"Тарихи-Рашиди" еңбегінің маңызы

Әл Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Философия және саясаттану факультеті
Дінтану және мәдениеттану кафедрасы
Мәдениеттану мамандығы 2курс
Орындаған: Ерғали Аружан Мадиқызы
Ғылыми жетекші: Кудерина Айжан Нурхамитовна

"Тарихи-Рашиди" — 16 ғасырда жазылған, қазақ тарихының шежіресін баяндайтын маңызды еңбек. Бұл шығарма авторы Мұхаммед Хайдар Дулати арқылы қазақ халқының мәдениетін, дәстүрлерін және тарихи оқиғаларын зерттеуге мүмкіндік береді. Еңбектің ерекше мәні — оның тек қазақ тарихына ғана емес, сонымен қатар Орталық Азияның басқа халықтарымен мәдениетаралық диалогты орнатуға бағытталғандығында. "Тарихи-Рашиди" — тарихтың, мәдениеттің және қоғамның өзара байланысын көрсету арқылы әр түрлі мәдениеттердің өзара ықпалдасуын, олардың байлығы мен ерекшеліктерін ашатын бірегей дереккөз. 

Мәдениетаралық диалог — қазіргі жаһандану заманында аса маңызды. Әр мәдениет өзінше бай, ал олардың бір-бірімен диалог жүргізуі, тәжірибе алмасуы, өзара түсіністік орнатуы — ұлттардың, халықтардың дамуындағы басты факторлардың бірі. "Тарихи-Рашиди" еңбегінде көрсетілген қазақ халқының тарихы мен мәдениеті арқылы біз өзіміздің ұлттық идентификациямызды ғана емес, сонымен қатар басқа халықтардың мәдениетіне деген құрмет пен қызығушылығымызды арттыра аламыз. Шындығында, "Тарихи-Рашиди" — бұл тек тарихи дерек емес, сонымен қатар мәдениетаралық диалогтың манифесті.

Қазақ халқының дәстүрлері, әдет-ғұрыптары, діни нанымдары, тарихи оқиғалары, көршілес халықтармен байланыстары — барлығы осы еңбекте өз орындарын тапқан. Бұл еңбекті оқу барысында біз қазақ мәдениетінің ерекше тұстарын, сондай-ақ өзге мәдениеттермен байланыстарын тереңірек түсініп, оны жаңаша бағалай аламыз. Менің пікірім бойынша, "Тарихи-Рашиди" еңбегінің маңыздылығы — оның халықтар арасындағы мәдениетаралық диалогты жандандыруында. Біздің ұлт ретінде өз тарихымызды, мәдениетімізді білумен қатар, басқалардың мәдениеттерін зерттеуіміз, олармен мәдениетаралық байланыстар орнатуымыз, ұлттық бірлігіміз бен татулығымызды нығайту үшін маңызды. Тек осындай жолмен ғана біз мәдениетімізді сақтап, оны жаңаша сипатта дамыта аламыз. Бұл жұмыста Мұхаммед Хайдар Дулатидің бізге "Тарихи-Рашиди" арқылы мәдениетаралық диалогтың негіздерін салып, тарих пен мәдениетті біріктіретін көпір ретінде қызмет еткенін қарастыратын боламын. 

Біріншіден Тарихи-Рашиди еңбегінің тарихи контекстіне тоқталып өтейік. "Тарихи-Рашиди" еңбегі Мұхаммед Хайдар Дулати тарапынан 16 ғасырда жазылған. Бұл уақыт Орталық Азия үшін саяси, экономикалық және мәдени өзгерістерге толы кезең болды. Қазақ хандығы мен көршілес мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастар, әсіресе, моңғол, түрік, парсы, араб және басқа да халықтармен байланыстар — осы еңбекте терең талданады. Дулати өзінің шығармасында қазақ халқының тарихын баяндай отырып, мәдениетаралық диалогты дамытуға назар аударады, ол халықтар арасындағы өзара түсіністік пен ынтымақтастықты нығайтуға септігін тигізеді. Сонымен қатар бұл еңбекте қазақ халқының мәдениетінің түркі, араб және парсы мәдениеттерімен байланысы кеңінен баяндалады. Мысалы, ислам діні қазақ қоғамына кірген кезде, Дулати қазақтардың исламды қабылдауы мен оның қоғамдық өмірге әсерін сипаттайды. Исламның келуімен бірге қазақтарда жаңа діни, мәдени және әдеби дәстүрлер қалыптасты. Дулати шығармасында қазақтардың дінге, оның нормалары мен рәсімдеріне деген көзқарастарын зерттей отырып, мәдениетаралық байланыстың маңыздылығын көрсетеді. Атап айтқанда, Дулати қазақтардың ислам дінін қабылдауындағы әлеуметтік-экономикалық аспектілерді қарастырады. Ислам мәдениеті қазақ қоғамының дәстүрлі мәдениетімен, салт-дәстүрлерімен интеграциялану нәтижесінде жаңа мәдениетаралық элементтер пайда болды.

"Тарихи-Рашиди" еңбегінде қазақ халқының салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары, олардың көршілес халықтардың мәдениетімен байланыстары туралы деректер бар. Мысалы, қазақтардың той, беташар, садақ, жеті ата сияқты дәстүрлері басқа түркі халықтарымен ортақ элементтерді көрсетеді. Дулати бұл дәстүрлердің тарихи тамырларын, олардың маңызын және өзгешеліктерін тереңірек зерттейді. Бұл жағдай қазақ мәдениетінің байлығын және көпқырлылығын көрсетеді. Дулати қазақ мәдениетінің дамуына әсер еткен мәдени алмасуларды да назарға алады. Ол қазақтардың жазба әдебиеті мен фольклорындағы исламдық мотивтерді, араб, парсы әдебиетінен алынған элементтерді зерттеп, олардың мәдениетаралық байланыстарын ашады. Тарихи-Рашиди еңбегінде саяси оқиғалар мен экономикалық жағдайларға да маңызды орын алды.

Дулати өз шығармасында Қазақ хандығының басқа мемлекеттермен, әсіресе, түркі-моңғол мемлекеттілігімен, сауда-экономикалық байланыстарының маңыздылығын атап көрсетеді. Ол қазақтардың Орталық Азиядағы сауда жолдарында стратегиялық рөл атқарғанын айтады. Бұл байланыстар мәдениетаралық диалогтың дамуына, халықтардың бір-бірімен жақындасуына ықпал етті. Дулати Орталық Азиядағы саяси жағдайларды, соғыстар мен одақтар, көшпелі және отырықшы халықтар арасындағы қатынастарды зерттеп, қазақтардың ұлттық мүдделерін қорғау жолындағы күрестерін баяндайды. Бұл тұрғыдан алғанда, "Тарихи-Рашиди" қазақ тарихы мен мәдениетінің ғана емес, сонымен қатар, Орталық Азиядағы мәдениетаралық диалогтың дамуындағы маңызды факторы болып табылады. Бұл еңбек қазақ мәдениетінің зерттелуіне жаңа бағыт берді. Дулати қазақ тарихының жазба деректерін жинақтап, ғылыми әдістемемен зерттеу жүргізді. Бұл оның тарихи-мәдени деректерді құжаттаудағы орны мен маңызын арттырды. "Тарихи-Рашиди" — тек тарихи еңбек қана емес, сонымен қатар, мәдениетаралық диалогты дамытуға арналған құрал болып табылады.

Қорытындылай келе, "Тарихи-Рашиди" еңбегі қазақ мәдениетінің тарихында ғана емес, сонымен қатар мәдениетаралық диалогтың қалыптасуында ерекше орын алады. Мұхаммед Хайдар Дулати өзінің шығармасында қазақ халқының мәдениеті мен тарихын зерттеу барысында, тек тарихи деректерді ғана емес, мәдени байланыстар мен өзара әсерлерді де тереңінен зерттейді. Бұл еңбектің маңыздылығы, оның көпұлтты, көпмәдениетті қоғамда мәдениетаралық түсіністікті, ынтымақтастықты және өзара байланыстарды нығайтуға ықпал етуінде жатыр. Менің ойымша,  "Тарихи-Рашиди" еңбегі қазіргі қоғамда мәдениетаралық диалогты дамыту үшін маңызды фактор болып табылады. Бүгінде жаһандану мен мәдени алмасу кезеңінде, әр халық өз мәдениетін сақтай отырып, басқа мәдениеттермен байланыс орнатуы керек. Дулати шығармасында көрсетілген мәдени алмасулар мен интеграциялар бізге өз тарихымызды, мәдениетімізді тануға және бағалауға мүмкіндік береді. Дулати қазақ халқының дәстүрлері мен салт-дәстүрлерін сипаттай отырып, оларды басқа халықтардың мәдениетімен салыстырады. Бұл салыстырулар мәдениеттер арасындағы үндестікті, алуан түрлілікті және өзара құрметті көрсетеді. Мысалы, қазақтардың ислам дінін қабылдауы, олардың мәдениеті мен салт-дәстүрлерін өзгертуімен қатар, жаңа рухани құндылықтар мен дәстүрлерді енгізді.

Осылайша, "Тарихи-Рашиди" мәдениетаралық диалогтың дамуына, ұлттық бірегейлікті нығайтуға ықпал етеді. Сонымен қатар, "Тарихи-Рашиди" қазақ мәдениетінің байлығы мен көпқырлылығын көрсетеді. Дулати қазақ халқының ерекшеліктерін, олардың мәдениетін дамытудағы тарихын, көршілес халықтармен қарым-қатынастарын зерттей отырып, бізге мәдениетаралық диалогтың маңызын ашып көрсетеді. Бұл еңбек арқылы біз қазіргі қоғамда мәдениеттің тек ұлттық шекарамен шектелмейтінін, мәдениеттердің бірі-біріне әсер ететінін, жаңа формалар мен мәндер тудыратын процесс екенін түсінеміз. Жалпы, "Тарихи-Рашиди" — бұл тек тарихи еңбек емес, мәдениетаралық диалогтың негіздерін қалыптастыруға бағытталған құнды ресурс. Дулати қазақ халқының тарихын, мәдениетін, салт-дәстүрлерін, дінін және әлеуметтік құрылымын сипаттай отырып, бізге өзара түсіністік пен ынтымақтастықты нығайтуға мүмкіндік беретін құнды білім береді. Осы тұрғыдан алғанда, "Тарихи-Рашиди" қазіргі заманғы мәдениетаралық байланыстарды дамытуға арналған маңызды дереккөз болып табылады. Осыған байланысты, мәдениетаралық диалогты жалғастыру, түрлі халықтардың мәдениетіне құрметпен қарау, және мәдениетаралық алмасу арқылы қоғамдағы бірлікті нығайту — бүгінгі күннің басты міндеттерінің бірі. "Тарихи-Рашиди" еңбегінің құндылығы осында, себебі ол бізге мәдениетаралық байланыстардың, ынтымақтастықтың және бірліктің маңыздылығын ұғындырады. Тек осындай жолмен ғана біз мәдениетімізді сақтап, оны жаңаша сипатта дамыта аламыз.
                                                                   
Қолданылған әдебиет 
1. Мұхаммед Қайдар Дулат, Тарих-и-Рашиди. – Құрастырушы – М.Қойгелді. Алматы: «ҚАЗақпарат», 2015 – 494 б.
2. Аманжолов, М. Мұхаммед Хайдар Дулати: өмірі мен шығармашылығы. – Алматы: Қазақ университеті, 2005.

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: