«Музыка – эмоция тілі: Қандай әуен санаға әсер етеді?»

Музыка – эмоция тілі: Қандай әуен санаға әсер етеді?

Музыка – адамзатпен бірге жасасып келе жатқан ең көне әрі қуатты өнер түрі. Ол сөзсіз тіл, ол – жүрекпен сезілетін әуен, санаға тікелей әсер ететін күш. Музыка адамның көңіл күйін өзгертіп қана қоймайды, жан дүниесіне, психологиялық қалпына, тіпті денсаулығына да әсер ете алады. Қай ғасырда болмасын, қандай елде болмасын, музыка – эмоцияның тілі, рухтың шуы, жан айқайы.

Бұл мақалада біз музыканың адам санасына, эмоциясына, мінез-құлқына қалай әсер ететінін, оның түрлі жанрлары неге әсер ететінін, сондай-ақ жастар мен қоғам өміріндегі рөлін қарастырамыз.

---

Музыка – сөзсіз сөйлейтін тіл

Музыка – бұл универсалды тіл. Ол сөзсіз-ақ сезімімізді қозғай алады. Бір ғана әуен арқылы қуану, мұңға бату, сағыныш пен шабыт сезімін бастан өткеруіміз мүмкін. Мысалы, күлкілі мультфильмге сәйкес әуен қоймасаңыз, көрермен күле ме? Немесе қорқынышты фильмдегі үрей туғызатын музыка болмаса, көрермен шоши ма? Демек, музыка визуалды, есту және эмоционалды әсерді күшейтетін маңызды құрал.

Музыка – миға ең жылдам жететін ақпарат. Ол санаға тікелей әсер етеді, себебі дыбыстық сигналдар миымыздағы эмоциялық орталықтарға, яғни лимбиялық жүйеге бірден жетеді. Бұл – басқа сенсорлық ақпараттарға қарағанда әлдеқайда жылдам және терең әсер етеді деген сөз.

---

Музыканың санаға әсері қалай жүзеге асады?

Адам миы музыка тыңдағанда түрлі химиялық реакциялар арқылы жауап қайтарады. Музыканың әсерінен эндорфин, дофамин, серотонин сияқты "бақыт гормондары" бөлініп, адам өзін жақсы сезінеді. Мұны ғылым дәлелдеп отыр.

1. Қуаныш пен мотивация

Жылдам ырғақты, позитивті әуендер адамның сергектігін арттырады. Мысалы, спортпен шұғылданғанда көп адам музыка тыңдауды жөн көреді. Себебі ол мотивация береді, шаршағанды ұмыттырады, қимылдауға итермелейді.

2. Мұң мен меланхолия

Баяу, терең әуендер керісінше, адамды мұңға батырып, ішкі эмоцияларды оятады. Бұл – кейде санаға ауыр әсер етуі мүмкін. Бірақ кей жағдайларда адамның ішкі сезімін сыртқа шығаруға, жанын тазартуға көмектеседі.

3. Медитация және тынығу

Тыныш, табиғи дыбыстармен үйлескен әуендер адамды босаңсытады, ұйқыны жақсартады. Медитацияға арналған музыка ми толқындарын баяулатып, стресс деңгейін төмендетуге көмектеседі.

4. Естелік пен ностальгия

Белгілі бір әуен естігенде бірден балалық шағыңыз, мектеп кезіңіз, белгілі бір адам немесе оқиға есіңізге түсуі мүмкін. Себебі музыка мен естелік арасында тығыз байланыс бар. Ми оны эмоциямен қатар сақтайды.

---

Музыка жанрлары және олардың әсері

Музыканың жанрлары көп. Әр жанр адамның белгілі бір сезіміне әсер етеді. Енді солардың сана мен эмоцияға қалай әсер ететінін қарастырып көрейік.

1. Классикалық музыка

Классикалық музыка – ең таза әрі интеллектуалды жанрлардың бірі. Бах, Бетховен, Моцарт секілді сазгерлердің туындылары адамның есте сақтау қабілетін, зейінін арттырып, ми қызметін жақсартады. Зерттеулер көрсеткендей, классикалық музыка тыңдаған студенттердің оқу үлгерімі жоғары болады.

2. Рок музыка

Рок – эмоцияның жарылысы. Бұл жанрдың жылдам ритмі, ашулы сөздері кей адамдарда адреналин бөледі, агрессияны арттыруы мүмкін. Бірақ кей жастар үшін рок – ішкі қысымды шығаратын, еркіндік символы ретінде қабылданады.

3. Поп музыка

Поп – көңіл көтеруге арналған, қарапайым әрі тез есте қалатын әуендер. Ол адамды сергітеді, энергия береді. Алайда оның терең мағынасы болмауы мүмкін, сондықтан ұзақ тыңдағанда шаршатуы ықтимал.

4. Хип-хоп және рэп

Бұл жанр жастар арасында өте танымал. Оның ырғақты сөздері, нақты ырғағы санаға тез сіңіп, адамның ойын, тіпті сөйлеу мәнерін де өзгертуі мүмкін. Кейбір рэп шығармаларында зорлық-зомбылық, нәсілшілдік, агрессия насихатталуы мүмкін – бұл жастар үшін қауіпті.

5. Джаз және блюз

Бұл жанрлар терең сезім мен ойға негізделген. Джаз адамның шығармашылық қабілетін арттырады, күйзеліс деңгейін төмендетеді. Блюз – жан күйін, мұңды әуен арқылы жеткізетін жанр.

6. Ұлттық музыка

Қазақтың күйі, термесі, әні – тек өнер емес, ұлттық сана мен тарихтың үні. Мысалы, Құрманғазының "Сарыарқа" күйі – еркіндіктің, кеңдіктің символы. Мұндай музыка санаға рух береді, ұлттық болмыс пен патриотизмді арттырады.

---

Музыка және жастар

Жастар – музыканы ең көп тұтынатын топ. Олар үшін музыка – өмірдің бір бөлігі. Қуанышта да, мұңда да, жалғыздықта да, шабытты сәтте де музыканы серік етеді.

Бүгінде TikTok, YouTube, Spotify секілді платформалар арқылы жастар музыканы қалаған уақытында, қалаған жерінде тыңдай алады. Бірақ осы шексіз еркіндік – сананы улайтын мазмұндарға да жол ашады.

Музыканың жастар санасына кері әсері болуы мүмкін бе?

Иә, мүмкін. Әсіресе, зорлық-зомбылықты, жыныстық қатынасты, есірткіні насихаттайтын, мазмұны таяз шығармалар жиі тыңдалса, жасөспірімнің ой-санасына теріс әсер етуі ықтимал. Ол өмірге жеңіл қарауға, жауапкершіліктен қашуға, тіпті психикалық күйзеліске де ұшыратуы мүмкін.

---

Музыка – терапия құралы

Музыка тек көңіл көтеру үшін емес, емдеу үшін де қолданылады. Музыкатерапия – бұл арнайы әдіс арқылы адам психикасын жақсарту тәсілі. Ол:

• депрессиямен күресуге;

• аутизм немесе неврозбен ауыратындарға;

• физикалық ауырсынуды жеңілдетуге;

• жарақаттан кейінгі күйзелісті жеңуге көмектеседі.

Мысалы, ауруханаларда классикалық немесе табиғи әуендерді қосу арқылы науқастың тез сауығуына әсер ету тәжірибесі кең тараған.

---

Қазақ музыкасының санаға әсері

Қазақтың әні мен күйі – тек музыкалық туынды емес, ол – өмір шежіресі, халықтың жан айқайы. Әр күй – бір тарих, әр ән – бір тағдыр. Мысалы:

• "Кішкентай" күйі – сағыныштың үні,

• "Адай" – қайрат пен күрестің символы,

• "Қарағым-ай" – махаббат пен мұңды жеткізетін ән.

Осындай туындыларды тыңдау арқылы жастар өзінің тамырынан, тарихынан нәр алады, рухани азықтанады.

---

Музыканы қалай дұрыс пайдалану керек?

1. Таңдау жасағанда мазмұнға мән беру
   Ән тек әуенімен емес, сөзімен де әсер етеді. Сондықтан мазмұнсыз, теріс идеяларды насихаттайтын шығармалардан аулақ болу керек.

2. Жанрына қарай тыңдау уақыты мен жағдайын таңдау
   Сабақ оқығанда – жай әуен, жаттығу кезінде – ырғақты музыка, ұйықтар алдында – тыныш мелодия тыңдаған жөн.

3. Ұлттық музыкаға басымдық беру
   Бұл – тек рухани байлық емес, ұлттық сана мен мәдениетті сақтаудың да бір жолы.

4. Музыкаға тәуелді болмау
   Музыка өмірдің дәмін келтіруі керек, бірақ ол өмірдің өзі болмауы тиіс. Қандай көңіл-күй болмасын, шынайы өмірді музыкамен ауыстырмау маңызды.

---

Қорытынды

Музыка – адамның ішкі әлеміне терең бойлай алатын, сана мен сезімге әсер ететін ғажайып құрал. Ол – қуаныштың да, мұңның да серігі. Әр әуен – бір эмоция, бір естелік, бір шабыт көзі.

Жастар үшін музыка – өзін-өзі танудың, сезімді жеткізудің, рухани тынығудың жолы. Бірақ оны дұрыс қолдану – әркімнің өз жауапкершілігі. Саналы тыңдаушы болу – қазіргі заманның талабына айналды. Себебі әуен – санаға әсер етеді. Ал сана – біздің болашағымыз.

---