ХХ ғ Германиядағы мəдениет философиясы

Қазақстан Республикасы Ғылым жəне жоғары білім министрлігі

Əл Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

ХХ ғ Германиядағы мəдениет философиясы

«6В03102 – Мəдениеттану» мамандығы

Орындаған: Қалтай Н. А. 2 Курс студенті

Научный руководитель: Жолдубаева А.К. философиялық ғылымдар докторы, доцент

Алматы 2024

XX ғасырдағы Германиядағы мəдениет философиясы – бұл дəуірдегі мəдени, саяси жəне əлеуметтік өзгерістерге байланысты терең философиялық талдауларды қамтыған ауқымды тақырып. Бұл кезеңде неміс философиясында мəдениет, адамның болмысы, моральдық жауапкершілік жəне этика мəселелері бойынша көптеген жаңа идеялар қалыптасты. Осы бағыттарда зерттеу жүргізген танымал философтардың идеялары əлемдік философияның дамуына үлкен əсер етті. XX ғасырдағы Германия философиясында адамның болмысы мен ойлауының трагедиялық аспектілері маңызды орын алды. Философтар адам өмірінің қайшылықтарын, шектеулілігін жəне белгісіздігін зерттеумен айналысты. Бұл бағыттың басты өкілдері экзистенциалистік жəне феноменологиялық ойшылдар болды:

1. Карл Ясперс – Жеке адамның шектен шығу жағдайлары (Grenzsituationen) арқылы философиялық сенімді дамытқан Ясперс адам өзінің түпкілікті шекараларын – өлім, кінə, азап пен сəтсіздіктер сияқты өмірдің қайшылықтарын түсіну арқылы философиялық түсінікті қабылдайды деп сенді. Бұл жағдайлар адамның философиялық ойының трагедиясына əкеледі, себебі олармен күрес адам үшін маңызды жəне мəңгілік сұрақтарды қояды.

2. Мартин Хайдеггер – Ол адамның болмысы мен əлемдегі орны туралы мəселелерге ерекше назар аударды. Оның «Болмыс жəне уақыт» (1927) еңбегінде Хайдеггер адам өмірінің шектеулігіне, өлімнің сөзсіздігіне жəне осы шектеулі өмір аясында өз болмысын түсіну қажеттілігіне назар аударды. Ол үшін философиялық сенім адамның дүниеде өзін қалай сезінетінін, қалай өмір сүретінін жəне өз болмысын қабылдауын сипаттайды. Ойлаудың трагедиясы осы шектеулермен күресуде көрініс табады.

Этикалық Өлшеу XX ғасырдағы неміс философиясының маңызды элементі – этикалық мəселелер. Əсіресе Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Германияда этикаға ерекше көңіл бөлінді, өйткені философтар соғыс кезеңіндегі фашистік режимнің зұлымдықтары мен жауапкершілік мəселелерін талқылауға мəжбүр болды. Бірқатар философтардың идеялары этикаға жаңа көзқарастар əкелді:

1. Теодор Адорно – Адорно “зұлымдықтың баналдығы” туралы пікірлерінде мəдениет пен этиканы терең талқылады. Ол “Аушвицтан кейінгі поэзия” идеясын ұсынды, бұл мəдениеттің соғыстан кейінгі кезеңде этикалық дағдарысты қалай еңсеруге тырысқанын сипаттайды. Оның пікірі бойынша, мəдениет өнер мен философияның моральдық аспектілерін қайта қарастыруға тиіс болды.

2. Юрген Хабермас – Хабермас коммуникациялық əрекет теориясында мəдениеттің этикалық өлшемін зерттеп, моральдық нормалардың қоғамдық коммуникация арқылы қалыптасатынын айтты. Оның пікірінше, этика тек жеке шешімдерге емес, қоғамдық дискурстың нəтижесінде пайда болатын келісімге байланысты. XX ғасырдағы неміс философиясы мəдениет пен өнерді рационализм жəне модернизм тұрғысынан қарастырды. Мəдениет тек өнер мен əдебиет саласында ғана емес, сонымен қатар саяси,

əлеуметтік жəне ғылыми тұрғыда да маңызды рөл атқарды. Бұл кезеңде мəдениеттің рационалистік жəне иррационалистік өлшемдері қатар дамыды:

1. Франкфурт мектебі – Хоркхаймер мен Адорно бастаған Франкфурт мектебінің өкілдері мəдениеттің рационалды жəне идеологиялық құрылымдарын сынға алды. Олар капиталистік қоғамдағы мəдени өндірістің этикалық жəне философиялық мəселелерін зерттеп, мəдениет индустриясы адамның еркін ойлауын шектейтінін айтты.

2. Экспрессионизм жəне мəдениет – Экспрессионизм өнер мен мəдениет арқылы адамның ішкі эмоциялары мен сезімдерін бейнелеуге тырысты. Бұл ағым мəдениет философиясында эстетикалық жəне эмоционалдық 2 құндылықтарды зерттеді, əсіресе соғыс кезеңінде мəдениет пен өнердің рөлі туралы сұрақтар көтерілді. XX ғасырдағы Германияның мəдениет философиясы адамның болмысы, этикасы жəне мəдениетінің шектеулері мен қайшылықтарын зерттеуге бағытталды.

Бұл кезеңдегі философиялық ойлардың негізгі аспектілері адамның шынайы болмысына терең үңіліп, өмірдің мəнін, шекараларын жəне жауапкершілігін түсінуге ұмтылды. Сонымен қатар, философтар этика мен моральдық жауапкершілік мəселелеріне көп көңіл бөлді, бұл əсіресе соғыстан кейінгі Германияда өзекті болды.

#КазНУ #мəдениеттану #культурология #кафедра религиоведения и культурологии #факультет философии и политологии

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: