"ҰБТ – білімнің өлшемі ме?"

ҰБТ – білімнің өлшемі ме?

Бүгінгі таңда білім беру жүйесіндегі ең маңызды кезеңдердің бірі – Ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ). Әрбір мектеп түлегі үшін бұл сынақ үлкен маңызға ие. Бір жағынан, ол оқушының мектепте алған білімін тексеретін қорытынды емтихан ретінде көрінеді. Екінші жағынан, ол жоғары оқу орнына түсу мүмкіндігін анықтайтын шешуші қадам. Бірақ шынымен де, ҰБТ – білімнің нағыз өлшемі ме? Осы сұрақ төңірегінде ой қозғап көрейік.

ҰБТ: мақсаттары мен міндеттері

ҰБТ алғаш енгізілген кезде оның негізгі мақсаты – мектеп түлектерін әділ бағалау, білім беру сапасын арттыру және жоғары оқу орындарына түсудегі ашықтықты қамтамасыз ету болды. Осы арқылы білімі мықты жастардың өз мүмкіндігін көрсетуіне жол ашылды. Бұрынғыдай "таныс-тамыр" немесе субъективті баға қою сияқты мәселелерді болдырмау көзделді.

Шынында, белгілі бір деңгейде ҰБТ осы мақсаттарға жетуге мүмкіндік берді. Түлектер бірдей тест тапсырмаларын орындайды, бірдей уақыт ішінде өз білімін дәлелдеуі керек. Бұл – әділеттілік пен ашықтықтың белгісі.

ҰБТ-ның білімді бағалаудағы артықшылықтары

ҰБТ-ның бірқатар оң жақтары бар екенін мойындау керек. Біріншіден, тестілеу нақты және өлшенетін нәтиже береді. Әр оқушының алған ұпайы оның білім деңгейін белгілі бір шекке дейін көрсетеді. Мұндай жүйе мұғалімнің немесе емтихан алушының субъективті көзқарасына тәуелсіз болып келеді.

Екіншіден, тестілеу оқушыларды жауапкершілікке үйретеді. Әрбір түлек өзінің болашағы үшін өзі жауап береді: жақсы дайындалса – жоғары балл жинайды, нашар дайындалса – өз нәтижесіне жауапты болады.

Үшіншіден, ҰБТ – уақытты тиімді пайдалануды, стресске қарсы тұруды, тез шешім қабылдауды үйретеді. Бұл қабілеттер кейінгі өмірде де қажет болады.

ҰБТ-ның шектеулері

Дегенмен, ҰБТ-ның кемшіліктері де жоқ емес. Білім тек есте сақтау қабілеті мен дұрыс жауап таңдау дағдысымен өлшенбеуі керек. Білім дегеніміз – ойлау қабілеті, талдау жасау, өз ойын еркін жеткізу, түрлі жағдайларда дұрыс шешім қабылдау сияқты күрделі процестердің жиынтығы.

ҰБТ көп жағдайда оқушыларды механикалық түрде жаттауға мәжбүрлейді. Көпшілік оқушы материалды терең түсінбей, тест сұрақтарына дұрыс жауап беруді ғана үйренеді. Мұндай тәсіл шынайы білімді емес, тек тест тапсыру дағдысын дамытады.

Сонымен қатар, әр адамның білімін бір ғана тестпен өлшеу әділ ме деген сұрақ туындайды. Кейбір балалар емтихан кезінде қобалжиды, стресске төтеп бере алмайды. Бұл олардың шынайы білімін көрсете алмауына себеп болады. Яғни, білімді тек тест нәтижесімен бағалау – толыққанды әділдік көрсетпейді.

ҰБТ – мүмкіндіктер мен қиындықтар

Әрине, ҰБТ жастарға көптеген мүмкіндіктер ашады. Жақсы балл жинаған түлек еліміздің үздік университеттеріне грантпен түсе алады. Бұл – әрбір талапкер үшін үлкен мотивация.

Бірақ бұл жүйе белгілі бір қиындықтар да туғызады. Әсіресе, ауыл мектептерінде оқитын балалар үшін мүмкіндіктер бірдей емес. Қалалық мектептерде дайындық деңгейі, қосымша курстар мен репетиторлар көбірек қолжетімді. Бұл жағдай теңсіздікке алып келуі мүмкін.

Сонымен бірге, ҰБТ-ға дайындық кейде баланың тұлғалық дамуына кедергі келтіреді. Оқушы барлық назарын тест сұрақтарына арнап, шығармашылық қабілеттерін, сыни ойлау дағдыларын дамытуға уақыт таппайды.

ҰБТ-ны қалай жетілдіруге болады?

Білімді шынайы өлшеу үшін ҰБТ-ны жетілдіру қажет. Біріншіден, тест сұрақтарын тек жаттауға емес, логикалық ойлау мен практикалық білімді тексеруге бағыттау керек. Тапсырмалар оқушының мәтінді талдау, мәселені шешу, өз ойын дәлелді жеткізу қабілеттерін бағалайтын болуы керек.

Екіншіден, тестілеудің балама түрлерін қарастыру қажет. Мысалы, эссе жазу, жобалық жұмыс қорғау, портфолио тапсыру сияқты әдістер де білім деңгейін әділ бағалауға көмектеседі.

Үшіншіден, барлық оқушылар үшін дайындық мүмкіндіктерін теңестіру керек. Ауыл мектептеріне сапалы интернет, қосымша оқу материалдары, тәжірибелі ұстаздар қажет.

ҰБТ-ға жеке көзқарас

Мен өзім 11-сынып түлегі ретінде ҰБТ-ның маңыздылығын түсінемін. Бұл – әрбір түлек үшін өзін сынайтын үлкен мүмкіндік. Бірақ мен ҰБТ-ның тек білімді ғана емес, табандылықты, төзімділікті, мақсатқа жету жолындағы еңбекті де сынайтынын байқадым.

Дегенмен, мен білім деген ұғымды тек тест нәтижесімен шектемес едім. Нағыз білім – адамның өмір бойы ізденуі, өзін-өзі дамытып отыруы, жаңа нәрселерді үйренуге деген ынтасы. ҰБТ осы ұзақ жолдағы алғашқы маңызды қадам ғана.

Қорытынды

Сонымен, ҰБТ – білімнің толық өлшемі емес, бірақ қазіргі жағдайда ең тиімді бағалау құралдарының бірі. Ол оқушыларды белгілі бір деңгейде білім алуға, жауапкершілікке, өз мүмкіндігін көрсетуге үйретеді. Алайда білімді бағалаудың бір ғана тәсілімен шектеліп қалуға болмайды.

Болашақта ҰБТ жүйесі жетілдіріліп, оқушылардың жан-жақты білімін, ойлау қабілетін, шығармашылығын бағалайтын әдістер қосылса, бұл – еліміздің білім беру жүйесінің дамуына үлкен серпін береді.

Әр түлек ұмытпауы керек: ҰБТ – маңызды сынақ, бірақ ол адамның бар мүмкіндігін, қабілетін толық ашып көрсететін соңғы межесі емес. Білім жолы – өмір бойғы сапар, ал ҰБТ – сол жолдағы алғашқы үлкен белес қана.