің дайындалуы да дайындалу - ақ көкемнің. Жатпай-тұрмай оқиды. Мектептегі емтиханына да солай дайындалды. Бір күні зорығып құлап қалар ма екен деп те қорықтым. Түсу емтиханына да дайындығы сондай. Мұндай еңбектің зая кетуі мүмкін емес. Күдіктен сенімнің күшті болатыны сондықтан. Алдыңғы сабақтардың бағасы да, құдайға шүкір, жоғары. Ендеше, неге қорқам, неге толқимын?! Кім біледі, өмірде кездейсоқ нәрсе болады ғой... Оның үстіне тек «бес» болса екен дейді көңіл құрғыр. Әнеукүні математикадан «төрт» болғанға балам қандай қиналды, «төрт» болғанына емес, алғанына.

Адам қызық қой, жақсылыққа да тойым жоқ. Кейбіреулер сол «төртке» жете алмай жүр, ал менің балам бір «төрт» алдым деп жылайды. Одан келер-кетер жоқ, түсесің деп жұбатам.

Бірақ ішімнен жылағанын жазғырмаймын. Биіктеп ұшқанға, биік жүруге үйренгенге не жетсін. Аласалық намысына тиеді екен, аласарғысы келмейді екен. Жүрегім соған қуанады.

Толқу сезімі уысынан жібермейді. Емтиханы құрғыр, институтқа түсу картаның ойыны секілді ғой, бірде олай, бірде бұлай. Соңғысы баланы жасытып жіберіп жүрмесе... Мана таңертең емтиханға кетерде мұңайып тұрғандай еді. Аржағындағы алай-түлей дауылды сездіргісі келмейді. Әнеукүні сәл бір босап, көңілі бұзылғанда қатқыл мінез көрсеткем. Қайрат, жігер ғана көздеген мақсатқа жеткізеді, құласаң да еңсеңді түсірме, үгілуді, әлсіздікті көрсетпе маған дегем. Қабағыммен де, қатқыл үніммен де өзімше қайсарлыққа шақырғам.

Сол есінде болу керек, аузыма бетін тосып тұрып, өзінше күлімдеген болады, аржағы бей-жай. Бетінен иіскедім де арқасынан қақтым. «Менің балам болсаң, жақсы тапсыруың керек». Қайрағаным да, қамқорсығаным да сол өзімше.

Үйде жалғыз қалғанда осының бәрі көз алдыма қайта келді. Мана бетінен иіскегенде бойым шымыр ете қалған еді. Осыдан 17 жыл бұрын перзентханадан алып шыққандағы жөргек исі мұрныма келгендей боп кетті. Жұдырықтай ғана жас иіс белгісіз бір сезім толқынын тулатып - тулатып жіберген-ді. Әке болу бақытының алғаш оянған сәті еді ол. Бір жерге қонаққа барсам да, трамвайға мінсем де құндақтаулы баланы ұстағанда мақтанатын сияқты едім. «Осы жұрт менің әке екенімді біле ме екен» дейтін кісіше айнала масаттана қарайтынмын. Сол бір аяулы сезімді алғаш оятқан Нәтәйім бүгін институтқа түсу үшін соңғы емтихан тапсыруға кетіп барады. Бірақ менің мұрнымда оның әлі жөргек исі. Бойымды шымыр еткізген сол ма екен?

Қазақта «тұла бойым тұңғышым» деген сөз бар. Оны әкелерге қимай бізден көбінесе әйелдер тартып алады. Бірақ әкелердің де өзегі жарылып, тұла бойын тұнық сезім билейтін тәтті шағы болатынын ұмытпаған абзал - ау.

Сол тұнық енді архитектор болам дейді. Соған талап етіп емтихан тапсырып жатыр. Ала құйын ойларды бір сәт оның болашағы жайлы тәтті қиял алмастырады. Көз алдыма өмірдегі әдеміліктің бәрі келеді. Архитектураны сол әдеміліктің жиынтығы деп түсінем. Адам үшін жасалатын әдемілік, адамға ғана арналған әдемілік. Менің балам соны жасаушының бірі болады, е.

...Жөргек исі. Институтқа өтудің мынау қиын сәті. Сұлулықтың, әдеміліктің жаршысы. Жүйрік көңіл осы ойлардың лып етіп ол басына бір, бұл басына бір шығады. Бірақ мұның бәрі көңілдегідей тез бе?! Қиын да қиялы емес пе. Сол қиындық қой, мені де безек қақтырып тұрған. Бала қиналсын дейтін ата-ана дүниеде жоқ шығар. Олар ұрпағын көпір боп көтеріп, көлденең кедергі от боп кездессе, алдымен өздері күюге, су боп кездессе өздері батуға әзір ғой. Бірақ бала үшін ата-ананың жөнсіз аяушылығынан гөрі өмір талқысының өзі пайдалы. Сол талқының басы осы. Бетіңнен жарылқасын ...

Ауылдан Алматыға оқуға аттанғанда өз анамның да дәл осылай дегені есіме түсті. Ақ батасы еді ол. Папкемнен тастамай жүретін суретін қолыма алдым. Күлімсіреп маған сынай қарап тұрғандай. «Баланың жайын балалы болғанда білерсің» деп жиі айтушы еді. «Қалай екен батырым» деп тұрғандай. Мен оқуға түсердегі ол кісінің жан сезімін енді ұққандай. Бәрін өз сезіміммен, өз жүрегіммен өлшеп тұрмын.

— Немерең түсті оқуға, Нәтәйің архитектор болады, деп айқайлап жібергім келді.

— Әттең сенің әйел алғаныңды, сенің балаларыңды көрсем деп көп айтушы еді. Көре алмай кетті, жарықтық.

Міне, Нәтәйің түсті. Арманың орындалды, - дегім келді. Байқап қарасам дәл осы сәтте өз арманым да осы боп тұр екен.

Сағатқа қарадым. 12-ден асып кетіпті. Бір хабары болса керек еді. Әлде қолайсыз баға алып қалды ма... Сақтай гөр. Жүрегі бар болған сонша неге дүрсілдейді. Жақсылыққа па, жоқ әлде... Қойшы, мен неге сасам, шүкір, дайындығы жаман емес еді ғой. Екі шекем солқылдап, жүрегім аузыма тығылғандай болды. Емтихан тапсырмай үйде отырған менің халым мұндай, түсін суыққа салып, маңғаздана қалатын бірнеше мұғалімнің көздері өңменінен өткен баламның халы қандай десеңші...

Жанымды жай тапқызбай, көңілімді ойран қылған ойларды құтым келіп, пианиноға отырдым. Әр әнді бір тартқан болдым, саусақтарым дір-дір етеді. Даусым да тарғылданып үнім бір жақта, музыка бір жақта, көңіл тіпті басқа жақта. Ойды сейілту былай тұрсын, қайта мына пианино өзінің бар үнін үрейге айналдырып жібергендей. О, пианиносы құрысын. Апыр-ау, неғып кешікті мұнша?!

Телефон шылдыр ете қалды. Біреу біз сұғып алғандай орнымнан атып тұрдым.

— Алло, папа, сүйінші, қызың «бес» алды. Енді түсетін шығар.

Телефонда тұрып баламның құлақ-мұрны, көзі басының бәрінен айналып жатырмын. Шешесінде де ес жоқ. Далбырлатып бірдеңені соғып жатыр. Бір сөзін ұқпаймын. Институтқа кіргізбесе де, мана таңертең соның алдын күзетуге кеткен. Бәрін өзі тапсырғандай шалқуын шіркіннің! Қайтсын оның да қай шекесі қызып жүрді дейсің.

— Мектепті де бір-ақ «төртпен» бітірді. Институтқа түсерде де алғаны жалғыз «төрт». Молодец қызың.

Соңғы естігенім осы сөздері.

...Даусым сәл қалтырап кетті. Енді өз әйелімді өзім құттықтап жатырмын. Айнаға қарасам, көзім жасаурап тұр екен. Мұрныма жөргек исі келді. Бойымды бір мақтаныш сезімі билеп барады...

...Жөргек исі. Институтқа өтудің мынау қиын сәті. Сұлулықтың, әдеміліктің жаршысы. Жүйрік көңіл осы ойлардың лып етіп ол басына бір, бұл басына бір шығады. Бірақ мұның бәрі көңілдегідей тез бе?! Қиын да қиялы емес пе. Сол қиындық қой, мені де безек қақтырып тұрған. Бала қиналсын дейтін ата-ана дүниеде жоқ шығар. Олар ұрпағын көпір боп көтеріп, көлденең кедергі от боп кездессе, алдымен өздері күюге, су боп кездессе өздері батуға әзір ғой. Бірақ бала үшін ата-ананың жөнсіз аяушылығынан гөрі өмір талқысының өзі пайдалы. Сол талқының басы осы. Бетіңнен жарылқасын ...

Ауылдан Алматыға оқуға аттанғанда өз анамның да дәл осылай дегені есіме түсті. Ақ батасы еді ол. Папкемнен тастамай жүретін суретін қолыма алдым. Күлімсіреп маған сынай қарап тұрғандай. «Баланың жайын балалы болғанда білерсің» деп жиі айтушы еді. «Қалай екен батырым» деп тұрғандай. Мен оқуға түсердегі ол кісінің жан сезімін енді ұққандай. Бәрін өз сезіміммен, өз жүрегіммен өлшеп тұрмын.

— Немерең түсті оқуға, Нәтәйің архитектор болады, деп айқайлап жібергім келді.

— Әттең сенің әйел алғаныңды, сенің балаларыңды көрсем деп көп айтушы еді. Көре ал май кетті, жарықтық.

Міне, Нәтәйің түсті. Арманың орындалды, — дегім келді. Байқап қарасам дәл осы сәтте өз арманым да осы боп тұр екен.

Сағатқа қарадым. 12-ден асып кетіпті. Бір хабары болса керек еді. Әлде қолайсыз баға алып қалды ма... Сақтай гөр. Жүрегі бар болған сонша неге дүрсілдейді. Жақсылыққа ма, жоқ әлде... Қойшы, мен неге сасам, шүкір, дайындығы жаман емес еді ғой. Екі шекем солқылдап, жүрегім аузыма тығылғандай болды. Емтихан тапсырмай үйде отырған менің халым мұндай, түсін суыққа салып, маңғаздана қалатын бірнеше мұғалімнің көздері өңменінен өткен баламның халы қандай десеңші...

Жанымды жай тапқызбай, көңілімді ойран қылған ойларды қуғым келіп, пианиноға отырдым. Әр әнді бір тартқан болдым, саусақтарым дір-дір етеді. Даусым да тарғылданып үнім бір жақта, музыка бір жақта, көңіл тіпті басқа жақта. Ойды сейілту былай тұрсын, қайта мына пианино өзінің бар үнін үрейге айналдырып жібергендей. О, пианиносы құрысын. Апыр-ау, неғып кешікті мұнша?!

Телефон шылдыр ете қалды. Біреу біз сұғып алғандай орнымнан атып тұрдым.

— Алло, папа, сүйінші, қызың «бес» алды. Енді түсетін шығар.

Телефонда тұрып баламның құлақ-мұрны, көзі басының бәрінен айналып жатырмын. Шешесінде де ес жоқ. Далбырлатып бірдеңені соғып жатыр. Бір сөзін ұқпаймын. Институтқа кіргізбесе де, мана таңертең соның алдын күзетуге кеткен. Бәрін өзі тапсырғандай шалқуын шіркіннің! Қайтсын оның да қай шекесі қызып жүрді дейсің.

— Мектепті де бір-ақ «тортпен» бітірді. Институтқа түсерде де алғаны жалғыз «төрт». Молодец қызың.

Соңғы естігенім осы сөздері.

...Даусым сәл қалтырап кетті. Енді өз әйелімді өзім құттықтап жатырмын. Айнаға қарасам, көзім жасаурап тұр екен. Мұрныма жөргек исі келді. Бойымды бір мақтаныш сезімі билеп барады...

---