Қара мая

Сәлем-сауқатының өзін "мал-жан аман ба?" деп бастайтын ауыл қазағының баласы малсақ келетін әдеті ғой. Ес біліп, етек жапқаннан-ақ өз үйіміздің он-он бес уақ жандығы мен төрт-бес мойнағын айнытпай танитын, қақпалап қораға қамайтын кезге жеттік. Әсіресе, шиеттей бала-шағалы үйіміздің құтына айналған қара мая әлі есімнен кетпейді.

..."Балам, күн кешкіріп келеді, қара маяңды айдап кел," — деп, әкем көзкөрім жерде ботасымен жайылып жүрген түйеге бес-алты жасар мені жұмсайды. Басыма жыршы, сал-сері әрі аңшы Көптілеу тәтем тігіп берген түлкі құлақшынды киіп, қолыма оның маған лайықтап жасаған алты өрім қамшысын алып, жолға шығамын. Жаңа тәй басқан ботақанын бауырына алған қара мая мені көргеннен-ақ ауылға маңдай түзейді.

Балалық-ай, мойнына асылып, әткеншекше тербеліп ойнаймын, мыңқ етпейді. Баданадай мойыл көзінен өз бейнемді көріп, мәз-мейрам болатынмын. Қара маяның жуастығынан болар үйде шешем жоқта он екі-он үштердегі талдырмаш әпкелерім басқа түйелерге жоламаса да, оны таласа сауатын.

Көрші үйде бізден ересектеу, тентек Санат деген бала болды. Сол кетіп бара жатқан қара маяны қуып жетіп, тірсегінен басып, құйрығынан тартып, өрмелеп өркешіне шығатын. Жарықтық үркіп, тапырақтамай, мойнын бұрып қарайтын да, "ә, сен бе едің" дегендей маң-маң басып тарта беретін.

Қара маяның жуастығы, сүттілігі, мал ішіндегі ерекше естілігі жайында ауыл адамдары айтып отыратын.

Бір жылы әкем қара мая жайында көбірек айтатын болды. Бала да болсам, сөздерінен байқаймын, қайымай, боталайтын жылы қысыр қалған сияқты. Шешем басу айтқан сайын әкем ашулана түседі. Оған қамшы болған бүкіл ауылды аузына қаратып отырған, малы көп Серғазы дегеннің "қара мая қысыр" деген сөзі. Оны мен де естідім. Таңертең жұрт өріске мал шығарады. Міне, әр қорадан маң-маң басқан ойсылқара шыға бастады. Әкем қара маяның желінін ұстап көріп, басын шайқап тұрған. Осы кезде Серғазы да көрінді.

— Сереке, — деді әкем дауыстай сөйлеп, — мал жайын білетін, көпті көрген адамсыз, мына маяны байқап көрсеңіз.

Су өтпес сары плащпен қаптаған тон киіп, белін тоғасы қос тісті қалың қайыс белбеумен шарт буған, қату қабақ Серекең қара маяның желініне қол салып көрді де:

— Мен айтпадым ба, қысыр деп, — деді.

— Сереке, — деп бірдеңе айтуға оқтала берген әкеме қарап:

— Әй, Мыңжас, осы қара мая буаз болса, мен де буазбын, айтпады деме, — деп, қарқылдап күлді. Серекеңнің сөзін естіген жұрт күліп жатыр.

Екі күннен кейін қара мая сойылды. Сол күні қызуым қатты көтеріліп, ауырған мені сыртқа шығармады. Үйге бір құшақ отыны бар шешем кірді. Байқаймын, өңі сынық, жанары жасқа толы. Өксік буып, жүзін менен бұра береді.

— Құдайым-ай, — деді аһ ұрып, — біреудің алдағанына нанып... ішінен тайдай тулаған ботасы шықты...

Әкем де ренішті. Жүзі күреңітіп, іштен тынулы. Не істесін, өз қолын өзі кессін бе?!.

Кейіннен басқа да түйелеріміз болды. Бірақ, қара мая есімде қалыпты, ерекше мал еді, жануар...