Мектепке дейінгі мекемедегі үштұғырлы тілдер әлемінің жүргізілу жолдары

Бүгінде егеменді ел, тәуелсіз мемлекет болып әлемге жар салып жатқан дүбірлі кезеңде қазақ ұлтының жанына сүйеу, рухына тіреу болатын басты мәселенің бірі осы – тіл. Көптілді оқыту – жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең қажеттілік.

Мемлекет басшысы “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына Жолдауында: “Қазақстан халқы бүкіл әлемде үш тілді пайдаланатын жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар: қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі — ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі — жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі”, — деген болатын.
Сондықтан, балаларды өзара сыйластыққа, бауырмалдыққа, татулыққа тәрбиелеу мақсатында. Елімізде білім саласы айрықша даму үстінде.
Кеңестік одақ кезінде аты естілмеген өзгерістер 20 жылда өмірімізге енді. Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» жолдауында «Тілдердің үштұғырлығы» - мәдени жобасын кезеңдеп іске асыруды қолға алуды ұсынды. «Қазақстан халқы бүкіл әлемге үш тілді пайдаланатын мәдениетті ел ретінде танылуға тиіс» екенін ерекше атады.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту мазмұнын жаңартуға сәйкес мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі құзыреттіліктерін дамытуға және терең білім беруге, соның ішінде тілді үйрету мүмкіндіктерін кеңейтуге ерекше назар аударылады. Білім беру саласына үш тілге үйретуді енгізу қазіргі кезеңде мектепке дейінгі ұйымдардың міндеттерінің бірі болып табылуда. Сәтбаев қаласындағы мектепке дейінгі мекеме яғни №33 «Күншуақ» бөбекжай балабақшасының басты міндеті Қазақстанның жаңа азаматы тәрбиелеу. Балабақшаға келген күндерінен бастап балалардың шетел және басқа тілдерге деген қызығушылықтарын арттырып, үштілділік арқылы тәрбиелеуде басты бағыттарды айқындауда балабақша алғашқы дамуыту кезеңінде «Балабақшадағы үштұғырлы тіл» жобасын басшылыққа алып келесі даму сатысында балабақша әкімшілігі мен педагогтар ұжымның бірлескен «Балалар тілдер әлемінде» атты бағдарлама құрылды. Бағдарламада ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жұмыстың барлық қалыптары қолданылады. Шет тіліне үйретуде ең басты тәсіл  ойын болып табылады. Балабақшаның барлық мерекелерінде балалар өз алған білімдерін көрсетіп отырады, өлең, тақпақ қана айтып қоймай, ағылшын тілінде ертегілерден үзінді көрсетіп, бір-бірімен диалог жүргізеді. Осы балабақшаның алға қойған мақсатын орындау барысында ағылшын тілін үйрену мақсатында ағылшын тілі мұғалімі Абенова Г. мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған «Ағылшын тілінде сөйлеуді үйренейік» атты оқу бағдарламасын екі тілінде дайындады.

Бағдарлама екі бөлімнен тұрады:
•Ауызекі сөйлеу курсы (дыбыстар, лексикалық минимум) тыңдап-түсіну мен сөйлеу дағдыларын меңгерту.
•Негізгі курс тыңдап-түсіну мен сөйлеу дағдыларын дамыту ғана емес, сонымен бірге ағылшын тілінде әріптерді игерту болып табылады.

Әдістемелік құрал қазіргі заман талабына сай, яғни мектепке дейінгі балалардың қарым-қатынас құзыреттілігін жоғарылатуға арналған. Ертегі
тренингтер балабақшаларда жұмыс жасайтын тіл мамандарына балалармен жұмыста пайдалануға көмек болары сөзсіз!

Біз - балабақша ұжымы ынтымақтастық балабақшасын құруды жөн көрдік. Өйткені, балабақшамыздың ерекшелігі: өз ұлтымыздың балаларымен қатар, өзге ұлт өкілдерінің балаларына да есік ашып, мемлекеттік тілдегі оқу-тәрбиеге ынталандырудамыз.
Мемлекеттік мәртебе алған ана тіліміздің абыройын асқақтату, біздің балабақша есігін ашқан әрбір өзге ұлт баласына тіл үйретіп қана қоймай,
қазақтың ұлттық құндылықтарымен қатар, барлық ұлттың салт-дәстүрлерін таныту, әр баланы отансүйгіш, елжанды жеке тұлға етіп қалыптастыру – ынтымақтастық балабақшасының басты мақсаты.
Мектепке дейінгі мекемдегі тәрбиеленушінің меңгеруіне түсінікті, әр түрлі тіл материалдарын қолдана отырып, мектеп жасына дейінгі баланың тілдерді үйрену уәждемесінің жоғары деңгейін қалыптастыруға жағдай құру (қазақша, орысша, ағылшынша). Шет тілін оңтайлы үйреніп, түйсінуге және сөйлеу аппараты дамуы мен қалыптасуы кезінде, мектепке дейінгі кіші жаста, яғни 3 жастан бастап балаларды тіл үйренуге тарту. Баланы тіл құралымен басқа тіл мәдениетіне және өз мәдениетін сезінуін қалыптастыру, өз тіліне деген мақтаныш сезіміне тәрбиелеу. Үш тілде оқыту – заман талабы. Бірнеше тілді меңгерген, әлеуметтік және кәсіптік анықтауға қабілетті мәдениетті тұлғаны дамытудағы міндеттер:
- Тіл үрдісіне қатысты психикалық қызметін дамыту (қабылдау, ақыл, ойлау) және тұлғалық сапасын дамыту (сезімдік, шығармашылық, әлеуметтік және тілдік);
- Шет тілін меңгерудегі уәждемелік ықпалы болып табылатын, шетел тілін меңгерудегі қабілетін дамыту (тілдік естуін, еліктеулік қасиеттерін, тілдің ырғақтық құралдарын қолдану);
- Балаларды тіл құралдарымен басқа тіл мәдениетін және туған елінің
мәдениетін тани білуге үйрету, баланың туған тіліне деген мақтаныш сезімін ояту;
- Бала бойында алған біліміне деген жауапкершіліктің қалыптасуы;
- Баланың шет тіліне деген қызығушылық құндылықтарының қалыптасуы;
- Баланың құрдастарымен, ата-аналарымен, тәрбиешілермен немесе қоғамдық орындардағы қарым-қатынасты бірнеше тілде айта алуы.

Бағдарлама балалардың жас ерекшеліктер талаптарына сәйкес болуына, әлеуеттік мүмкіндіктері мен қабілеттерін ескеруде.
Мектепке дейінгі балаға қатысты үш тілде оқыту әдістері «Баланы оқыта отырып табиғатына сәйкес жұмыс жаса, зиян келтірме» оқыту қағидасы башылыққа алынуда.
Бағдарлама мектепке дейінгі білім берудегі тұтастай концептуалды жаңа моделін құру кезіндегі әлеуметтік-мәдени талаптарына жауапты. Барлық балалардың мүмкіншілігінше шет тілдерін меңгеру, білім алу, даму, тәрбиесіндегі бастапқы мүмкіндіктерін тең қамтамасыз етуге бағытталған.

Сонымен қатар оқыту жоспарында мектепке дейінгі кіші топтарда қызығушылығы бойынша үйірме қызметі арқылы еңгізудегі басты мәселерді ескеруде. Атап айтқанда:
Бірінші – алдыңғы қатарлы халықаралық тәжірибелер негізінде, мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарында қазіргі заманғы оқыту әдістерін ендірудегі инновациялық, технологиялық білім беру.
Екінші – балаларды мектепке дейінгі біліммен қамтамасыз етудегі жүйелі ұсынысты нақты түрде өңдеу.
Үшінші – мектепке дейінгі ұйымдағы білім беру деңгейінде үш тілді енгізуді қамтамасыз ету. Осылай ғана тілдерді меңгерудің нағыз жүйесін құра аламыз –деген мәселелермен жұмыс жүргізілуде.
Адамның ойын жарыққа шығаратын құрал – тіл. Ал, тіл – адамдар түсінетін құрал болып қана табылмай, сонымен бірге атадан балаға мирас болып келе жатқан өмір тәжірибесін, өнер-білімін жеткізуші құрал. Рухани байлығымыз тіл арқылы жасалады, жеткізіледі. Кез келген халықтың тілі сол халықтың ұлттық ерекшелігін танытатын қойма тәріздес. Сол қойманы ашып, қазынасын танып білу – бізге мұратты іс.
Мектепке дейінгі ұйымда білім беру саласында үш тілдік жұмыста физикалық, интелекутуалды, адамгершілік, эстетикалық, коммуникативтік және әлеуметтік дамуын қамтамасыз етілген яғни функционалды толық білім берудің құрама бөлігі: балабақшада ұйымдастырылған оқу қызметі.
Педагог ұйымдастырған және білімді меңгеруге, біліктілік пен дағдыларды игеруге және алған білімді тәжірибеде қолдануға бағытталған қызметтің бір түрі. Педагогтың білім, іскерлік және дағдының негізгі деңгейін игеруде балаларға қоятын талабы орынды, міндетті, қарым-қатынаспен және дамыту мен оқытуда көмек көрсетумен үздіксіз байланыста болатын педагогикалық қызмет үлгісі.
Ең бастысы, бүлдіршіндердің мемлекеттік тілді игеруге, қазақ халқының мәдениетін, салт-дәстүрлерін танып-білуге деген құлшыныстары артуда. Бұл, әрине, ең алдымен тәрбиешілердің, әдіскерлердің орасан еңбектерінің жемісі.

Елбасымыздың «Тілдердің үштұғырлығы» мәдени жобасын жүзеге асыру мақсатында балабақшада бірқатар жұмыстар атқарылды. Атап айтсақ, үйірме жұмыстарының, ойын–сауықтар, ашық іс-әрекеттер ұйымдастырылуда. Барлық іс-шараларда үш тілді (қазақ, орыс, ағылшын тілдерін)  міндетті түрде айқындап көрсете алды. Сонымен қатар  ата-аналар үшін де топ қызметкерлері мен тәрбиеленушілердің қарым-қатынасын тереңдету мақсатында сөздіктер үнемі қолданылу басшылыққа алынуда.
Топтың не бөлмелердің әр зоналарында, мысалы жатын бөлмесінде
«Тәтті ұйқы», «Сладких снов», «Sweet dreams», ас мәзірінде «Ас болсын!»,
«Приятного аппетита!» ,«Enjoy your meal!» т.б. сияқты карточкалар
көрсетілген. Және қабылдау бөлмесінде ата-аналармен бірлескен жұмыс  ретінде «Үйде қайталайық»! атта айдармен бұрыштамалар ұйымдастырылған.
Әр баланың әлеуетті мүмкіндігін іске асыру үшін оңтайлы жағдайларды жасауға мүмкіндік беретін, балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отыра педагогикалық үдерісті үш тілде ұйымдастыру.
Мектепке дейінгі ұйымда педагогикалық технологияларды қолдану жүйесі:
- Педагогикалық іс-әрекетті жүзеге асыру формасы, педагогикалық шараларды жүзеге асырудың құралдары мен тәсілдерінің жиынтығы;
- Алдын ала жобалаған оқу-тәрбиелеу үдерісін практикаға жүйелі және бірізді енгізу;
- Практикада жүзеге асатын белгілі бір педагогикалық жүйе жобасын құру қарастырылған.

Бағдарлама қосымшасында 36 сағаттық песпективалық жоспар құрылып, оны іске асыруда балалар үшін жеңіл меңгеруіне дидактикалық ойындар мен сөздік жинақшасын топтастыру.
-    Зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру, жоспарлаумен қатар жүзеге асыру- мектепке дейінгі ұйым әкімшілігі зерттеу жұмысына басшылық жасап бақылау.
-    Нәтиже бойынша жұмыстар жүргізу және қорытындылау әкімшілік тарапынан жоба мазмұнына сай құрылған жоспар бойынша ашық іс-әрекеттер мен шаралар ұйымдастырып, диагностика жасау.
-    Қазақстан кеңістігіндегі үштілділік бұл өтпелі кезеңнің талабы болып отыр. Егер осы үштілділік тиімді жұмыс істесін, үштілділік біздің
мемлекетіміздің болашағына жұмыс істесін десек, онда үштілділікте басымдылық мемлекеттік тілге берілуі керек. Қалған екі тіл сол мемлекеттік тілмен таласпай, керісінше, сол мемлекеттік тілдің әрі қарай дамуына қызмет етуде құрал ретінде пайдаланылу керек.
Балабақшаларда тәрбиеленіп жатқан өзге ұлт бүлдіршіндері мемлекеттік тілді жетік меңгеруге, еркін сөйлей алатынына қосымша білім беру жұмыс ретте «Атамекен», «Ағылшын тілін үйренейік» атты үйірме жұмыстары бекітіліп атқарылуда.

Шет тіліне үйретуде ең басты тәсіл  ойын болып табылады. Ағылшын тіліне үйретудің практикалық міндеттеріне, қатынас құралдары жатады (сөйлеу, лексика, грамматика), және бірнеше тілдік іс-әрекет (аудио тыңдау және қайталау, монологтік және диалог түріндегі сөйлеу). Ағылшын тілінде сөйлеудің мотивациясын тудыру үшін, жақсы сезімдерді және осы тілде сөйлеуге ынта тудыратын барлық факторлар қолданылады:
- Ашық түстегі заттық және бейнелік көрнекілік;
- Ойындық жағдайлар;
- Танымдық қызығушылық;
- Музыкалық және ритмикалық қимыл –қозғалыстар;
- Жаңашылдық;
- Жасыру, шешу, іздеу және табу элементтері.
Балаларға үш тілді қатар меңгерудің маңызы зор. Осы жобаның құрылымымен ұйымдастырылған іс-әрекеттердің барысында әрбір баланың жүйелі ойлауына және шығармашылықпен еңбектенуіне асыл қасиеттерді игеруіне жол ашады. Баланың жалпы азаматтық, жан-жақты дамыған тұлға және ішкі жан-дүниесі қалыптасып өзін-өзі танып, оның негізінде айнала қоршаган ортаға деген өз көзқарасын дамытатын білім беру өте қажет деп есептелінеді.
Балабақшада ақпараттық  технологияны пайдаланубала танымын жан жақты дамытудың шешуші құралы. Мысалы: мультимедиялық оқулықтарды балабақшада пайдаланып, оқу іс әрекеттерін жоғарғы дәрежеде жүзеге асыруға мүмкіншілік беруде. Қазіргі қоғам алдында тұрған өзекті мәселелерді шешуде, яғни жан-жақты көп мәдениетті, шығармашыл, көп тілді білетін әлеуметті бейімделген тұлға қалыптастыру үшін ұстаз өзі де шығармашыл тұлға болуы тиіс. Сондықтан жаңа стандарт негізінде баланың танымын қалыптастыру бағытында педагогтардың өз білімі мен кәсіби деңгейін жетілдіру кезек күттірмес мәселе. Олай болса келешек ұрпағымыздың жан жақты, терең білімді, яғни интеллектуалды деңгейін жоғары болуына қойылатын талап зор. Заман талабына сай жаңашыл тұлға тәрбиелеу нәтижелі жұмыс жасау алға қойған басты мақсатымыз.

Қолданылған әдебиеттер:
- Қазақстан Республикасындағы «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы»
- «Тілдердің үштұғырлығы» мәдени бағдарламасы.
«Ағылшын тілінде сөйлеуді үйренейік» атты оқу бағдарламасы-2009ж
- Н.Ә.Назарбаев: «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 30 елдің қатарына кіру стратегиясы» - Егеменді Қазақстан газеті. 19/І-2010. №16
- Әлметова Ә.С. «Қазақ тілі сабағында студенттердің сұхбаттық тілдесім мәдениетін қалыптастырудың ғылыми-әдістемелік негіздері» пед. ғыл. доктор. дисс автореф. Алматы, 2007.-48б.
- Данабекова Р., «Көптілді білу заман талабы» Отбасы және балабақша журналы, №4, 2012ж.

Қарағанды облысы, Сәтбаев қаласы
 №33 «Күншуақ» бөбекжай балабақшасы КМҚК
тәрбиеші Сейтжапбарова Гульнар Бухарбаевна

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: