Мұстафа Шоқай және «Бірлік туы» газетінің қазақ баспасөзіндегі орны

Қазақ тарихында ұлттың азаттығы мен руханиоянуы жолында аянбай еңбек еткен тұлғалар аз емес. Солардың бірі – Мұстафа Шоқай. Ол тек саяси қайраткер ғана емес, сонымен қатар баспасөзарқылы халықтың көзін ашып, еркін ойғажетелеген журналист, публицист ретінде де белгілі. Оның есімімен тікелей байланысты «Бірлік туы» газеті қазақ баспасөзінің дамуында ерекше орыналады.

«Бірлік туы» газетінің шығу мақсаты мен маңызы

А. Айтмолданованың мақаласында атап өткендей, «Бірлік туы» газеті 1917 жылы Ташкентте шығып, Түркістан автономиясы идеясын қолдаған бастыбасылымдардың бірі болды. Газеттің негізгімақсаты – қазақ халқын патшалық отарлықсаясаттан құтқарып, елді бірлік пен тәуелсіздіккешақыру. Бұл тұрғыдан алғанда, ол «Қазақ» пен «Сарыарқа» газеттерімен идеялас, яғни барлығыұлт бостандығы жолындағы бір мақсатқа қызмететті.

Мұстафа Шоқай газеттің алғашқы редакторы ретінде халықты оятуға бағытталған өткір саясимақалалар жазды. Мысалы, «Уақытша хүкіметтіқуаттаймыз» атты мақаласында ол уақытшаүкіметтің қазаққа аз да болса мүмкіндік беретінінтүсіндіріп, халықты ұйымшылдыққа үндейді. Бұлжерде Мұстафаның мақсаты – билікті мадақтауемес, қазақ қоғамын саяси тұрғыдан шыңдап, алдағы тәуелсіздікке дайындау болғанын аңғаруғаболады.

Газеттің бағыты мен мазмұны

«Бірлік туы» газеті тек саясат мәселесін ғанакөтермей, ағартушылық бағытта да қызметатқарды. Газет бетінде жарияланған Қ. Болғанбайұлының «Ескі тәртіп һәм халықһәкімдігі», А. Мәмбетұлының «Корнилов үкіметі», Н. Құлжанұлының «Саясат жайында» мақалалары— елдің қоғамдық санасын оятуға бағытталғанойлы дүниелер. Бұл мақалаларда биліктің сипаты, халықтың құқығы, жаңа заман талабына сайөзгерістер туралы ой қозғалды.

Газет тек ақпарат жеткізіп қана қоймай, халықтыңсаяси сауатын арттыруға, елді біріктіруге қызмететті. Мұстафа Шоқайдың публицистикасы арқылыгазеттің ұлттық бірлік идеясы мен азаттық рухыайқын көрінеді.

Басқа басылымдармен салыстырғанда

Айтмолданова өз мақаласында «Бірлік туы», «Қазақ», «Сарыарқа» газеттерінің ортақ ұстанымынатап өтеді. Расында да, бұл басылымдардыңәрқайсысы қазақ қоғамының санасын оятуғабағытталған. Алайда айырмашылықтары да бар. Мәселен, «Қазақ» газеті – жалпыұлттық деңгейдегімәселелерді қозғап, мәдени-ағартушылық бағыттакөбірек еңбек етсе, «Бірлік туы» саяси күрестіңалдыңғы шебінде болды. Ол Түркістанаймағындағы жағдайды нақты сипаттап, кеңестікидеологияның қаупін ашық көрсетті.

Сондықтан, «Бірлік туы» газетін тек ақпаратқұралы емес, сол дәуірдің саяси қаруы, азаттықидеясының мінбері деуге толық негіз бар.

Қорытынды

Қорыта айтқанда, Мұстафа Шоқайдың «Бірліктуы» газеті қазақ баспасөзінің тарихында өшпес ізқалдырды. Ол өз дәуіріндегі ең батыл, ең шыншылбасылымдардың бірі болды. Газет тек жаңалықжеткізіп қана қоймай, ұлттың рухын көтеріп, бостандыққа ұмтылған халықтың үнін жеткізді.

Менің ойымша, Мұстафа Шоқайдың өмірі мен шығармашылығы қазіргі жастар үшін үлкен үлгі. Оның «Бірлік туы» арқылы жеткізген ұстанымы — әділет, еркіндік және ұлт бірлігі. Бұл идеяларбүгінде де өз маңызын жоғалтқан жоқ.