Облыстық фтизиопульмонология орталығында емделетін пациенттердің туысқандарының туберкулез ауруы жөнінде ақпараттандыру деңгейі

Студент: Уразбаева Алтынкас Утегенована           
Ғылыми жетекші: Саим Л. Н.
«Облыстық фтизиопульмонология орталығында емделетін пациенттердің туысқандарының туберкулез ауруы жөнінде ақпараттандыру деңгейі»
Қызылорда облыстық фтизиопульмонологиялық орталығы Қызылорда медициналық жоғары колледжі

Кілт сөздер: туберкулез ауруы,туберкулезбен ауыратын пациенттерге күтім,күтім ерекшеліктері,ақпараттандырылу деңгейін бағалау,шетелдік тәжірибе.

Тақырыптың өзектілігі: Туберкулез әрдайым адамзаттың ең өзекті мәселелерінің бірі болды. Туберкулез проблемасының өзектілігі-бұл ауру тек медициналық проблема ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік мәселе болып табылады, өйткені туберкулездің даму қаупінің факторлары жас-жыныстық, медициналық-биологиялық, эпидемиологиялық, әлеуметтік-кәсіптік және әлеуметтік-гигиеналық болып табылады.

Осындай конфликтілердің қандай жағдайларда жиі пайда болуы себебіне төмендегі әлемдік статистикалық мәліметтерді келтіретін болсақ. Туберкулез-қауіпті жұқпалы ауру, онда көбінесе тыныс алу мүшелері зақымданады. Туберкулез әлемнің барлық дерлік елдерінде, тіпті экономикалық дамыған елдерде де таралған. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, әлемде жыл сайын 10 миллионға жуық науқас тіркеледі. Ересектер арасында туберкулездің жоғары таралуы балалар мен жасөспірімдерде инфекцияның дамуына және өсуіне ықпал етеді. Жыл сайын әлемде туберкулезден шамамен 7000 адам қайтыс болады, ал әр сағат сайын 300-ге жуық адам қайтыс болады. Қызылорда облысында туберкулездің эпидемиологиялық жағдайы қолайсыз болып қала береді және жоғары ауру мен өліммен сипатталады. Туберкулез микобактерияларының сыртқы ортаға бөлінуі кезінде ыдырау кезеңінде, ауыр дамыған нысандары бар науқастарды анықтау пайызы жоғары.

Статистикалық мәліметтер:

2019 жылы туберкулезбен ауыратын адамдардың көпшілігі ДДҰ-ның Оңтүстік-Шығыс Азия (44%), Африка (25%) және Батыс тынық мұхиты (18%) аймақтарында, Шығыс Жерорта теңізінде (8,2%), Америкада (2,9%) және Еуропада (2,5%) аз болды. Әлемдік көлемнің үштен екісі сегіз елге тиесілі: Үндістан (26%), Индонезия( 8,5%), Қытай (8,4%), Филиппин (6,0%), Пәкістан

(5,7%), Нигерия (4,4%), Бангладеш (3,6%) және Оңтүстік Африка (3,6%). ДДҰ туберкулездің жоғары ауыртпалығы бар 30 елдің тізіміне енгізген қалған 22 ел әлем елдерінің жалпы санының 21% құрады7.

Ұлттық деңгейде туберкулезбен сырқаттанушылық деңгейі жылына 100 000 тұрғынға шаққанда 5-тен 500-ден астам жаңа және қайталанатын жағдайларға дейін ауытқиды. 2019 жылы 54 елде туберкулез ауруы төмен болды (жылына 100000 адамға шаққанда<10 жағдай), негізінен ДДҰ Солтүстік және Оңтүстік Америка аймағында және Еуропа аймағында, сондай-ақ Шығыс Жерорта теңізі мен Батыс Тынық мұхитының бірнеше елінде. Бұл елдердің туберкулезді мақсатты түрде жоюға жақсы мүмкіндіктері бар.

Дәріге төзімді туберкулез әлі де қоғамдық денсаулыққа қауіп төндіреді. 2019 жылы бүкіл әлемде жарты миллионға жуық адам рифампицинге төзімді туберкулезді(РР-ТБ) дамыды, оның 8-де 78% - ында көптеген дәрілерге төзімді туберкулез (МЛУ-ТБ) болды .Жаһандық ауыртпалықтың ең көп үлесі бар 9 Ел Үндістан (27%), Қытай (14%) және Ресей Федерациясы (8%) болды. 2019 жылы бүкіл әлемде туберкулездің жаңа жағдайларының 3,3%-ында және бұрын емделген жағдайлардың 17,7% - ында МЛУ/РР-ТБ болған. Ең жоғары көрсеткіштер (бұрын емделген жағдайларда>50%) бұрынғы Кеңес Одағы елдерінде байқалды.

2020 жылға қарай туберкулезге қарсы күрес стратегиясының негізгі кезеңдеріне қол жеткізудегі Прогресс

2019 жылдың соңында жалпы әлем, ДДҰ аймақтарының көпшілігі және туберкулездің жоғары ауыртпалығы бар көптеген елдер 2020 жылға қарай туберкулезбен күрес стратегиясының негізгі кезеңдеріне жету жолында болған жоқ.

Бүкіл әлемде туберкулезбен ауыру деңгейі төмендеп келеді, бірақ 2020 жылдан 2015 жылға дейін 2020% қысқару кезеңіне жету үшін жеткіліксіз (сурет. Е. 1А). 2015 жылдан бастап 2019 жылға дейін Жиынтық қысқарту 9% - ды құрады (100 000 тұрғынға 142-ден 130-ға дейін Жаңа жағдай), оның ішінде 2018 жылдан бастап 2019 жылды қоса алғандағы кезеңде 2,3% - ға қысқарту.

ДДҰ-ның еуропалық аймағы 2020 жылдан бастап 19 жылға дейін туберкулезбен ауыру деңгейінің 2015% - ға төмендеуімен 2019 жылдың шегіне жетті, ал Африка аймағы 16% - ға төмендеуімен айтарлықтай жетістіктерге жетті .10 жалпы 78 ел 2020 жылға дейінгі кезеңге жету жолында, оның ішінде оған жеткен жеті туберкулез ауыртпалығы бар елдер (Камбоджа, Эфиопия, Кения, Намибия, Ресей Федерациясы, Оңтүстік Африка Республикасы және Біріккен Танзания Республикасы) және басқа үш жоғары туберкулез ауыртпалығы бар елдер (Лесото, Мьянма және Зимбабве).

Жыл сайын туберкулезден қайтыс болғандардың саны бүкіл әлемде азайып келеді, бірақ 2020-2015 жылдар аралығында 35% - ға қысқару арқылы 2020 жылдың шегіне жету үшін жеткіліксіз (сурет.1а).11 2015 жылдан 2019 жылға дейінгі кезеңде жиынтық төмендеу 14% құрады, бұл осы шекараның жартысынан азы.

Жақсы жаңалық, ДДҰ-ның еуропалық аймағы 2020 жылдан 2015 жылға дейін туберкулезден болатын өлім-жітімді 31% - ға төмендете отырып, 2019 жылға дейінгі кезеңге жету жолында, ал Африка аймағы айтарлықтай жетістіктерге жетіп, 19% - ға төмендеді .12 жалпы 46 ел 2020 жылдың шегіне жету жолында, оның ішінде оған жеткен жеті туберкулез ауыртпалығы бар елдер (Бангладеш, Кения, Мозамбик, Мьянма, Ресей Федерациясы, Сьерра - Леоне және Біріккен Танзания Республикасы) және оған баратын тағы бір жоғары туберкулез ауыртпалығы бар ел (Вьетнам).

2015 жылдан бастап жалпы 17 ел (оның ішінде туберкулездің жоғары ауыртпалығы бар 10 ел) туберкулезбен ауыратын науқастар мен олардың үй шаруашылықтарының шығындарын Ұлттық тексеруді аяқтады.

Туберкулезбен күрес бойынша жаһандық мақсаттарға қол жеткізудегі прогреске шолу

Әр шеңбердің ортасында мақсат көрсетілген, түсті кодтау қол жеткізілген прогресті бейнелейді, ал әр шеңбердің оң жағындағы мәтін прогрестің жағдайын сандық түрде сипаттайды (қаржыландыруды қоспағанда, 2019 жылдың аяғында).

а) ТДМ және туберкулезбен күрес стратегиясы: туберкулезбен сырқаттанушылықты, туберкулезден болатын өлім-жітімді және Апатты шығындарды төмендету жөніндегі нысаналы көрсеткіштер

Туберкулез індетінің жай-күйі

Бүкіл әлемде 2019 жылы 10,0 миллион (8,9–11,0 миллион диапазон)5 адам туберкулезбен ауырды және бұл сан Соңғы жылдары өте баяу төмендеді.

2019 жылы АИТВ–теріс адамдар арасында туберкулезден 1,2 миллион (1,1-1,3 миллион диапазон) өлім-жітім (2000 жылғы 1,7 миллионнан аз) және АИТВ-позитивті адамдар арасында 208 000 өлім (177,000-242,000 диапазон) 6 тіркелді (2000 жылғы 678,000-нан аз).

Ерлер (≥15 жаста) 2019 жылы туберкулезбен ауыратын адамдардың 56%; әйелдер-32%, ал балалар (<15 жаста) - 12% құрады. Барлық зардап шеккендердің 8,2% - ы АИТВ-мен өмір сүретін адамдар болды.

ТДМ-де белгіленген туберкулезбен күрестің жаһандық мақсаттары, ТДМ-ға қол жеткізудің соңғы мерзімі-2030 жылға дейінгі кезеңге арналған туберкулез бойынша БҰҰ жоғары деңгейдегі кеңесінің саяси декларациясы және туберкулезге қарсы күрес стратегиясыү.

Соңғы жылдары Ресей Федерациясы әлемдегі туберкулез ауруы мен өлім-жітімнің төмендеуінің ең әсерлі қарқынының бірін көрсетті, бұл ДДCҰ мойындаған факт. Мәселен, 2000 жылдан бастап 2019 жылға дейінгі кезеңде сырқаттанғандар саны 2 еседен астамға (2000 жылғы 133 229 адамнан 2019 жылы 60 531 адамға дейін), ал туберкулезден қайтыс болғандар саны 4 еседен астамға (2000 жылғы 29 966 адамнан 2019 жылы 7 264 адамға дейін) азайды, бұл мемлекеттің туберкулез проблемасына басым қатынасының нәтижесі болып табылады. Туберкулезбен сырқаттанушылық пен туберкулезден болатын өлім-жітім көрсеткіштерінің төмендеуі халықты туберкулезге профилактикалық қарап-тексерумен қамтуды арттыру, туберкулезді диагностикалаудың қазіргі заманғы әдістерін кеңінен енгізу, халықаралық тәжірибені ескеретін қазіргі заманғы клиникалық ұсынымдарды (емдеу хаттамаларын) әзірлеу және енгізу және соның салдарынан туберкулезбен алғаш анықталған науқастар арасында туберкулездің асқынған нысандары үлесінің төмендеуі аясында орын алады .

Ресми статистика деректері бойынша 2018 жылы Қазақстанда диспансерлік есепте 35 181 пациент тұрған, оның ішінде туберкулездің белсенді түрімен 14 874 пациент. 2018 жылы 8942 пациентке диагноз алғаш рет қойылды. Диспансерлік есепте тұрған адамдардың ең көп саны Шымкент пен Түркістан облысында (3604), Алматы (3311), Шығыс Қазақстан (2860), Қызылорда (2495) облыстарында тіркелген .

2019 жылы Қызылорда облысы бойынша 870 адам тіркелген. Емделіп шыққын пациенттер-803. Қайтыс болған пациенттер саны – 44. 253 пациент 2020 жылға емделіп қалған.

Зерттеу мақсаты: Облыстық туберкулезге қарсы диспансерінде емделетін -пациенттердің туысқандарының туберкулез жөнінде ақпараттандыру деңгейін сауалнама арқылы анықтау.

Тәсілдер мен материалдар

Зертеуге Қызылорда облыстық фтизиопульмонология орталығының емделушілердің туысқандары 20 адам қатысты,сауалнама онлай түрде уатцап желісі арқылы жұргізілді

Сипаттамалық көлденең зерттеу Пәкістанның 11 миллионнан астам халқы бар ең үлкен қаласы Карачидегі Ага Хан университетінің ауруханасында (AKUH) жүргізілді. Аурухана-бұл Карачидің бес ауданынан және провинцияның ішкі аудандарынан қалалар мен ауылдардан келген науқастарға, Ауған босқындарына және басқа ауруханаларға жіберілген науқастарға қызмет көрсететін 440 төсектік үшінші медициналық көмек көрсететін жеке мекеме. Аурухана жыл сайын 650 000 амбулаториялық науқасқа қызмет көрсетеді. Ол әлеуметтік - экономикалық мәртебесіне қарамастан сапалы медициналық көмек көрсетеді. Қоғамдық медициналық орталық (HC) төменгі әлеуметтік-экономикалық сыныпқа медициналық көмек көрсетеді, ал жоғары әлеуметтік-экономикалық сынып әдетте кеңес беру клиникаларында (QC) ұсынылатын қызметтерді пайдаланады.

Зерттеу түрі:Сапалық

Зерттеу дизайны: Сапалық зерттеу, феноменальды; рандомизирленген мақсатты, популяцияға негізделген.

Зерттеу объектісі: 2020 жылы желтоқсан айында Қызылорда қаласы Облыстық фтизиопульмонология орталығында  емделетін пациенттердің туысқандарының туберкулез жөнінде ақпараттандыру деңгейін анықтау зерттеу жұмысы жүргізілді.Осы  зерттеуді  жүргізуде сауалнама алынды. Зерттеуге жалпы 20пациенттің туысқандары қатысты.

Зерттеу құралы: Сауалнама мына мақалаға сүйене отырып жасалды.Туберкулез: біз жеткілікті білеміз бе? Карачи, Пәкістандағы аурухананың амбулаториялық жағдайында пациенттер мен олардың отбасыларына және туыстарына зерттеу жүргізілді.Бұл зерттеу Карачидегі аурухананың амбулаториялық жағдайында жүргізілді.қатысқан. Бұл зерттеу Ибадандағы мейіргерлердің туберкулезбен және онымен байланысты әлеуметтік-демографиялық факторлармен байланысты білімі мен тәжірибесін анықтауға бағытталған. Осы зерттеудегі сауалнама сұрақтарының үлгісі менің зерттеуімде қолданылды. Сауалнама мына мақалаға сүйене отырып жасалды.Туберкулез: біз жеткілікті білеміз бе? Карачи, Пәкістандағы аурухананың амбулаториялық жағдайында пациенттер мен олардың отбасыларына және туыстарына зерттеу жүргізілді.Бұл зерттеу Карачидегі аурухананың амбулаториялық жағдайында жүргізілді.қатысқан. Бұл зерттеу Ибадандағы мейіргерлердің туберкулезбен және онымен байланысты әлеуметтік-демографиялық факторлармен байланысты білімі мен тәжірибесін анықтауға бағытталған. Осы зерттеудегі сауалнама сұрақтарының үлгісі менің зерттеуімде қолданылды.

Қорытынды: 2021 жылы желтоқсан  айынды Қызылорда облыстық фтизиопульмонологиялық орталығындаемделетін пациенттердің туысқандарының туберкулез ауруы жөнінде ақпараттандыру деңгейінің нәтижесі – 70 % құрады.Демек пациенттердің туысқандары туберкулез жайында ақпараттандырылу деңгейі орташа көрсеткіш көрсетті.

Респонденттердің көпшілігі туберкулез түрлі органға әсер етеді -65% құрады.Ұзақ жөтел туберкулез тудыруы мүмкін - 85% құрады. Туберкулезге қарсы вакцина бар деп оң жауап бергендер - 90% құрады,ал енді респонденттердің көпшілігі жөтел,түшкіру арқылы туберкулез жұғады деп санайтындардың үлесі - 80% құрады. Туберкулезді толығымен емдеуге болады оң жауап саны - 50% құрады.Туберкулез адам өміріне қауіп төңдіреді деп санайтындардың үлесі - 50% құрады.  Респонденттердің 75% зиянды әдеттер туберкулездің дамуына ықпал етеді.Респонденттердің көпшілігі сіз бен емханада туберкулездің алдын алу тақырыбында әңгіме болмады деп жауап берген үлесі - 75% құрады. Сұралғандардың басым бөлігі туберкулездің алдын алу әдістері туралы ақпаратты көзі боп санбюллетеннен - 75% құрады,туберкулез жайлы көбірек білгісі келетіндердің үлесі - 80%құрады. Респонденттердің барлығы - 100%дененің көбірекзардап шегедіөкпе,ал енді туберкулездің белгілері жөтел - 100% құрады,туберкулез микроорганиз арқылы тарайды оң жауап бергендердің үлесі - 75% құрады. Респонденттердің көпшілігі ауыратын  науқасқа ауруханага бару керек 95%құрады,туберкулез жайлы ақпарат қанағаттанарлық - 55% құрады. Респонденттердің жартсы ғана туберкулез жайлы көп ақпарат білемін - 55% құрады,туберкулез жайлы білім өмірімізге өте маңызды - 100% құрады. Орташа адам туберкулезді емдеуге қол жетімді - 90% құрады. Орталықта туберкулездің алдын алуда іс-шараға қатысөандардың саны - 70% құрады. Респонденттердің туберкулезді емдеу әдісі дәрі-дәрімекпен - 50% құрады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Артюнина г.П. әлеуметтік медицина негіздері. - М.: Акад. Жоба, 2015. - 252 бастап.
2. Карачунский м. а. туберкулездіңалдыналу / М. А. Карачунский / / Бал. апа. - 2013. - №2. - 50-ден бастап.
3. Карачунский М. А. қазіргікездегі Туберкулез / М. А. Карачунский / / Бал. апа. - 2011. - №6. - 50-ден бастап.
4. Туберкулез (Туберкулез) / Кошечкин В.А., Иванова з. А. оқуқұралы. -М.: ГЭОТАР-Медиа, 2012. - 304 б.
5. Перельман М. И. Фтизиатрия: Оқулық / М. И. Перельман, В. А. Корякин. - М.: Медицина, 2010. - с 314.
6. Савоненкова, л. н. туберкулездіңклиникалықжіктелуі / Савоненкова Л.Н., Арямкина О. Л. / / Туберкулез жәнеөкпеаурулары - 2013 № 06М.: Жаңа Терра. - 106 б.
7. Хоменко а.г. "Туберкулез" ішкіауруларбойыншанұсқаулық / Хоменко А. Г. - М., 2010. - 150 Б.Электрондықресурстар
8. Кіру режимі: ftiza. su/sotsialnaya-i-sanitarnaya-profilaktika-tuberkuleza
9. Қатынау режимі: http://www.medsestre.ru/forum/viewtopic. php? t=746
10. Dye C, Scheele S, Dolin P, PathaniaV, Raviglione M C. Con- sensusstatement.Globalburdenoftuberculosis:estimatedin- cidence, prevalence, and mortality by country. WHO Global Surveillance and Monitoring Project. JAMA 1999; 282: 677– 686.
11. Fox C W, George R B. Current concepts in the management and prevention of tuberculosis in adults. J La State Med Soc 1992; 144:363–368.
12. Anonymous. Editorial. Pak J Chest Med Sci 1999; 5:1–3.
13. WHO TB Day seminar at JPMC. Doc Int 1999; 20:5.
14. World Health Organization. Global Tuberculosis Control. WHO Report 2001. WHO/CDS/TB/2001.287. Geneva, Swit- zerland: WHO,2001.
15. HussainM,KhanMA.ReviewofthetuberculosissituationinPakistan. Pak J Med Res 1998; 37:27–29.
16. Kaleta J C. Epidemiological situation of tuberculosis in Paki- stan. Lahore, Pakistan: 14th National Tuberculosis Confer- ence, 9–11 April1982.

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: