Сабақтың өткізілген күні

01.03.18ж.

Оқытушы

Қ.С. Болатбекова

Пән атауы

Химия

Топ

Ш-14

Сабақтың тақырыбы

§12. Көмірсутектер мен олардың туындылары арасындағы генетикалық байланыс.

  Сабақ мақсаттары

Білімділік: Көмірсутектер мен олардың туындылары жайлы, қаныққан көмірсутектердің химиялық қасиеттерінен бастап арендерге дейінгі тақырыптарда қарастырылған білімдерін қорыту, бір жүйеге келтіру.

Дамытушылық:. Органикалық заттардың алуан түрлілігіне көз жеткізу арқылы, ол заттардың бір-біріне айналу заңдылықтары материядағы бірлестік заңдылығын түсіндіру.Генетикалық байланыстарға мысалдар келтіріп, тиісті реакция теңдеулерін жаздыру, сандық есептер шығарту арқылы, тиянақты ойлау және шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік:Оқуға саналы жауапкершілікке, өз бетінше еңбектенуге тәрбиелеу, алған теориялық білімдерін іс-жүзінде қолдана білуге үйрету.

Табысқа жету критерийі

Барлық білімалушылар біледі:Көмірсутектерді жіктей білу, қарапайым өкілдерінің құрылысын, гомологтары мен изомерлерін, қасиеттері мен қолданылуын біледі.

Білімалушылардың басым бөлігі: Көмірсутектердің химиялық қасиеттеріне тән реакция теңдеулерін жазады.

Кейбір білімалушылар біледі, қолданады: Генетикалық байланыс теңдеулерін жазып, сан есептерін шығаруда қолданады. Барлық оқыған көмірсутектердің құрамы→құрылысы→ қасиеттері→ қолданылуы арасындағы өзара байланыстың себебін түсініп, жүйелейді.

Сабақтың типі

Аралас. Cайыс сабақ

Қолданатын әдістер

 Белсенді және интербелсенді әдістер.

Сабақты ұйымдастыру түрлері

Жеке, жұптық, топтық және ұжымдық жұмыстар.

Қолданатын технологиялар

 СТО; АКТ; Блум таксономиясының элементтері.

Пәнаралық байланыс

физика, математика, экология

Өндірістік оқумен байланыс

Қосымша материалдармен жұмыс; электронды түрде көрсету.

Оқу және әдістемелік           

Әдебиеттер, Интернет

Ресурстар                             

1. Н.Нұрахметов, Қ.Бекішев Н.Заграничная « Химия» Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық / Алматы: Мектеп, 2014. 152б.,сур.

2. Білім стандарты, пән бағдарламасы, Шоқыбаев «Химия» 10кл 2014г,

3. И.П.Хомченко «Общая химия» 2006г .2.О.С. Габриелян, Ж.А.

4. Н.Нұрахметов, Қ.Бекішев « Химияны оқыту әдістемесі»,

5. «Химия» оқулығы , Б.А.Мансұров 11сынып оқулығы, Алматы «Атамұра» ;Интернет материалдары

Сабақ барысы                              

Сабақ кезеңдері /

 жоспарланған уақыт

1.Ұйымдастырукезеңі

/2-3мин

2. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі /5-6 мин

«Білу»

Жоспарланған іс-әрекеттер

1. Сәлемдесу,түгендеп, сабаққа дайындығын тексеру.
2. Топтарды ұйымдастыру                                     
3. Ынтымақтастық, психологиялық ахуал қалыптастыру.

Тренинг: «Амандасу»
Күлім қағып қолымды,
Бір, екі, үш деп соғайын.
Қарап тұрған көршіме,
Қолымды мен бұлғайын.
Жылы-жылы сөзбенен,
Маңдайынан сипайын.
Жылы-жылы сөзбенен,
Жүрегімді сыйлайын.
Ыстық алақаныммен,
Қолыңды бір қысайын.
Амандасып өзіңмен,
Құшақтап бір алайын.

Сабақтың эпиграфы:
 психолог Б.Г.Ананьевтің: «Егер тұлға – адам дамуының шыңы болса, даралығы – оның тереңдігі», - деген сөзімен бастаймын.

Сайыс сабақ барысы:
Сайысымыз 7 кезеңнен тұрады:
1-кезең. «Кім жылдам-?»
2-кезең. «Кім зерек-?»
3-кезең. « Кім тапқыр-?»
4-кезең. « Ойлы болсаң, озып көр» Постер қорғау.
5-кезең. « Мықты болсаң, тауып көр» Деңгейлік тапсырмалар (А,В,С)
6-кезең, « Зерек болсаң, шешіп көр» Сандық есептер шығару.
7-кезең. «Білгір химик»  Лездік сұрақтарға жауап беру.

Бағалау парақшалары, дескрипторторлармен таныстырылады.

Ұпай санын бағаға айналдыру:
Бағалау тапсырманың әр сатысына беріледі.
Ұпай санын бағаға айналдыру бойынша есептеулер:
100%-89% - 27 -30 ұпай –баға «5»
75%-88% - 22-26 ұпай -баға «4»
61%-74% -  18-21  ұпай-баға «3»
60% және кіші – 17 ұпайдан аз болса – баға «2»

1-қадам. Алдыңғы өтілген материалды еске түсіру.

1-кезең. «Кім жылдам-?»

1-тапсырма. Жеке жұмыс.

Сызбанұсқа бойынша «органикалық заттарды»  үш тілде атау.  

«Қазақстан халқы бүкіл әлемде үш тілді пайдаланатын жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс: Бұлар: қазақ тілі – мемлекттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі – жаһандық экономикаға ойдағыдай кіру тілі».

                                                           Н.Ә. Назарбаев

Қосжазбалы күнделік

Қазақша атау                              ағылшынша атау

1. Углеводороды

2. Классификация углеводородов

3. Предельные углеводороды

4. Непредельные углеводороды

5. Ароматические углеводороды

6. Алканы

7. Циклоалканы

8. Алкены

9. Алкины

10. Алкадиены

11. Арены

12. Генетическая связь углеводородов

Бүгінгі күні органикалық заттардың саны 20 миллионға жуық.  Күн санап синтездік жолмен алынған заттардың саны көбеюде. Ол заттардың бәрін білу мүмкін емес. Ең болмағанда, органикалық заттардың бір-біріне айналу заңдылықтарын білу, біз үшін өте маңызды. Осы тұрғыда органикалық заттардың  алыну жолы мен қасиеттері, маңызы жөнінде аянбай еңбек еткен ғалымдарымызды еске түсірейік.

Оқытушымен білімалушының диалогі (1-5 ұп)

1-4-топтарға. (ауызша сұрақтар )

«Ой шақырту» әдісі. Миға шабуыл:

2-кезең. «Кім зерек-?»

2-тапсырма. Жеке жұмыс

А.  В.

    С                    Д                      Е

Сұрақтар:

1. Гидратация  реакциясын ашқан......?

2. Циклопарафиндерді алғаш рет мұнайдан тапқан.?

3. Противогазды ойлап тапқан ғалым...........?

4. Құрылыс теориясын ашқан ғалым..............?

5. Бензолдың құрылымдық формуласын ашқан....?

Жауаптары:

1-Е; 2-Д; 3-С; 4-А; 5-В.

3-кезең. «Кім тапқыр»

3-тапсырма. Жұппен жұмыс.

 «Сәйкестігін тап» тест

2.Көмірсутектерді жалпы формулаларына сәйкестендір:

 1. Алкандар           А. СnH2n-2 
 2. Алкендер           В. СnH2n-6 
 3. Алкиндер           С.  СnH2n+2 
 4. Арендер             Д.  СnH2n-2 
 5. Алкадиендер      Е.  СnH2n 

Жауаптары:

1-С; 2-Е; 3-А; 4-В; 5-Д.
2. Көмірсутектердің молекуласындағы көміртек атомдары арасындағы байланыс бұрышы мен арақашықтығы: 
 1. Алкан                  А. 180 ͦ ,0,120 нм 
 2. Алкен                  В. 120 ͦ ,0,146 нм 
 3. Алкин                  С. 120 ͦ , 0,134нм 
 4. Арен                   Д. 109 ͦ,28΄,0,154 нм 
 5. Алкадиен            Е. 120 ͦ ,0,140 нм 

Жауаптары:

1-Д; 2-С; 3-А; 4-Е; 5-В

3).А.Көксағыз алу үшін қолданылады;

1.Ацетилен 

В.Көкөністің пісіп жетілуін тездету үшін;

2. Метан 

С. Батпақ газы.                                   

3. Бутадиен 

Д.Металдарды кесу, дәнекерлеу үшін;

4. Бензол

Е. Улы, қопарылғыш заттар;           

5. Этилен 

Жауаптары:

1-Д; 2-С; 3-А; 4-Е; 5-Д.

Ресурстар

Тренинг: «Амандасу» 

Орындарынан тұрып, жұппен тақпақтағы іс- әрекеттерді орындайды.

Музыка ырғағымен

флипчарт

Сабақты бағалау картасы

Баға критерийі

27- 30ұп-«5»

22- 26ұп-«4»

18- 21ұп –«3»

 17(ұп)аз –«2»

Формативті бағалау

Стикерлер беріледі.

Критериалды бағалау

Критериалды бағалау

ІІ Білімнің өзектілігі.
/-5мин
«Қызығушылығын ояту»

ІІ. Жаңа сабақ /20мин 

2-қадам. «Түсіну»

3-қадам. «Қолдану»«Талдау»/40мин

ІІІ. Сабақты бекіту.

4-қадам. «Жинақтау»

5-қадам. «Қорытынды»

/3-5 мин

Бағалау/-5мин

VI. Үйге тапсырма/-1мин

VII. Рефлексия/3-5мин

Қызығушылығын ояту.
Бейнефилмнен үзінді:
«Табысқа жетудің 3түрлі жағдайы:
1.»Өзіңе сен»
2.»Өзіңді алып шығар біліміңе сен».
3. «Қиындықтарды жеңіп шық».

«Мағынаны тану»
2-қадам. «Түсіну»

Сызбанұсқа бойынша көмірсутектердің бір-біріне айналуы мен олардың туындылары арасындағы генетикалық өзгерістерді анықтаймыз.
«Ой қозғау» сатысы:
«Ұқсастарын тап» әдісінің көмегімен, топтарға жіктелу: (флипчарт)
1) C2H6 C5H12 C3H8 -------....алкандар
2) C2H4 C3H6 C5H10 ..............алкендер
3) C2H2 C5H8 C3H4 .................алкиндер
4) C6H5 CH3 C6H5 C2H5 C6H5 C3H7 ..........арендер.
Алдымен «Көмірсутектер» тарауына кластер құру.
ҚҚҚҚ—(құрамы, құрылысы, қасиеттері, қолданылуы) -4—ұстанымға негізделген.
Әрбір топ, жеке тапсырмалары бар карточкалардан; ақ түстілер - көмірсутектердің құрамы, құрылысы, изомерлерін; жасыл түстілер-  физикалық, химиялық қасиеттерін, қызыл түстілер - қолданылуын; сары түстілер- пайдалы жағын; қара түстілер – зиянды жағын; көк түстілер – қортындылайды.    
1. Берілген тапсырмаларды жеке оқып, жұпта, топта талқылайды.
2. «Постер» құрастырылып, спикер топтың атынан  қорғайды.
3. «Постер» нәтижесін концептуалды кестеден  интербелсенді тақтада тексереміз.
 
 (Ойлан, жұптас, топтас.....бөліс)
4-кезең.«Ойлы болсаң, озып көр» Постер қорғау.4-тапсырма. Топтық жұмыс
Карточка №1
1- топ АЛКАНДАР
Сұрақтары:
1.Алкандардың анықтамасы, жалпы формуласы. Метан молекуласының құрылысы.
(метанның шар стерженьді моделін құрастыру) (ақ қалпақ)
2.Изомериясы және изомерлері.(жасыл қалпақ)
3.Метанның алыну жолы (3 реакция).(сары қалпақ)
4.Физикалық, химиялық  қасиеттері.(сары, қара
Қалпақ)
Реакция түрлері және мысалдар.
5.Қолданылуы. (қызыл қалпақ)
6.Қортынды. (көк қалпақ)
Карточка №2
2- топ. АЛКЕНДЕР
1. Алкендер анықтамасы. Жалпы формуласы, Этеннің молекула құрылысы.(шар стерженьді моделін құрастыру) (ақ қалпақ)
2.Изомериясы және изомерлері. .(жасыл қалпақ)
3.Этеннің алыну жолы (3 реакция). Алкиндерді алкендерден алу реакциясы. (сары қалпақ)
4.Физикалық, химиялық қасиеттері. Тән реакциялар, мысалдар. Сапалық реакциялар.(сары, қара қалпақ)
5.Қолданылуы. (қызыл қалпақ)
6.Қортынды. (көк қалпақ)
Карточка №3
3-топ. АЛКИНДЕР
1. Алкиндердің анықтамасы.Жалпы формуласы. Этин молекуласының құрылысы. (шар стерженьді моделін құрастыру) (ақ қалпақ)
2.Изомериясы және  изомерлері. (жасыл қалпақ)
3.Этиннің алыну жолы (3 реакция). Алкиндерден арендерді алу реакциясы.(сары қалпақ)
4.Химиялық қасиеттері. Реакция түрлері және мысалдар.  Тән реакциялар.  Сапалық реакциялар.(сары, қара қалпақ)
5.Қолданылуы. (қызыл қалпақ)
6.Қортындылау.(көк қалпақ)
Карточка №4
4-топ. АРЕНДЕР
1. Арендердің анықтамасы,. Жалпы формуласы, Бензолдың молекула құрылысы.(шар стерженьді моделін құрастыру) (ақ қалпақ)
2.Изомериясы  және изомерлері. (жасыл қалпақ)
3.Бензолдың алыну жолы (3 реакция). Тән реакциялар. (сары қалпақ)
4.Химиялық қасиеттері. Реакция түрлері мысалдар. (сары, қара қалпақ)
5.Қолданылуы. (қызыл қалпақ)
6.Қортындылау.(көк қалпақ)
 
Интербелсенді тақта алддында, концептуалды кесте нәтижесі бойынша топты формативті, әрі критериалды бағалау.
Білімалушылар берген жауаптарын, бағалау парағына толтыру арқылы, бағалайды.
 
Ой-толғаныс:
5-кезең. « Мықты болсаң, тауып көр» Деңгейлік тапсырмалар (А,В,С)
 А-деңгейі
1-топ. Алкандар.  Жеке жұмыс
5-Тапсырма:  Тізбекті өзгеріс бойынша, реакция типтерін анықтаңыздар.
А) Этан → этилен → ацетилен → бензол→ →хлорбензол.
2-топ. Алкендер.
А)Метан → ацетилен → этилен → этан→хлорэтан;
3-топ. Алкиндер.
А) Ацетилен → бензол → толуол →көмірқышқыл газ.
4-топ. Арендер.
А) Кальций карбиді → ацетилен → бензол → хлорбензол.
Оқытушы: әр топқа есептің дұрыс шығарылу үлгісін ұсынады.

6-кезең, « Зерек болсаң, шешіп көр»
Сандық есептер шығару.
6- тапсырма:   В-деңгейі
Сандық есептер.
1-топ. Алкандар. Буының ауа бойынша салыстырмалы тығыздығы 2,41-ге тең алкенның молекулалық формуласын табыңдар.
Жауабы: (С5Н10)
ІІ. Топ:Алкендер. Ацетиленнің 13гр. жанғанда, 675кдж энергия бөлінді.Осы мәліметке сүйеніп, ацетиленнің жану реакциясының термохимиялық теңдеуін құрыңдар.
Жауабы: (1350кдж)
ІІІ-топ. Алкиндер.  
Көлемі 33,6 л (қ.ж) ацетиленнен бензолдың қандай массасын алуға болатынын есептеңдер.
Жауабы: (39г)
IV-топ. Арендер.
Құрамында 80% көміртегі бар, ал сутегі бойынша салыстырмалы тығыздығы 15 болатын көмірсутегінің молекулалық формуласын табыңдар.
Жауабы: (С2Н6)
Интербелсенді тақтада берілген тапсырманы орындайды. Әр топ жарыса орындау керек. Қалған топ қателерін дұрыстап отырады.
6- тапсырма:  С-деңгейі                                              
 Шығармашылық жұмыс
Топта қанша отбасында жеңіл автокөліктері бар? Ол автокөліктердің май құятын автобактарының орташа көлемдері қандай? Егер сіздерді ата-аналарыңыз колледжге бір мезгілде машиналарымен алып кетуге келгенде колледж ауласының ауасын қанша мөлшерде улы газбен ластаған болар еді?
Қорытынды:
7-кезең. «Білгір химик»
7-тапсырма. Жеке жұмыс. «Лездік сұрақтар»
Сұрақ: Қандай реакциялар көмегімен көмірсутектердің бір типінен келесі типін алуға болады? Ол үшін қандай реакцияларды пайдалануға болады?
Жауап: Гидрлеу немесе дегидрлеу реакцияларыың көмегімен, көптеген айналымдарды жүзеге асыруға болады, бірақ бұл әдістер көмірсутектер мен олардың туындыларын алуда әмбебап бола алмайды.  
Оқытушы: Бұл әдістің құпиясын, бізге тізбекті байланыстың генетикалық қатары шешіп берді.
Сұрақ: «генетикалық қатар» ұғымының мәнін ашып беріңіздер.
Жауап: «генезис» «шығу тегі» деген сөз олай болса, органикалық қосылыстардың шығу тегі «көмірсутектер» деп тұжырымдауға болады.
Сұрақ: Гидрлеу, дегидрлеу реакцияларының анықтамасын беріңіздер.
Жауап: а)жоғары, температура, өршіткілер қатысында сутектің бөлініп шығуы. (дегидрлену реакциясы) д.а.
Ә) керісінше температура, қысым, өршіткілер қатысында сутекті қосып алу- гидрлену реакциясы д.а.
 
Органикалық қосылыстардың  изомерлену және гомологтық қатарлар түзу құбылыстарына байланысты, әр гомологтық қатардың көмірсутектері өзара тығыз байланыста, бір-біріне айнала алатынына, яғни генетикалық байланыста болатынына көз жеткіздік. Бір сөзбен айтқанда, материалдық дүниенің бірлігін көріп отырмыз.
Сабақ қорытындысы бағалау.
Жиынтық бағалау.
Ұпай санын бағаға айналдыру бойынша есептеулер:
100%-89% - 27 -30 ұпай –баға «5»
75%-88% - 22-26 ұпай -баға «4»
61%-74% -  18-21  ұпай-баға «3»
60% және кіші – 17 ұпайдан аз болса – баға «2»
 
$13 - $14.оқу.1. «Мұнай және химия», «Тас көмір және оның өнімдері» тақырыптарына рефераттар жазыңдар.
2.№3-4 жаттығуларды орындау. Сандық есептер шығару.
 
Рефлексия:  «Табыс баспалдағы»

Табыс баспалдағына  берілген жауаптарына сәйкес, стикерлерді орналастырады.)

Интерактивті тақта

флипчарт

тақырыбы, мақсаты

Дидактикалық үлестірмелі материалдар

1..Н.Нұрахметов, Қ.Бекішев Н.Заграничная « Химия» Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-             гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / Алматы: Мектеп, 2014. 152б.,сур.

Формативті бағалау

Стикерлер беріледі.

 Әр топта стол үстінде: алкандар

алкендер,алкиндер

арендер табличкалары

тұрады.

Жұмысқа қажетті

Үлестірмелі материалдар таратылады.                                               

Формативті бағалау.

Критериалды бағалау

«концептуалды кесте» бойынша топты формативті, әрі критериалды бағалау.

Критериалды бағалау

Тақтаға реакция теңдеулерін орындайды.

Реакция типтерін анықтайды.

Флипчартта А-деңгейінің 1-4топ бойынша дұрыс жауаптары көрсетіледі.

Тақтада сандық есептерді шығарады

Критериалды бағалау

Формативті,

Критериалды бағалау

Критериалды бағалау

Оқытушының қортындылауы

Флипчарттан

«білімді бағалау картасы» «білімді бағалау парағы» көрсетіледі.

Тақтада: Үйге тапс:

$13 - $14.оқу.1. «Мұнай және химия», «Тас көмір және оның өнімдері» тақырыптарына рефераттар жазыңдар.

2.№3-4 жаттығуларды орындау. Сандық есептер шығару.

Рефлексия

«Табыс баспалдағы»

Табыс баспалдағына  берілген жауаптарына сәйкес, стикерлерді орналастырады.)

«Білім шыңына»

шыққан  топты          

анықтау,

марапаттау