Король Лир

БЕС ПЕРДЕЛІ ТРАГЕДИЯ

Аударған Әбіш Кекілбаев

ҚАТЫСУШЫ АДАМДАР:
Лир — Британия королі
Француз королі
Бургундия герцогі
Корнуэль герцогі (Корнуол)
Альбан герцогі (Олбени)
Граф кент
Граф Глостер
Эдгар — Глостердің ұлы
Эдмунд — Глостердің некесіз ұлы
Куран — сарай адамы
Шал
Дәрігер
Сайқымазақ
Освальд — Гонерилья сарайының қызметкері
Эдмунд қарауындағы офицер.
Корделия нөкеріндегі сарай шонжары
Герольд
Корнуол қызметшілері
Гонерилья
Регана — Лирдің қыздары
Корделия
Лирдің нөкеріндегі сайыпқырандар, офицерлер, жаушылар, солдаттар, сарай адамдары.

Аңыздың айтуынша, уақиға біздің дәуірімізге дейінгі IX ғасырда (Голиншедтің жыл қайтаруынша, дүние жаратылғаннан кейін 3105 жыл кейін) Британияда болған.

БІРІНШІ ПЕРДЕ
БІРІНШІ КӨРІНІС

Король Лир сарайындағы тақыт залы.
Кент, Глостер және Эдмунд кіреді.

Кент. Мен корольге Альбан герцогінен гөрі Корнуэль герцогі көбірек ұнайтын шығар деп ойлаушы ем.

Глостер. Бәріміздің ойымыз да солай-тын. Бірақ, корольдің өз игілігін мынандай қып бөлгеніне қарағанда, бүйрегінің кімге бұратынын айыру қиын. Қара қылды қақ жарғандай. Жіліктің майлы басының кімге түскені белгісіз.

Кент. Бұл сіздің ұлыңыз ба, милорд?

Глостер. Иә, оның дүниеге келуіне аз-мұз араласым болғаны рас. Бұрын мұндай сұраққа қызарақтап қалушы едім, қазір бетімнің қытығы қашайын деген бе, қысылмайтын болыппын.

Кент. Мына сөзіңізге түсіне алмадым.

Глостер. Ендеше, бұл жігіттің анасы менің көмейімді бірден түсінген-ді. Соның салдарынан ол бейбақ байдан бұрын бала сүйді. Сіз мені жазғырып тұрғаннан саусыз ба?

Кент. Мынандай жайсаң жігіт жарыққа келгесін жазғырып қайтем.

Глостер. Некелі әйелімнен туған бұдан бір жас үлкен ұлым бар, бірақ оған бүйрегім бүлк етпейді. Бұл пәтшағарды жата-жастанып тілеген ешкім болмаса да, анасы асқан сұлу еді, бұл туарда талай-талай бал дәуренді басымнан кешіп ем, әкесі екенімді амалсыз мойындауға тура келді. Эдмунд, сен бұл мәртебелі мырзаны танитын ба едің?

Эдмунд. Жоқ, милорд.

Глостер. Ендеше, танып ал. Граф Кент, бұдан былай мені қалай сыйласаң, бұл кісіні де солай сыйла. Асыл текті бұл мырза — менің ғазиз досым.

Эдмунд. Қызметіңізге әзірмін, тақсыр.

Кент. Жақын біліскесін, өз баламдай бауыр басысып кетерміз деп сенем.

Эдмунд. Бұл сеніміңізді ақтауға тырысып бағам, тақсыр. Глостер. Тоғыз жыл шетте жүрді, енді көп ұзамай тағы да жолға шықпақ. . . Король келе жатыр.

Шымылдық сыртынан керней тартылады.
Лир, Корнуэль герцогі, Альбан герцогі, Гонерилья, Регана, Корделия және нөкер кіреді.

Лир. Глостер, қазір барып, Француз королі мен Бургунд герцогіне хабар бер.

Глостер. Құп болады, тақсыр ием.

Глостер мен Эдмунд шығып кетеді.

Лир.
Ал, жарандар, қазір енді
Таныстырам шешіміммен бел бұған.
Карта қайда, әкел бермен.
Былай болмақ пәтуа:
Өлкені біз үш бөлікке бөлмекпіз.
Тәж бен тақтың тауқыметін
Өздеріңе артқан соң,
Қара көрге «уһ» деп бір қайғы-мұңсыз кірмекпіз
Корнуол ұлым, қадір-қасиетің бір де кем емес.
Олбени балам, бір-біріңе алакөз боп
Жүрмесін деп күні ертең,
Қыздарымның еншілерін
Осы қазір өз аузымнан айтпақпын.
Кіші қызыма таласып жүрген
Екі бірдей бекзада
Франция королі мен Бургундия герцогі.
Олар да менің жауабымды тосулы.
Ал, қыздарым, мына біз ертең
Тәж бен тақтан,
Жер мен судан,
Дүние-малдан
Шыққаннан соң баз кешіп,
Қайсың көбірек сыйлайсыңдар әке деп? —
Айтыңдаршы құла бүкпей көңілге,
Енші бөлерде ескерейік оны да.
Ал, Гонерилья, қарағым, алдыменен сен айтшы!

Гонерилья.
Сізді қандай сүйетінімді айта алам ба сөз тауып!
Екі дүниенің дәулеті мен тіршіліктің рақаты,
Беттің ары, көздің нұры,
Жеті мүшенің саулығы
Әке, сіздің бір басыңыздан садаға!
Ықылым дүние орнағалы
Туды ма екен, сірә, перзент
Мендей сүйген әкесін.
Жүйе-жүйкемді жидіте беріп,
Мұнша сынап қайтесіз.

Корделия (өзімен-өзі).
Ал, Корделия, сен не дер ең?
Шын сүйгенге сөз шығындап не қажет!

Лир.
Балам, онда, мына жатқан
Сайын дала, самиян қол, ну шалғын мен жасыл орман
Бердім саған.
Қосағыңмен қоса ағарып,
Ұл өсіріп, қыз өсіріп,
Игілігіңе пайдалан.
Ал, екінші қызым Регана,
Сен, не дейсің әкеңе?

Регана
Бір емшектен нәр емген
Апамнан асып не айта алам?
Оның сөзін сөзім деп біл менің де.
Жан-тәніммен жақсы көрем бір сізді,
Содан асқан бақ пен дәулет
Керек емес мен үшін.
Корделия (өзімен-өзі).
Көңілім сұңғыла, тілім олақ
Мен неғылған бейшара едім.

Лир.
Сен де, ендеше, от басың мен
Қызығын көр мына өлкенің.
Құт пен көркі мұның-дағы
Кем түспейді ешбір жерден.
Бір басына талас қылып,
Сүттей ұйып, судай сіңген
Егіз елді егестірген
Кенже қызым не дейді екен?
Екі апасына да ұсынбаған
Енші етемін ен өлкені.
Ал, қанеки!

Корделия.
Мен ештеңе айта алмаймын, милорд.

Лир.
Ештеңе айтпайсың ба?

Корделия.
Иә, тақсыр.

Лир.
Ештеңе айтпасаң, кетеді есең,
Бірдеңе де, меселімді қайырмай.

Корделия.
Қызыл сөзге шорқақтау ем.
Бір перзенттей сүйем мен де,
Жұрттай өліп-өшпегенмен.

Лир.
Корделия, дұрыс сөйле,
Қапы соғып қалма кейін!

Корделия.
Тақсыр ием, өзіңізсіз жарық дүниеге жаратқан,
Асырадыңыз, бақтыңыз-қақтыңыз.
Сыйға — сый, сыраға — балды білем мен де,
Қадір тұтып басыңызды,
Орындаймын сөзіңізді екі етпей.
Ал, мына екі апамның
Болса рас айтқандары,
Бұл дүниеде екеуі де
Бір сізді ғана сүйеді екен, —
Ендеше күйеуге неге тиеді екен?!
Мен олардай өз әкемді
Өліп-өшіп сүю үшін
Кіре алмаймын жат құшаққа.
Ерге шықсам, оны-дағы
Жан-тәніммен сүйем рас.
Сондықтан да, жарық жалғанда
Жалғыз сізді
Жақсы көрем деуге болмас.

Лир.
Құдай ақы шын сөзің бе бұл, қызым?

Корделия.
Иә, милорд.

Лир.
Жас басыңмен, тап осынша тас жүрек пе ең?!

Корделия.
Жалтара сөйлеген жараса ма екен жастыққа!

Лир.
Жараспаса, жалаң шындық — жасауың!
Бізді кеше әкеліп аз күн фәниге,
Ертең бізді әкетер мәңгі-бақиға
Жарық күннің шұғыласымен,
Қара түннің түнегімен,
Сәулесімен жұлдыздың"
Айдай жұрттың алдында
Ант етемін.
Безер қыздан бездім, халқым,
Әке көңілін тәрк қылған.
Балам ғой деп шырқырап шыбын-шіркей жанымды да,
Алпыс екі тамырында
Ағып жатқан қанымды да
Мансұқ еттім. Аулақ! Аулақ!
Бауырымнан шыққан шұбар жылан
Бетің әрі!
Бұдан былай сенен гөрі
Өз нәсілін өзі жеген
Маған туыс түзде тағы.

Кент.
Тақсыр ием!

Лир.
Жә, Кент!
Аждаһаның аузына
Басыңды сұқпай, тұр былай!
Үш перзенттен емешегім құрып,
Сүйген едім ала бөтен бұл қызды.
Аз жарықты қалған енді
Өткізем деуші ем ошағының басында.
Қайырды ғой хиуазын,
Көрінбесін көзіме!
Тірімде көңілімді шошытпай,
Өлген соң үрейімді шошытпай,
Бұдан былай жуымасын маңыма.
Біржолата ат құйрығын кесістім.
Естіді ме екен, шақыртып ем
Франция королін?
Не дейді екен?
Қайда Бургунд герцогі?
Сіздер неге қалдыңыздар үндемей,
Корнуол мен Олбени?
Қалған жерді қаққа бөліп,
Қостым тағы үлестеріңе үстеме.
Тиер күйеуін тапсын өзі
Ақиқат құмар асау қыз.
Мынау елдің ендігі тізгінін
Ұстатамын екеуіңнің қолыңа.
Әр ай сайын алма-кезек
Қолдарыңа шығам да,
Жүз сарбаздан артық енді
Нөкер ертпен соңыма,
Қанағат тұтып король деген атымды,
Соңдағы — әскер қолдағы — билік
Жерден түсер табысты
Сендерге бердім,
Мынау соның айғағы —
Басымдағы тәжімді
Алыңыздар тең бөліп.
Тәжді ұстатады.

Кент.
Уа, падишам деп табынып,
Жақсы әке деп тамсанған,
Құлдық ұрған тақсырлап
Құдіретің күшті Лир патша. . .

Лир.
Көрмейсің бе сұр жебелі садақты,
Жолда тұрма, кет былай!

Кент.
Атар болсаң сұр жебеңді маған ат!
Лирді ашу жеңгенде
Кент бола алмас мәймөңке.
Адуын шал, ақылыңнан алжаспа!
Көлгірлікке құлақ тосып,
Ақиқаттың қақпа аузын.
Падишаның есерлігін көргенде,
Әдеп, иба қалмай ма екен адыра!
Берме тақты! Сабаңа түс, сабаңа!
Корделия бұлардан кем сүймейді
Бәске тігем басымды.
Сырдандардың сылдыр сөзіне иланып,
Шын сүйгеннің тәрк етпе сен пейілін!

Лир.
Жан керек болса, кет былай!

Кент.
Талай жерде жауына тосқан кеудемді
Енді, міне, өз оғыңа тостым мен.

Лир.
Көзіме енді көрінбе!

Кент.
Ондай көздің жоғы Жақсы барынан
Айыра алмаса қас пен достың парығын.

Лир.
Құдай куә. . .

Кент.
Иә, құдай куә, тұрғаныңа
Бостан-босқа алжасып.

Лир.
Сұмырай! Опасыз!
Семсерін суырады.

Олбени мен Корделя
Дат, патша ағзам!

Кент.
Басын шауып досыңның
Қанжығасына бөктермек пе ең қасыңның?!
Қайт райдан,
Әйтпесе,
Өлтірсең де айтарым —
Бар сұмдықты бастап тұрған өзіңсің!

Лир.
Қу, шұнақ құл!
Ұмыттың ба атыңды.
Тыңда ендеше!
Сүйегіңе өшпес-кетпес дақ салып
Өз сөзіңнен өзің айны деп тұрсың.
Сөзімізге ісіміз
Келіп жатса кереғар
Патша деген атақтан не пәтуа!
Өз обалың өзіңе.
Бес күн береміз
Алыс сапар алдында
Керегіңді сайлап ал,
Алтыншы күні
Біздің мынау өлкеден
Өшірер бол қараңды.
Тек біліп қой,
Он күнге дейін қараң сенің өшпесе,
Қыл тұзақ көрер
Қызығын қылша мойныңның!
Жоғал. Айныр болсақ бұл сөзден,
Тәңірім берер сазамызды.

Кент.
Қош бол, король,
Өз тізгініңе өзің ие бола алмай,
Астамдықтың алып тұрсың ақылын.
Өз жерімде өзім құл боп жүргенше
Пейіл көрдім жаттан шегер запыны.
(Корделияға)
Қызым, дұрыс сөзің тұрған екен бұрыс боп,
Тілеуіңді бірге тілеп жүрермін.
(Реганаға және Гонерильяға)
Ауыздарыңнан жарқылдаған жақсы сөз
Жадылықтан аулақ болғай, лайым.
(Қалған жұртқа)
Мұндай дәурен Кентке енді мақұрым,
Жаңа жерде бастайды ескі кәсібін.
(Кетеді)
Керней даусы естіледі.

Француз королін, Бургундия герцогін және нөкер ертіп Глостер кіреді.

Глостер.
Король мен герцог келіп тұр, тақсыр ием!

Лир.
Қымбатты герцог, сөзді өзіңізден бастайық.
Мұнда король екеуіңіз
Құда түсіп келіп қапсыз.
Қораш боп шықса қалыңдықтың жасауы
Жүрмейсіз бе құдалықтан бас тартып?
Бургундия герцогі.
Не атасаңыз да пейілмін,
Түкке тұрмас құрдым нәрсе,
Сірә, түспес аузыңызға.

Лир.
Ендеше, герцог, қапы соғып қалмаңыз,
Бұл пәтшағарға әке көңілі өзгерген,
Қалыңдығыңызда қарғыстан басқа енші жоқ.
Бургундия герцогі.
Енді не дедім?

Лир.
Әкесі безген, әулеті безген безер қыз.
Үйленем десеңіз — өз еркіңіз.
Қайталап айтамыз —
Теріс бата алған тентірендіге
Телисіз бе басыңызды?
Бургундия герцогі.
Ендеше, тақсыр, сізді түңілткен пәтшағар
Бізді түңілтіп жүрмесіне кім кепіл?!

Лир.
Айнысаңыз айнығаныңыз жөн шығар,
Барлық жайды баян еттік жасырмай.
(Француз короліне)
Ал, сүйікті тақсыр, сізге өзім де
Атай алман аузым барып бұл қызды,
Жұртқа қарар беті Жоқ бұл қарабет
Төкпей тұрып абыройыңызды айрандай
Ақ сүт емген басқа бір жар іздеңіз.
Француз королі.
Мен қайранмын!
Көрген жанның бәрі бірдей ынтыққан,
Кеше ғана әкесінің
Ең сүйікті перзенті
Періште ару
Ойда жоқта осылай
Масқараға ұшырардай не істепті?
Ондай ауыр күнәға қия алмай тұрмын өз басым,
Әлде әуелде-ақ онша жақсы көрмепсіз,
Мен, әйтеуір, сене алмадым
Сіз айтқан әлгі сезікке.

Корделия.
Тақсыр ием, көлгірліктің келтіре алмай ретін,
Көңілімді жеткізсем өз қалпында,
Желіге алмай желдірме сөз желіне,
Ант-су ішпей айтсам аппақ пейілімді,
Сүйекке дақ салатындай,
Бетке күйе жағатындай не істеппін,
Иә, өзімнің арым төгілмей,
Иә, біреудің қаны төгілмей,
Қалай ғана бола қалдым қарабет, —
Соның бәрін ашып неге айтпайсыз!
Жанарыма жалған күлкі жуытпай,
Көңіліңізді көлгір сөзбен суытпай
Тура сөйлеп, тура жүрсем — онымды
Дұрыс демей, бұрыс десеңіз не шара!

Лир.
Беттің арын бес төккізер бұлайша
Мұндай перзент неге бердің, о, тоба?!

Француз королі.
Солай ма еді, жағдайға енді қанықтым,
Уыз сезім тұрғанында бұзылмай
Көлгірлікке көңіл қайдан көнуші ед?
Қалай, герцог? Енді айтасың бұған не?
Ғашықтықпен туыспайды
Пайда іздеген пасықтың.
Періштеге жасау сұрап қайтесіз?

Бургундия герцогі.
Лир,
Енші атаңыз қызыңызға ең кенже,
Осы қазір
Мына жұрттың көзінше
Атандырам Бургундия ханшасы.

Лир.
Айтарымызды айтып ек қой әлгінде,
Қайта сөйлеп,
Анттан аттар жайымыз жоқ.

Бургундия герцогі.
Өкінішті-ақ, ендеше, әкеңізден бір айырылып,
Мына мендей күйеу жігіттен екі айырылып
Қалғаныңызға қиналам, бикеш.

Корделия.
Бетіңізден жарылқасын тәңірім,
Көздегеніңіз пайда екен ғой, мен емес.

Француз королі.
Корделия,
Қимаса әкең, бермей-ақ қойсын еншісін,
Тұлдыр басың-ақ тұнған байлық емес пе!
Өліп-өшкен асылым,
Алтын қазынам,
Жұртта қалған сұрауы жоқ нәрседей
Бұлай болып бұйырар деп кім ойлаған?!
Жаныма тек жалғыз ғана батары, —
Қосылмадық, қосақ боп ақ баталы.
Жасаусыз деп жазғыратын кім сені —
Ханымысың Франциямның еңселі.
Ұланғайыр Бургундия аймағын
Сенің сынған тырнағыңа алмаймын.
Корделия,
Хош боп тұр де,
Көрдей суық еліңе.
Аттанайық менің жаннат жеріме.

Лир.
Ендеше, тақсыр, болсын бұл қыз сіздікі.
Тек тезірек жоғалтыңыз көзімнен.
Маған енді ол — шіріген бір жұмыртқа,
Босқа әуре боп,
Менен бата күтпеңіз.
Жүріңіз, герцог.

Лир, Бургунд, Корнуэль, Альбан герцогтері, Глостер және нөкер шығып кетеді.

Француз королі.
Бауырларыңмен қоштаспайсыз ба!

Корделия.
Ал, әкемнің перзенттері шын сүйген,
Жылап-сықтап кетіп барам сендерден
Жоқ болса да мен білмейтін сырларың,
Жария қылмай, сақтап барам ішімде.
Байғұс шалдың бабын таба көріңдер,
Сенбесем де, өтінемін жалынып.
Маған ерсе — табар еді жайлы орын,
Жазықсыз, бірақ, қалып тұрмын қарғысқа.
Жарайды, сау тұрыңдар.

Регана.
Сенің ақылыңсыз-ақ
Күнімізді бірдеңе ғып көрерміз.

Гонерилья.
Өз мұңыңды мұңдамай,
Басқаны қамдап қайтесің.
Бата аттағанның бағы жанбас деген бар,
Барған жеріңде
Күйеуіңнің көңілін тауып бақ.

Корделия.
Өтіріктің түбі бір тұтам
Деген де бар,
Ақыры, бір зауал сендерге де туар.
Хош!

Француз королі.
Корделия, сүйіктім,
Уақыт болды жүретін.

Француз королі мен Корделии шығып кетеді.

Гонерилья. Сөйлесу керек еді, сіңілім. Байқаймын, екеумізге ақылдасып алатын біраз шаруа бар сияқты. Жаңа осы әкем бүгін жолға шығамын деді ме?

Регана. Иә, бүгіннен бастап сенің қолыңа шығады. Келесі айда маған келеді.

Гонерилья. Сол шалдың өзі ақылынан алжасайын деген емес пе? Әлгі қылығына қалай қарайсың? Екеумізден гөрі көбірек жақсы көретін кенже қызын мынандай күйге ұшыратады деп кім ойлаған?!

Регана. Жасы келіп қалғаны рас. Бірақ, бұрын да мап-мақұл адам емес-тұғын.

Гонерилья. Иә. Жас кезінде-ақ жаны қас немеге қартайғасын не жорық!

Регана. Бір күні әлгі Кент құсатып біздің басымызға да әңгір таяқ ойнатып жүретін шығар. Қалай қуып шыққанын көрдің ғой.

Гонерилья. Француз королін де жерге қаратып жіберді. . . Бұдан былай аузымыз бір болсын. Әйтпесе, билік әкемде қалса, мына бүгінгі мінезімен бізге де талай зобалаңды туғызар әлі.

Регана. Иә, жақсылап ойлап алмаса болмайтын шығар.

Гонерилья. Уақытты көп соза бермей, алдын-ала бір амалын қарастырып қойғанымыз дұрыс.
Кетеді.

ЕКІНШІ КӨРІНІС

Граф Глостер қорғанындағы зал.
Қолына хат ұстаған Эдмунд кіреді.

Эдмунд.
Уа, табиғат, менің тәңірім бір өзің,
Өле-өлгенше өтем саған табынып.
Әрі кіші, әрі некесіз екем деп,
Жібере алман есемді,
Қайдағы бір қаңқу сөзден қаймығып.
Некесіз тусам, несі бар,
Некелі туған сабаздардан
Ақылым кем бе, көркім кем бе, күшім бе?
Көзімді неге шұқи береді осы жұрт?
Некесіздің несі ұят!
Өн бойдағы оттай қайнап қызыл қан,
Екі жүрек елтігенде елжіреп,
Шын ықылас, шырын сезімнен жаралғам,
Некелі жар төсегінде немқұрайлы нәпсінің
Ұйқылы-ояу ұрлығының олжасы —
Манаураған маубастардың бірі емен.
Жүргенде Эдгар заңды мұрагер менмін деп,
Иеленем оған енші ен жерді.
Заңды перзент, заңға сеніп жүре бер,
Заңсыз перзент айласына сенеді.
Мінеки хат. Бұл амалым іске асса,
Тектіні тексіз тентіретіп кетеді,
Шүкір оған қажыр-қайрат жетеді.
Мен пақырға өзің жар бол, құдайым!
Жер қылам деп жүргенде жұрт
Төрден бір-ақ шығайын.

Глостер кіреді.

Глостер.
Кент байғұсты жер аударып жіберді!
Франция королімен шығып кетті қоштаспай!
Сарай — қаран, тақыт — талаң, тәж — тәрік, —
Соның бәрі көзді ашып-жұмғанша!
Иә, қандай жаңалық бар, айт, Эдмунд?

Эдмунд. Ешқандай жаңалық жоқ, милорд. (Хатын жасырады)

Глостер. Әлгі хатты неге жасыра қойдың?

Эдмунд. Мен ешқандай жаңалық естігем жоқ, милорд.

Глостер. Ендеше, жаңағы оқып тұрған қағазың не?

Эдмунд. Мен ештеңе оқығам жоқ, милорд.

Глостер. Солай ма? Ендеше жаңа жалма-жан қалтаңа сүңгітіп жібергенің не нәрсе? Қане, көрсетші. Секем алатындай ештеңе жоқ болса, мен оны оқымай-ақ білем.

Эдмунд. Кешіріңіз, милорд. Ол ағайымның хаты еді. Аяғына дейін қарап шыға алмадым. Алайда, әлгі өзім үлгірген сөздеріне қарағанда, сол хатты сіздің қойғаныңыз дұрыс сияқты.

Глостер. Бері әкел

Эдмунд. Апыр-ай, қинадыңыз-ау, өзі бір өте жаман хабар еді, сізге оны көрсетсем де кінәлімін, көрсетпесем де кінәлімін.

Глостер. Соншама немене екен, көрейік.

Эдмунд. Сыңайы ағам мені қайтер екен деп, сынап жазған сияқты.

Глостер (оқиды). «Осы бір үлкеннің алдында қоғадай жапырылатын жәреуке үрдістің қырсығынан біздің жалындаған жастық шағымыз бекерге зая боп, азғантай тиесілі еншіміз жұмсап қызығын көре алмайтын қалтылдаған кәрі кезімізде қолымызға тиеді. Осы бір алжыған шал-шабырды әулие тұту — біздің ынжықтығымыздың салдарынан етек алып келе жатқан ен бір сұмырай құбылыс екендігіне күн санап көзіміз жете түсті. Егжей-тегжейін кездескен жерде айтармын. Егер әкем қашан өзім оятқанша, қаннен-қаперсіз ұйқыға кететіндей жағдайға жетсе, оның жарты дәулеті мен ағаң Эдгардың айнымас сүйіспеншілігіне өзің ие болар едің». Бұл не дегені? Қастандық па? «. . . Қаннен-қаперсіз ұйқыға кетердей жағдайға жетсе, оның жарты дәулетіне ие болар едің». Осыны менің ұлым Эдгар жазып отыр ма? Мұндайға қайтіп дәті барды! Көңіліне шайтан қашып жүргеннен сау ма! Бұны сен қашан алдың? Хатты саған кім әкеліп берді?

Эдмунд. Барлық пәле сол ешкімнің әкеліп бермегенінде болып тұр ғой. Терезеден лақтырып кетіпті.

Глостер. Мынау сонда сенін ағаңның жазуы ма?

Эдмунд. Егер ішінде басқа сөздер жазылған болса, бұл дәл соның жазуы деп айтар ем, әңгімесінің әлгіндей түріне қарап, аузым бармай тұрғаны.

Глостер. Жоқ, бұл соны қолы.

Эдмунд. Бұл хат соның қолымен жазылғанмен, мұнда оның жүрегінің ешқандай қатысы жоқ қой деп ойлаймын.

Глостср. Бұрын саған мұндай құлаққағыс жасаған жоқ па еді?

Эдмунд. Жоқ. Тек кейде ержеткен ұлдар қартайған әкелеріне қамқорлық жасап, дәулеттеріне бас-көз болуға тиісті деп өзеурейтіні бар еді.

Глостер. Сөзін қара сұмырайдың! Әлгі хаттағы айтып отырғаны да сол емес пе! Оңбаған жексұрын! Қара жүрек қаныпезер! Хайуаннан өткен топас. Балам, бар да, тауып әкелші өзін. Абақтыда шірітейін. Сөзін қара найсаптың! Қайда тұр өзі?

Эдмунд. Білмедім, милорд. Менің айтайын дегенім: көзіңіз әбден жеткенше, ашуыңызды басып, сабаңызға түсіңіз. Сөйткеніңіз дұрыс. Өйтпейінше, анық-қанығын ақи-тақи білмей тұрып, ашу үсті әрекет қылсаңыз, жұрт алдында абыройыңызды төгесіз, әрі өз балаңызды өзіңіз жауықтырып аласыз. Мен басымды бәске тігем. Ол менің сізді қаншалықты сүйетінімді білейін деп әдейі жазып отыр, одан басқа ойы жоқ. Осыған сеніңізші.

Глостер. Солай ғой деп ойлайсыз ба?

Эдмунд. Көзіңізді жеткізіп берейін. Сіз тек екеуміздің әңгімеміз анық естілетіндей жерде жасырынып тұрсаңыз болғаны. Бірақ, бұны бүгінгі кештен кейінге қалдыруға болмайды.

Глостер. Оның тап осындай қанішерлікке баруы еш мүмкін емес қой.

Эдмунд. Әрине, оған күмән бар ма!

Глостер. Өзін өліп-өшіп Жақсы көретін әкесіне ондай қиянат жасауға қалай дәті шыдайды! Эдмунд, сен оның сеніміне кіріп, шынында да не ойлап жүргенін біліп берші. Қызметім қайтпайды деп қорықпа. Бар шындықты біліп берсең, қалағаныңды ал, қолың-нан қақпаймын.

Эдмунд. Мен қазір оны тауып aп, әлгі хат жайында сөйлесейін, не дейді екен, сізге айтып берермін.

Глостер. Жуырда ай мен күн бірдей тұтылғанда-ақ, ішім мұздап қоя беріп еді. Оқымыстылар не десе о десін, табиғат қай кесапатты да алдын ала сездіріп отырады. Махаббаттың орнына көлгірлік жайлаған, достықтың орнына жағымпаздық иемденген, бауырға бауыр қол көтерген бұл неғылған жады заман. Қалада — бүлік, ауылда — айтыс, сарайда — сатқындық, үйінде — әкеге бала қарсы ұрыс-керіс. Өз баламнан өзім құқай керіп менің тұрысым мынау. Өз баласын өзі тентіретіп корольдің жүрісі анау. Сүттей ұйып, судай сіңіскен қайда баяғы заман! Енді қалған ғұмырда, қашан көрге кіргенше бірімізге-біріміздің қанымыз қатып, бірімізді-біріміз сыртымыздан сатып осылай үрит-соқпен өткеніміз бе? Әлгі жүзіқараның масқарасын мойнына қойып бер, Эдмунд. Ол үшін кейін өкінбейсің. Тек құнттап кіріс бұл іске. Тағы бір мысал: адамның абзалы Кенттің елден-жерден аласталып кеткені әлгі. Не үшін? Адал жүріп, ақ сөйлегені үшін! Бұ не сұмдық!
Кетеді.

Эдмунд. Бәз баяғы әңгіме. Неткен есуастық десеңші! Барлық пен бақытты көтере алмай, өз өмірімізді өзіміз бүлдіріп жүріп, басымызға түскен кесапаттың бәрін қайдағы бір айдан көреміз, күннен көреміз, жұлдыздан көреміз. Құдды бір біздің мұншама миғұла топас болғанымызға аспан кінәлі сияқты, жымысқы жылпос, теспей соратын жебір ұры болғанымызға ауа әсер еткен секілді; ал ғарыштағы біз білмейтін сансыз планеталардың әлде бір ықпалынан аузы құрғамас маскүнем, сасық ауыз, суайт өтірікші, көлденеңнің көрпесін ластамаса ұйқысы келмейтін қолетек азғын болып жүрген тәріздіміз. Өн бойдағы мініміздің себебін жеті қат көктен іздейміз. Жердегі жетесіз пенденің барша найсаптығына аспандағы жұлдызды айыптаймыз. Менің әкем анам бейшараны күнәға батырғанда Есекқырған туып келе жатыпты, аспанда Жеті-қарақшы самсап шыға келгенде мен жерге түсіппін. Бұдан шығар қорытынды: мен су жұқпас суайт, күллі керуеннің обалына қалған кесапат жұлдыздай алдамшы азғын болуға тиістімін. Бұдан асқан не есуастық керек! Мен туғанда бесігімнің басында ен бір періште жұлдыз жарқырап тұрса да, мен бәрібір осындай боп шығар ем. . . Әне, Эдгар келе жатыр. Әлгі бір ескі ертегінің оқиғасындай бәр-бәрінің өзінен-өзі қиюласып кете қоюын қарашы. Қарлы қара тау төбеме құлап келе жатқандай қайдағы бір сары уайымды сапырайын-ай кеп.

Эдгар кіреді.
Ақыр заман орнататындай ай мен күннің қатар тұтылуын-ай! Фа, сол, ля, ми. . .

Эдгар. Хал қалай, Эдмунд бауырым! Қайдағы бір тұңғиық ойға батып тұрсың-ау деймін.

Эдмунд. Мен бір кітаптан оқып ем, жақындағы ай мен күннің бірдей тұтылғаны тегіннен-тегін емес көрінеді. Оның қандай қанды оқиғаларға ұрындыратынын біле алмай басым қатып тұрғаны.

Эдгар. Е, сен де, ермекті тапқан екенсің.

Эдмунд. Рас айтам, мен оқыған тұспалдардың бірқатары келіп жатқан сияқты. Ата-ана мен балаларының ара-қатынасының ию-қию боп жатысы анау, қайдағы жоқ індеттің қаптап кеткені мынау, бірінің жағасын бірі жұлып жеп жұртың жүр, бармақтай нәрсеге бабаңның құнын сұрайтын қымбатшылық орнады. Мемлекетті алауыздық қаусатып барады, құтан король бекзадаларға құқай көрсете бастады, кісіге кісі сеніп болар емес, достарың сәл нәрсеге бола қуғынға ұшырайды; әскер бет-бетіне тарап кетуге айналды; бір төсектегі екі жұбай өңінде екеу де, түсінде төртеу; тағысын тағылар, санап шетіне бәрібір шыға алмайсың.

Эдгар. Сен мұндай сәуегейлікке қашан көшкенсің.

Эдмунд. Жә, бұл әңгімені қоялық. Сен әкемді соңғы рет қашан көріп ең?

Эдгар. Кеше кешкісін көргем.

Эдмунд. Сөйлесіп пе едің?

Эдгаp. Иә, екі сағат әңгімелескенбіз.

Эдмунд. Ренжіспей қоштасып па едіңдер? Әкемнің әңгімесінен, я саған қарағанда көзінен ешқандай қаяу көрмедің бе?

Эдгаp. Көрген жоқпын.

Эдмунд. Дегенмен есіңе түсірші, көңіліңе келетіндей бірдеңе айтқан жоқсың ба? Ендеше, ашуы тарағанша көзіне түспей тұра тұр. Қазір көрсе, боршалап пісіріп жейтін түрі бар.

Эдгар. Бір оңбаған мені жамандап жүрген болды ғой.

Эдмунд. Мен де солай ма деп қорқам. Ол қашан сабасына түскенше, шамына тимей, жуымай-ақ қой. Білесің бе: әкемнің не дейтінін естігің келсе, әзірге менің бөлмемді баспалай тұр. Кілті, міне. Егер көшеге шығар болсаң, қаруыңды тастама.

Эдгаp. Қару дейсің бе?

Эдмунд. Иә. Бауырым, саған жаным ашығасын айтам. Оның көңіліне бірдеңе қашқан. Сен туралы әңгімесін естісең, төбе шашым тік тұрады. Өтінем, көзіне түсе көрме.

Эдгар. Сен онда маған тезірек бір хабарын берерсің.

Эдмунд. Қолымнан келгенін аянбаспын!

Эдгар кетеді.
Әкем де сенді, ағам да сенді
Ең болмаса күмән айтқан бірі жоқ.
Ашықауыздар тартар енді сазасын,
Екі есерді қыламын да үрит-соқ. .
Құдай қимағанды,
Өз қолыммен бұйыртам.

Кетеді.

ҮШІНШІ КӨРІНІС

Альбан герцогі сарайындағы бөлме.
Гонерилья мен Освальд кіреді.
Гонерилья. Әкемнің әлгі сайқымазаққа тіл тигізгені үшін менің қызметшімді дүреге жыққаны рас па?

Освальд. Рас, миледи.

Гонерилья.
Миды әбден қатырды.
Сағат сайын бір шатақ.
Тыныштық кетті бұл үйден.
Өзі ойына не келсе соны істейді де,
Сәл нәрсеге жазғырады біздерді.
Осыдан аңнан қайтқасын,
Сөйлескім келмейді онымен,
Науқастанып жатыр ед деп айта сал.
Алдында құрдай жорғалап,
Құрақ ұшпай қоя тұр.
Өзім берем жауабын.
Керней даусы естіледі.

Освальд.
Келе жатыр, кернейді естіп тұрсыз ба?

Гонерилья.
Бәйек болмай, көрсетіңдер салқындық.
Басқаларға да айтып бар.
Шамына тиіп, шатақ шықса,
Керегі сол маған да.
Ұнатпаса — тайып тұрсын
Кіші қызының үйіне.
Ол да мұны отырған жоқ сағынып,
Тап мұндай қып тайтаңдатып қоймайды.
Билігімді бердім дейд те,
Өзі билеп-төстейді.
Қариялар да жас сәбилер секілді.
Жекірмесең —
Кетеді екен
Басыңа әбден секіріп.
Осынымды ұмытпа.

Освальд.
Құп болады, миледи.

Гонерилья.
Нөкеріне де жылы шырай танытпақ.
Қысылатын ештеңе жоқ олардан,
Қызметшілерге айта бар:
Сөз шығарар ілік іздеп жүр дерсің.
Төзім әбден таусылды,
Қазір барып хат жазамын сіңліме
Есер шалдың есіргені жетті деп.
Бар да әлгі тамағыңды әзірле.

Кетеді.

ТӨРТІНШІ КӨРІНІС

Әлгі сарайдың залы. Киімін өзгертіп киген
Кент кіреді.

Кент.
Жаттың тілін жатырқамай сөйлейін,
Қу шұнақ шал құлығымды білмесін.
Өңімді де өзгерткенмін сол үшін,
Бекем будым белімді енді біржола,
Басымды алам деп басынған кәрінің
Қызметші боп кірейін бір қолына.
Білсін ақыр аңғал патша досының
Неге дайын екенін өз жолында.
Керней үні шығады.
Лир, сайыпқырандары, қызметшілері кіреді.

Лир.
Бір минөт те күте алмаймын.
Берер тамақтарыңды тезірек әкеп беріңдер.
Қызметшілердің бірі шығып кетеді.
Не шаруамен келдің? Сен кімсің?

Кент. Адаммын.

Лир. Адам болсаң кәсібіңді айт, бізден сұрар бұйымтайыңды айт.

Кент. Кәсібімді айтсам: өз басыма өзім ие боп жүру. Кімде-кім сенім көрсетіп жатса, соған адал қызмет қылу. Адал адамды жақсы көру, аз сөйлесе де ақылды сөйлейтіндермен сырласу. Kөптің сөзіне құлақ асу. Басқа амалың қалмағанда, батыл айқасқа шығу және балық атаулыны аузыңа алмау.

Лир. Ал, енді кімсің өзің? Соны айт.

Кент. Мінезімді сұрасаңыз — баладан өткен пақырмын, дәулетімді сұрасаңыз — корольден өткен қу тақырмын.

Лир. Шынында да, қара табандардың ішінде сен де корольдердің ішіндегі мендей жарлы болсаң, қу тақыр екенің рас шығар. Не сұрайсың?

Кент. Қызмет еткім келеді.

Лир. Кімге?

Кент. Сізге.

Лир. Мені білуші ме ең, жігітім.

Кент. Жоқ, мырза. Бірақ, беті-жүзіңізде кісіні үйірер қасиет бар.

Лир. Ол не қасиет?

Кент. Өктемдік.

Лир. Ал, қолыңнан не келеді?

Кент. Құпия айтсаңыз — аузыма берікпін, аттың құлағында ойнаймын, жүгір десеңіз жүгіре алам, шатып-бұтып қызық-қызық хикаялар да айтып бере алам, онша қиын емес тапсырмалар болса тапжылтпай орындаймын. Бұның бәрін кез келген кісі істей алады. Бірақ, бәрі-бәрі мен құсап ынт-жынтын сап істемейді.

Лир. Жасың нешеде?

Кент. Әйелдерге ән салғандағы даусына бола ғашық боп қала қоятындай аңғал жас та емеспін, себепсізден-себепсіз ұрғашы көрсем, естен танып қала қоятындай, алжыған қарт та емеспін. Қырықтың сегізіне шығып тұрмын.

Лир. Жақсы. Қызметшім бола ғой. Тамақтанып болғанша ши шығарып алмасаң, сосын, қайтып айырылмайтыныма сене бер. Тамақ әкеліңдер, тамақ. Әлгі сайқымазақ қайда жүр. Әй, барып, менің әлгі ақымағымды тауып әкеліңдерші.
Тағы бір қызметші шығып кетеді. Освальд кіреді.
Ау, менің қызым қайда?

Освальд.
Сіз рұқсат етсеңіз. . .
Кетеді.

Лир.
Не деп кетті әлгі. Шақыр өзін!
Сайыпқырандардың бірі шығып кетеді.
Сайқымазақ неге көрінбейді?
Жұрттың бәрі ұйықтап қалғаннан сау ма осы?
Әлгі сайыпқыран қайта кіреді.
Әлгі доңыз қайда? Әкелмедің бе?

Сайыпқыран. Ол қызыңыз сырқаттанып жатыр деді.

Лир. Ол найсап мен шақыртқанда өзі неге қайтып келмейді?

Сайыпқыран. Ашығын айтсам, жолымнан қалар жайым жоқ деп бұрылмай кетті.

Лир. Бұрылмады дейсің бе?

Сайыпқыран. Милорд, не себепті екенін өзім де білмеймін, байқауымша осындағы жұрт, мәртебеңізге құлдық, сіздің бұйрықтарыңызды орындағылары келмейтін сияқты.

Лир. Еһе! Солай дейсің, ә?

Сайыпқыран. Қате айтып тұрсам, тақсыр, кешіріңіз, бірақ мұндағылардың сізді басына бастағанын көріп тұрып жасыра алмадым.

Лир. Жоға, тәйірі, сен менің өзім көріп жүрген нәрсені айтып тұрсың. Бұлардың маған біраздан бері енжар қарай бастағанын өзім де байқап қалып ем, бірақ, өзім секемшіл кісімін ғой, содан шығар деп ойлағам. Ендігәрі есімде болсын. Бірақ, әлгі ақымағым неге көрінбейді? Көзіме түспегеніне екі күн болды.

Сайыпқыран. Кенже ханшайым Францияға аттанып кеткелі сайқымазақ көңілсіз жүр.

Лир. Жә, бұл жайында енді ештеңе деме. Оны өзім де байқағам. Әй, сен барып, менің қызымды шақырып кел, сөйлесетін әңгіме бар де.
Қызметшілердің бірі шығып кетеді.
Менің әлгі сайқымазағымды шақырыңдар.
Екінші қызметші шығып кетеді. Освальд қайтып келеді.
Е, бұл сен бе едің? Кәне, кел бері. Шырақ, сен мені кім деп ойлайсың?

Освальд. Герцогиняның әкесі деп ойлаймын.

Лир. «Герцогиняның әкесі!» Герцогтың құйыршығының әңгімесін қара! Не дейді-ай иттің баласы! Не дейді-ай мына найсап!

Освальд. Өйтіп, беталды сөйлемеңіз. Мен әлгі айтқаныңыздың үшеуі де емеспін. Кешіріңіз!

Лир. Менің бетіме келуге қандай хақың бар? Көргенсіз! (Тартып жібереді).

Освальд. Мен бүйтіп қол көтергеніңізді көтере алмаймын, милорд?

Кент. Ендеше, аяқ көтергенді көтере алатын шығарсың! (Аяғынан теуіп, тыраң еткізеді. )

Лир. Рахмет, достым. Мына қызметің жаныма жағып барады. Сен енді қасымда боласың.

Кент. Әй, тыраймай тұр әрі! Ендігәрі әдептірек боласың. Жөнел! Тағы да жамбасың қышып тұрса — қызметіңе құлдық. Әйтпесе теуіп жібермей, шығып кет. Ұқтың ба? (Освальдты итеріп шығарып жібереді).

Лир. Жарайсың, қызметшім. Мә, ақысы мынау. (Кентке ақша береді').

Сайқымазақ кіреді.

Сайқымазақ. Сенің жалшың — менің жалшым. Мә, жапырайтып жапсыра сал басыңа. (Басындағы қалпағын Кентке ұсынады).

Лир. Ә, достым, келдің бе? Халің қалай?

Сайқымазақ. Мен киген таз телпек саған да жарасады екен, ала ғой.

Кент. Ол не үшін?

Сайқымазақ. Ақымақтығың үшін. Әйтпесе, жазықсыз жапа шеккенге ара түсіп нең бар еді? Солай, достым, абайламай сөйлесең, ауырмай өлесің. Онан да мынау қалпағымды ал. Мына әпенде екі қызын қуып шығып, үшіншісіне қарғыс айтам деп, алғыс айтып отыр. Мұндайларға ерсең — әрдайым киетінің таз телпек. Солай, төрем. Әттеген-ай, екі қыз, екі қалпағым болғанда ғой.

Лир. Онда қайтер едің?

Сайқымазақ. Дәулетімнің бәрін қыздарыма беріп, ал өзім ақымақ боп, бір басыма екі бірдей таз телпек киіп қалар ем. Мә, біреуіне менікін ал, екіншісін қызыңнан сұра.

Лир. Абайлап сөйле, есуас. Қамшы жеп қаларсың.

Сайқымазақ. Ақиқат сорлыны қора күзетер қой төбеттей қуып шығып, жылпостыққа жылмаңдаған тазыдай төрін шіріткізеді.

Лир.
Меңзегенің мен шығар.

Сайқымазақ.
Онан да, құда, өсиет айтсам қайтеді!

Лир.
Айта ғой.

Сайқымазақ.
Ендеше, көкем, тыңдай ғой:
Тыныш жүріп байып ал да тымпиып,
Аузыңды ашпай жайыңа жүр монтиып,
Ертелі-кеш жаяу жортып сымпиып,
Ерінгенде атқа қонғын қомпиып.
Ешкімменен таныспа,
Ешкімменен алыспа,
Қаңғып кетпе басыңа,
Жан жолатпа қасыңа
Тыныш болад жаның,
Түгел болад малың.

Лир. Ақымақ-ау, бұныңның несі өсиет.
Сайқымазақ. Ақысы төленбеген ақтаушыдан қандай пәтуалы сөз шығатын еді. Айтшы, көкем, ештеңе еместен қанша пайда түсіруге болады?

Лир. Ештеңе еместен ештеңе түсуші ме еді, ақымағым-ау!

Сайқымазақ (Кентке). Өз игілігінен қанша түсім түсетінін сен айтып берші. Мен айтсам «ақымақ» — деп аузыма қақпақ қояды.

Лир. Зұлымын қарай гөр, бұл ақымақтың!

Сайқымазақ. Ендеше, көкем, зұлым ақымақ пен зұлым емес ақымақтың айырмасы қандай, білесің бе?

Лир. Жоқ, достым, өзің айта қойшы.

Сайқымазақ.
Қалпақ киіп жасырар
Зұлым ақымақ таз басын.
Зұлым емес ақымақ
Қинап қайтеді өз басын:
«Бер» дегенге — береді,
«Ер» дегенге — ереді;
Кещелігін ұялмай
Кемеңгерлік көреді.

Лир. Сонда, достым, мені ақымақ дегің келе ме?

Сайқымазақ. Басқа атағыңның бәрін жұртқа үлестіріп берген жоқсың ба?

Кент. Сөзіне қарағанда, онша көк ми есуас көрінбейді.

Сайқымазақ. Көк ми есуас болсам, онда жұрт мені көре алмай ізіме түседі ғой. Егер барша есуастықты бір өзім иемденіп кетер болсам, жоқ, бұ жұрты құрғыр кісіге ақымақтық екеш ақымақтықты қия ма, біз де жарналас болайық деп лордтар мен бекзадалар, ақсүйек ханымдар жата қап шаужайыма жабыспай ма? Көкешім, қолыңдағы жұмыртқаны маған берші, екі тәж жасап берейін.

Лир. Ол қайдағы екі тәж?

Сайқымазақ. Таңданатын ештеңесі жоқ. Жұмыртқаны қақ бөліп, бар уызын ындыныма ытқытып жіберем де, екі қабықты екі тәж қып бере салам. Анада тәжіңді екі бөліп, күйеу балаларыңа ұстата салғаныңда, әлгі көк есегімнің аяғы су болмасын деп, балтырын түріп ап, белуардан батпақ кешіп, арқалап өткен әпенде неме есіме түсті. Басыңдағы алтын тәжді түк қиналмастан бере салғаныңа қарағанда, қауқиған неменің ішінде әуелде де онша көп ми болмаған сияқты. Егер біреу-міреу осы сөзімді де ақымақтық дейтін болса, сол неменің өзін ышқырын түсіріп қойып дүрелеу керек. (Әндетеді. )
Мынау жыртық таз қалпақ
Жолдас болмас түбінде.
Бізден де асқан ақымақ
Шығып жатыр бүгінде.

Лир. Мұндай әнге ауызың үйренгелі көп болды ма, достым?

Сайқымазақ. Жоға, тәйірі. Әлгі өз қыздарың өзіңе шеше боп, қолдарына қамшы алып, көйлегіңді түріп, тоңқайтып теріс қаратып қойғалы осындай әндерге зауқым соғып тұратын бопты. (Әндетеді. )
Күлмей қайтіп жылайын,
Жыламай қайтіп шыдайын,
Күркіреген корольді
Күлкі қылса құдайым.
Көкем, маған осы өтірік үйрететін мұғалім тауып бермесең болмас.

Лир. Өтірік айтып көр, жоныңнан таспа тілейін.

Сайқымазақ. Қызыңыз бір жаққа, өзіңіз бір жаққа тартасыз. Ол шындықты айтсаң дүрелеймін деп діңкілдейді, сен өтірік айтсаң сабаймын деп қоқиланасың, енді біреулер неге үндемейсің деп қамшы үйіреді. Кім болсаң да, тек сайқымазақ болмаған дұрыс. Бірақ, көкем, сен де болғым келмейді. Тапқан-таянғанын жұртқа бөліп беріп, өзіне түк тастамай, сақал сипап қалғанның несі жақсы дейсің. Әне тағы бір тажал келді.

Гонерилья кіреді.

Лир. Ә, қызым! Кейінгі кезде қабағың ашылмайтын бопты ғой, неге тымырайып жүрсің?

Сайқымазақ. Оралыңның барында жұрттың күліп жүргенінде де, күмірә боп жүргенінде де шаруаң шамалы еді. Енді жұтап қалғанда, қызымның қас-қабағын бағатын болдым де. Мына сенен мен екеш мен де зормын бүгінде. Ең болмаса, сайқымазақ атым бар ғой әйтеуір. Сенде ол да жоқ (Гонерильяға). Жә, жә, жағым қарысты. Көзіңізді көрдім де, көмейіме құм құйдым. (Лирдi көрсетіп).
Қартайғанша ақылы жоқ бір шайнам,
Жөніңмен ал, сақта, құдай, мұндайдан!
Дәні кеткен қауыздай қаусап қалған кәрі қақпас!

Гонерилья.
Ақ ит кіріп, қара ит шыққан аузынан
Жалғыз ғана мына заржақ емес-ау,
Нөкеріңіз кеткен түгел бетіне.
Сағат сайын дау-жанжал,
Сағат сайын дыр-думан,
Дәметіп ем, өзіңіз
Жасар деп бір тиырым.
Тыю қайда,
Есерлерді өзіңіз екен есірткен.
Ашығын айтсам, көңіліңізге келмесін,
Өзім енді қарастырмай бір амал
Бұл бүліктің түзелетін түрі жоқ.
Егер елдің ойламасам ертеңін,
Бұл әңгімеге араласпай-ақ қояр ем!

Сайқымазақ.
Иә, көкешім, қалай деп ойлап ең?
Біз үшін бұл баяғыдан аян жыр:
Әзәзілдік әуелден-ақ әккі ғой;
Бірақ, енді тілеп алған шаянның
Шаққаны да тәтті ғой.
Мың күн жанған бір күн сөнер деген осы.

Лир.
Сен осы менің қызымбысың?

Гонерилья.
Құлақ ас, әке, сөзіме.
Ел-жұртыңызды таңдандырған бір кезде
Сұңғыла ақылыңыз қайда кеткен бүгінде.
Атыңызға атыменен жараспайтын
Тиыңыз мынау дырдуды.

Сайқымазақ. Тауыққа жұмыртқа ақыл үйреткен дәурен- ай! Заман азып, заң тозғаны көк есек екеш көк есекке де белгілі болды.

Лир. Айтыңдаршы, мен кіммін осы, Лирмін бе? Ал, Лир болсам, сойым қайда кескекті?
Тұрғам жоқ па әжептарқы түс көріп, Бұндай масқара болушы ма еді өңімде? Айтыңдаршы, ағайын? Мен осы өзім менмін бе?

Сайқымазақ. Сен Лирдің өзі емессің, көлеңкесі ғанасың! Лир. Шынында да, мен өзімнің кім екенімді білгім келіп тұр. Өйткені, король атыма сеніп, дандайсып қалған мен бейбақ бауырымнан шыққан қыздарым бар ғой деп, жалған дақпыртқа иланып, алжасып жүргеннен саумын ба?

Сайқымазақ. Айтқандарын екі етпейтін салпаңқұлақ көк есек әке табылса, көк желкесіне мініп, көкірегін теуіп отыратын көк айыл қыздар табылатын түрі бар!

Лир.
Мәртебелім, сіз кімсіз?

Гонерилья.
Өзге қиқарлығыңыз аз болғандай,
Өп-өтірік өйтіп естен танбаңыз.
Онан-дағы дұрыс түсін сөзімді.
Қартайдыңыз, қадіріңізді жоғалтпай,
Соңыңыздағы мына бір
Күні-түні улаған да шулаған
Жер қайысқан нөкердің
Құм құйыңыз жартысының көзіне,
Қалғандары тастап бұрынғы талтаңын,
Сыйлар болса бұл сарайдың атағын,
Қалдырыңыз,
Бала емессіз, өзіңіз де білесіз,
Айта беріп неғыламын ар жағын.
Бұйырсам да сөзім жерде қалмас ед,
Әкем ғой деп,
Сұрап тұрмын өтініп,
Тоқтатыңыз мына жөнсіз дырдуды,
Ендігі еркелік болғалы тұр есерлік!

Лир.
Бүйткенше сені кеткені жақсы ед жер жұтып!
Атты ерттеңдер! Сарбаз біткен, атқа қон!
Қаныпезер қара бет! Желкем көрсін сені енді!
Аттанамын,
Басқа тағы қызым бар!

Гонерилья.
Өзіңіз менің қызметшілерімді ұрыпсыз,
Ал мынау маскүнем тобыр сіз ерткен
Әй дер әже, қой дейтұғын қожа жоқ,
Басымызға шығып барады тіптен басынып.

Альбин герцогі кіреді.

Лир.
Жау кеткен соң қылышыңды күлге шап!
(Алъбан герцогіне).
Бәлкім тақсыр,
Сіз де осыны айтарсыз? — Аттарды ерттеңдер!
Қаныпезер перзенттің көргенінше құқайын
Жұтқынында кеткен дұрыс жыртқыштың.

Альбан герцогі.
Тақсыр, өйтіп таусылмаңыз.

Лир (Гонерильяға).
Құр бекерге сұңқылдама, құзғын қыз,
Менің нөкерім өңшең жайсаң жігіттер,
Олар сондай бассыздыққа бармайды.
Алжыған басым, Корделияның
Абайламай айтқан бір сөзін
Ауырлаймын деп, тарс айырылып талағым,
Баяғыдан бері сүйіктімді ұмытып,
Жетегінде кете бардым ашудың.
Ақ шел басқыр көзім сонда не көрген?
Ал, енді, Лир, тарттың соның сазайын,
Тауға да ұр, тасқа да ұр басыңды.
(Өз басын өзі төмпештей бастайды. )
Атқа қоныңдар, мырзалар.

Альбан герцогі.
Түкке түсінсем бұйырмасын,
Тақсыр, мұнша күйінердей не болды?

Лир.
Сөзіңізге сенемін, милорд,
Тәңірінің өзі тыңдасын мені енді!
Шашы ұзын ұрғашы боп жаралған
Мынау тас жүрек жадының
Уа, тәңірім, тар құрсағын кеңітпе,
Тас емшегін жібітпе,
Қалсын қара тас болып.
Алда-жалда қанай қалса етегі
Бала емес,
Пәле боп бітсін басына,
Жас кетпесін көзінен,
Дерт өшпесін көңілінен,
Сонда білер бұл бейбақ
Қайырсыз перзент сүйгеннен
Қара жылан құшақтаған дұрысын!
Ал, атқа қоныңдар,
Бұл арадан
Көзіміз енді құрысын!

Кетеді.

Альбан герцогі.
Құдай үшін айтсайшы,
Бұл шал неге осыншама бүлінді?

Гонерилья.
Бас ауыртар дәнеңе жоқ.
Қартайғанда бала болып жүр тағы.
Күркірер де басылар.
Лир қайтып оралады.

Лир.
Жүз емес пе еді, тек елуі қалыпты,
Нөкерімнің қайда кеткен жартысы?

Альбан герцогі.
Неге ренжіп жүрсіз?

Лир.
Қазір айтам жауабын
(Гонерилъяға)
Өлім болды-ау,
Сендей жүзі қара үшін
Еркек намысымды ұмытып,
Төккенім мұнша көз жасты.
Қуарып қал, қу тізеңді құшақтап
Көктетпесін жер боп қалған көңілім!
Шел басқыр көз, сонша неге селдеттің,
Тыйыл енді,
Ойып алып, отқа лақтырсын демесең!
Көресіні көрсетті.
Енді босқа бас қатырар жайым жоқ.
Екінші қызым мұндай тасбауыр емес,
Апасының мына қылығын естісе,
Өзі келіп тырнайды әбден
Бұл дозақының күл бетін.
Қолынан билік кетті ғой деп
Құр бекерге құтырма.
Кеткен билік қайта қолға келеді.
Сонда әкең әуселеңді көреді.
Лир, Кент, нөкер шығып кетеді.

Гонерилья.
Естідің ғой не дейді?

Альбан герцогі.
Естідім, бірақ,
Сені сүйеді екем деп. . .

Гонерилья.
Жә жетті енді. Освальдты әлгі
Шақырып кел бар-дағы, —
Сайқымазақ емессің сен,
Сен әзәзіл кәззапсың,
Көзіңді жоғалт,
Қожайыныңнан қап қойма!

Сайқымазақ.
Көкешім Лир, көкешім Лир, мені
Қайда тастап барасың.
Қақпанға түскен қаншық түлкі секілді
Қыңсылатып, тірідей сойсам етіңді
Бар демес ем обалың.
Амал қанша қашып барам бұл маңнан
Сол қақпанға өзім түспей тұрғанда.
Шығып кетеді.

Гонерилья.
Қара, сірә, бұ қақпастың қулығын,
Соңында сол жүз нөкері топырлап,
Не істеймін десе, соны істеп отырмақ.
Тыныш жүрмей бұл улаған-шулаған
Бір күні кеп өзімізге бас салса
Қандай қайран қылмақпыз
Әлгі Освальд қайда жүр?

Альбан герцогі.
Меніңше, бұл күдігіңнің жөні жоқ.

Гонерилья.
Құр бекерге опық жеп қап жүргеннен
Құр бекерге күмәнданған көп жақсы
Құпиядан қауіп қорғаныш,
Өз әкемнің сырын өзім білемін,
Жаңа соның жаздым бәрін сіңліме
Егер менің құлақ аспай сөзіме,
Жүз нөкерді сол қалпында қалдырса,
Ат құйрығын үзісемін бір жола.

Освальд қайтып оралады.
Иә, Освальд,
Әзір болды ма әлгі хат?
Освальд. Әзір.

Гонерилья.
Жаныңа бір топ адам ерт те, жалма-жан
Атқа қон да, өзің тапсыр апарып.
Үрейіміз ұшып отыр,
Қапы соғып қалмасын,
Дерсің, өзің қатырарсың
Ар жағын.
Тапсыр-дағы, сол бетіңде кері қайт.

Освальд кетеді.
Сіздің осы аспай-саспай әрдайым
Ақпейіл боп жүретұғын мінезіңіз
Жақсылыққа соқтырмайды ақыры.
Ізгілік емес ынжықтық — бұл, жарқыным.

Альбан герцогі.
Түйедей қып жүргенде істі түймедей,
Сол таяқтың бір басы
Өзіңізге тимегей.

Гонерилья.
Алайда. . .

Альбан герцогі.
Жарайды, оны көрсетеді келешек.
Кетеді.

БЕСІНШІ КӨРІНІС

Альбан герцогі қорғанының ауласы.
Лир, Кент, Сайқымазақ шығады.

Лир. Мына хатты дереу Глостерге апар. Қызыма өз жаныңнан ештеңе қосып айтпа, не сұраса, сонысына ғана жауап бер. Тек тезірек жет, сенен бұрын мен барып қап жүрмейін.

Кент. Сіздің хатыңызды тапсырмай тұрып, нәр сызбаспын, милорд.

Кетеді.

Сайқымазақ. Егер адамның миы басына бітпей, өкшесіне бітсе, ақылына ешқандай құс бітпеген болар еді.

Лир. Жоқ, бәрібір бітер еді.

Сайқымазақ. Ендеше, сені құттықтаймын. Миыңыздың сыртынан кебіс киіп бекер әуре болмайсыз.

Лир. Ха-ха-ха!

Сайқымазақ. Көрерсің де білерсің, екінші қызың сені құшағын жайып қарсы алады. Екеуі де бір ағаштың жемісіндей. Білген нәрсені айтпай тұру қиын ғой.

Лир. Білгенің не сондағы?

Сайқымазақ. Екеуі де таудың көк мәуесі секілді, аман болса ішімізді кептірер. Адамның мұрны неге беттің қақ ортасына орналасқан, білесің бе?

Лир. Жоқ.

Сайқымазақ. Екі жағына екі көз орналастыру үшін. Мұрны иіс сезбеген, көріп алсын көзбенен.

Лир. Мен оны бекер жазғырдым ғой деймін. . .

Сайқымазақ. Сен әлгі ұлудың өз қауашағын қалай жасайтынын білесің бе?

Лир. Жоқ.

Сайқымазақ. Мен де білмеймін. Бірақ, ұлуға ондай қауашақтың неге керек екенін жақсы білемін.

Лир. Білсең айта ғой.

Сайқымазақ. Сасқанда бас сұғатын баспана керек. Әйтпесе, қыздарына бар тапқанын бөліп беріп, өзі айдалада қалса, күнінің қараң екенін ұлу екеш ұлу да біледі.

Лир. Иә, талай нәрсе басқа тиіп үлгерді. Әлгі ерттеген аттары қайда?

Сайқымазақ. Ат ерттеуге әлгінде өңшең маубас көк есектерді жібермеп пе ең. Сен оеы Жеті қарақшыда неге жеті жұлдыз бар екенін білесің бе?

Лир. Сегізінші жұлдыз жоқ болғандықтан шығар.

Сайқымазақ. Тауып айттың. Сенен тамаша сайқымазақ шығар еді.

Лир. Баяғы күнді қайта орнатып, бұл бетпақтың тарттыру керек сазасын.

Сайқымазақ. Егер сен менің қарауымдағы сайқымазақ болсаң, тым ерте алжығаның үшін сазайыңды берер ем.

Лир. Неге олай дейсің?

Сайқымазақ. Сен есің кіріп етегіңді жиған соң барып алжуың керек еді.

Лир. Уа, құдай, алжастыра көрме ақылдан. Ақылымнан адастыра көрме, о тәңірім!
Сарай адамы кіреді.
Ат әзір ме?
Сарай адамы.
Әзір, милорд.

Лир. Кеттік.

Сайқымазақ. Бәлкім, сендер, біз кеткесін күлерсіңдер. Бірақ бастарыңа түссе, өздерің де білереіңдер.
Екеуі шығып кетеді.

ЕКІНШІ ПЕРДЕ
БІРІНШІ КӨРІНІС

Глостер сарайының ауласы.
Екеуі екі жақта — Эдмунд пен Куран шығады.

Эдмунд. Саламат па, Куран?

Куран. Саламатсыз ба, мырза? Жаңа ғана әкеңізде болып ем, бүгін кешке Корнуэль герцогі мен герцогиня Регана келгелі жатқан көрінеді.

Эдмунд. Не боп қапты соншама?

Куран. Анық-қанығын өзім де білмеймін. Жұрт, әйтеуір, сыпсыңдап жүр ғой. Ондай ештеңе естімеп пе едіңіз, сэр.

Эдмунд. Жоқ, естігем, жоқ. Ол не хабар?

Куран. Корнуэль герцогі мен Альбан герцогі соғысқалы жатыр дейді. Қалайша естімедіңіз?

Эдмунд. Құлағым керең болсын.

Куран. Естімесеңіз — ести жатарсыз. Сау тұрыңыз, сэр.

Кетеді.

Эдмунд.
Герцог келеді деді-ау. Іздегенге сұраған.
Әкем жаңа күзет деген ағамды,
Тағы бір шаруа табылды,
Асықпасам болмайды.
Ау, ағасы! Келіп кет!
Бір-екі ауыз сөзім бар.

Эдгар кіреді.
Бауырым, әкей біліп қойды,
Қара түнді жамылып
Қашпасаң, басқа амал жоқ
Корнуэль турасында
Жағымсыз сөз айтпап па ең?
Келмек кешке ол бізге,
Қасында — Регана бар,
Тегін жүріс емес бұл
Ольбени екеуінің егесін
Сездіріп алған жоқ па едің?
Есіңе бір сәт түсірші.

Эдгаp.
Ондай ештеңе шыққан емес аузымнан.

Эдмунд.
Әкем келе жатыр. Амал жоқ,
Қылышымды суырмасам болмады.
Сен де өтірік сайысқан бол менімен.
Қаруыңды таста; Қол көтер!
Қаш тезірек, әкем келмей тұрғанда.
«Жарық қайда?» — Қарап тұрмын, қаш, бауырым!
«Әй, шырақшы, бері кел».
Қош бол, Эдгар,
Cөгe көрме бауырыңды.
Эдгар шығып кетеді.
Шын шайқасыпты деп қалсын,
Мұндайда аздап қан шықпаса болмайды.
(Өз қолын өзі жаралайды).
Ішіп алған сабаздар
Өздері турап, жатпаушы ма ед өз етін, —
Әке, Әке! Көмекке!

Глостер мен қолдарына шырағдан ұстаған қызметшілер кіреді.

Глостер.
Әлгі сұмырайың қайда өзі?

Эдмунд.
Осы арада әлгінде
Жалаң қылыш қолында
Қараңғыны жамылып
Айға қарап ант етіп
Тұрғанына тап болдым.

Глостер.
Өзі қайда жоғалды?

Эдмунд.
Жарақаттап кетті сұмырай!
Глостер. Жерге кіріп кетті ме ол?

Эдмунд.
Көзі әбден жеткесін тұра алмады аялдап.

Глостер.
Қуып жетіп ұстау керек найсапты!
Бірнеше қызметші шығып кетеді.
Көзі неге жетіпті?

Эдмунд.
Маған сізді өлтір деп азғырды.
Өзі әкесіне өздері қол көтеріп,
Көктемей кеткен кәззаптардың талайын
Көзінен тізіп, көнбей қойдым сөзіне,
Қарады да менің қудай өңіме,
Ондай іс шықпасын білген соң,
Сумаңдатып суырып ед қылышын,
Мен де шықтым сайысқа,
Айқайымды естіп жаңағы
Өздерің келе жатқан соң,
Түнге сіңіп жоғалды.

Глостер.
Қашқанымен құтылмайды құрықтан,
Тұтылған бойда құриды.
Мәртебелі герцогтің өзі келмекші
Жерге кіріп кетсе де
Таптырады із кесіп,
Бәс тігеді басына,
Баспаналатар жады біреу табылса,
Тарттырады сазайын.

Эдмунд.
Райынан қайтара алмасымды білген соң,
Қорқытып ем, қыламын деп әшкере:
«Некесіз туған қызталақ,
Кім сенеді сөзіңе.
Қолыңдағы қағазды
Бөтен біреу сырттан жазған мен болып,
Десем, күдік жабыспай ма өзіңе.
Мен өлсем әкем дәулеті.
Бұйыратынын бір саған
Есі бар жұрт біледі.
Сондықтан бар пәлені
Мына сенен көреді», —
Дейді беті бүлк етпей.

Глостер.
Көрмейсің бе, сұмырай.
Өз жазуынан өзі танып,
Мойындамай қоймақшы.
Бездім ондай бетпақтан!
Керней даусы естіледі.
Герцог келді белгісіз бір себеппен,
Жолдың бәрін жаптыр деп мен өтінем,
Көрсін сосын құтылып.
Қанішерден сақтап қалған көзімді
Мұрагер қып жариялаймын өзіңді.

Корнуэль герцогі, Регана, нөкер кіреді.

Корнуэль герцогі.
Иә, достым, хал қалай?
Келмей жатып естідім ғой бір сұмдық.

Регана.
Егер рас боп шыға қалса мұнысы,
Барлық жаза жеңіл болар ол үшін.

Глостер.
Кәрі жүректі қан қақсатты ол күшік!

Регана.
Менің әкемнің өкіл ұлы еді ғой,
Эдгар қалай барып жүр бұл сұмдыққа!?

Глостер.
Беттің суын кетті ғой ит бес төгіп!

Регана.
Әкемнің әлгі нөкерінде жүретін
Көп бұзықта көңілдестері жоқ па екен?

Глостер.
Өзім де әлі жөнді ештеңе білгем жоқ,
Қапелімде есеңгіреп қалыппын.

Эдмунд.
Герцогиня, ол солардың тобынан!

Регана.
Таңданатын ештеңе жоқ, ендеше,
Сізді өлтіріп, барлық ата дәулеті!
Соларменен саумақшы ғой шарапқа.
Ол тобырдың түрі бұзық көрінді,
Апам маған хат жазыпты ескеріп,
Олар келсе,
Үйден безер түрім бар.
Корнуэль герцогі (Эдмундқа).
Мен де солай, Регана.
Ал, Эдмунд, біз де естідік бар жайды, —
Жақсы әкенің жайсаң ұлы екенсің.

Эдмунд.
Шын перзенттік парызым ғой бұл менің!

Глостер.
Қара беттің ашқан осы қылмысын,
Қансыратып кетіпті ит сол үшін.

Корнуэль герцогі.
Қуғыншылар кетіп пе еді соңынан?

Глостер.
Әрине.

Корнуэль герцогі.
Ұстаған бойда мына менің атымнан
Тарттырыңдар ол кәззаптың сазайын.
Ал, сіз, Эдмунд,
Осыншама ер жүрек,
Қарауыма қызметке келіңіз.
Қуанышпен қарсы аламыз енді біз.

Эдмунд. Сеніміңізге рахмет.

Глостер.
Рахмет айтам ол үшін.

Корнуэль герцогі.
Біздің неге келгенімізді білесіз бе?

Регана.
Тегіннен-тегін жүрген жоқпыз түн қатып,
Бір маңызды шаруалар шығып тұр,
Ақылыңыз керек болды.
Әкем мен апам қалыпты тіл табыспай,
Бізде емес, басқа шаңырақ астында
Таластарына айту керек пәтуа,
Сол арадан жауап жазып хатына
Хабаршымен қайтарамыз өзіне.
Әлгі бір іс келтірмесе кедергі
Бұл шаруаны бітірсек деп ек осында.

Глостер.
Ардақты милледи, бұныңызға сөз бар ма,
Әрқашанда есік ашық, төр дайын!

Бәрі шығып кетеді.

ЕКІНШІ КӨРІНІС

Глостер қамалының қақпасы.
Екеуі екі жақтан Кент пен Освальд кіреді.

Освальд. Қайырлы таң, жігіт. Сіз осы арадансыз ба?

Кент. Иә.

Освальд. Аттарды қайда қойсақ екен?

Кент. Теуіп-теуіп ойылмаған жерге қой.

Освальд. Ойыны жоқ, достым, шыныңды айтшы.

Кент. Менің саған дос екенімді қайдан білдің?

Освальд. Сенің достығыңа зәру боп тұрған мен жоқпын.

Кент. Оңашада түсер болсаң қолыма, білер едің қалай зәру болғанды.

Освальд. Сонша неге жабыстың? Мен сені танымаймын да.

Кент. Танымасаң — танып тұрмын мен сені.

Освальд. Онда айта ғой, кіммін мен?

Кент. Нағыз найсап, жалбаңдаған жарбақай, көрінгенге жандайшап, көк ми есек — енді өзіңді білдің бе? Қожайынның қол жаулығы, бәйбішенің сауысқандай сұңқылдаған саққұлағы, жанжал құмар жалақор. Өмірбақи көзге түсу үшін кез келген жексұрын іске қойып кетер қызылкөз. Осы сұмырайлықтың біреуін шығарар болсаң теріске, шедірейген мұрныңды шелпек қылып беремін.

Освальд. Мұндай да болады екен! Өзінде ешқандай шаруасы жоқ, өмірінде бірінші рет көріп тұрған адамға мұнша сөзді қалайша аузың барып айтып тұрсың?

Кент. Көлгірсуін бетсіздің! Көрмей көзің шығып па ед? Бұрнағы күні корольдің көзінше аяғыңнан шалып жыққан кім еді? Қылышыңды суыр, сумақай! Түн болғанмен ай жарық! Шатынды жыртып, шарбыңды төгіп берейін. Қылышыңды суыр (өзі қылышын суырады).

Освальд. Тоқта! Менің сенімен сайысатын ойым жоқ.

Кент. Көп былшылдамай, қылышыңды суыр, сен найсап! Сенің қалтаңда корольді қаралап жазған хат жатыр. Өзінің падиша әкесіне өзі тор құрған әлгі әзәзіл әйелдің қолжаулығысың, сұмырай. Қызыл қуырдақ қылмай тұрғанда, қылышыңды суыр да, тойтарып бақ соққымды!

Освальд. Ойбай, өлтірді! Қарауыл!

Кент. Қорған деймін оңбаған. Суырсайшы қылышты!

Освальд. Қарауыл! Қайдасың? Өлтірді ойбай!

Эдмунд шығады.

Эдмунд. Бұл не жанжал? Бұл не айқай?

Кент. Келе ғой, төрем, келе ғой. Қолың қышыса, сенің де тарттырайын сазайыңды. Келе ғой, батыр, шық бері!

Глостер шығады.

Глостер. Қылыштары жалаңдап, неғылған жанжал бұл тағы?

Корнуэль герцогі, Регана және нөкер шығады.

Корнуэль. Жан керегің — дымдарыңды шығарман, жанжалқордың — әзір-ақ тұр жазасы. Кімсіңдер?

Регана. Корольдің жаушысы мен апайдың жаушысы.

Корнуэль герцогі. Не үшін төбелестіңдер?

Освальд. Жаным әзер қалды, тақсыр.

Кент. Қорқақтардың әрдайым жаны мұрнының ұшында жүретін әдеті. Сендей шірікті қара жер де қажет етпей кері лақтырып тастады. Сен асылы тәңірдің емес, бір олақ тігіншінің қолынан шыққан боларсың.

Корнуэль герцогі. Не дейсің сен, әпенде! Адамды дүниеге тігінші жаратқанын қайдан көріп ең?

Кент. Әрине, тігінші. Тас өңдеуші мен суретші болса бұдан гөрі жөндемдірек бірдеңе жасап шығармас па еді?

Корнуэль герцогі. Дегенмен неге төбелестіңдер, айтыңдаршы?

Освальд. Мынау кәрі бұзақы, мен бұның сақалын сыйлап тұрсам. . .

Кент. Қап, мына айтуға аузың бармайтын шірікті-ай! Тақсыр, осы тұрған жерінде сүйегін үгіп ұн қып берсем қайтеді. «Сақалын сыйладым деуін» қарай гөр, шырылдауық шымшықтың!

Корнуэль герцогі.
Жап аузыңды!
Кімнің алдында тұрғаныңды ұмытпа!

Кент.
Ұмытқам Жоқ, тақсыр,
Кейде бірақ қарау керек обалына ашудың!

Корнуэль герцогі.
Сонша ашуланатын себебің не?

Кент.
Намысы жоқ мұндай найсап доңызға
Қылыш асынтып қойса,
Қайтіп ашуланбассың?
Мұндай-мұндай жылмаң тестер жымысқы,
Мырзалардың ашуына май құйып,
Бір-біріне «үрит, соқ» деп айдап caп,
От басынан оңай олжа іздейді.
«Иә» деуге де бүлк етпейді беттері,
«Жоқ» деуге де бүлк етпейді беттері,
Кебістерін жалайтын аяқ болса болғаны,
Бұралқы күшік секілді
Қожа таңдар бұлар жоқ.
Сақылдайсың неменеңе мәз болып,
Алдыңда бір тұр ғой деп пе ең қылжақбас?
Қан шайқаста қарсы келсең көрер ем,
Жон теріңді басыңа қаптап берер ем.

Корнуэль герцогі.
Сен өзің алжасқаннан саумысың?

Глостер.
Айтсайшы енді таласыңның себебін?

Кент.
Шапағат жауып жатса мұндай жадыға
Қалай ғана қараймассың қаныңа!
Корнуэль герцогі.
Жады болып не істеп еді саған ол.

Кент.
Мұндайлардың көргім келмейд бет-аузын.
Корнуэль герцогі.
Е, солай де. Бәлкім саған
Мына біздердің де бет-аузымыз ұнамас.

Кент.
Тура сөйлеу әдетім еді туғалы,
Мына тұрған бәріңдікінен де
Көп көріп ем көріктірек беттерді.

Корнуэль герцогі.
Көмекейің енді болды белгілі,
Батылсың деп масайратқан ел мұны,
Содан сабаз кете барған алжасып
Көрінгеннің жағасына жармасып.
Ешкімнің де елемейтін бет-жүзін
Мұндай-мұндай есер деген көп бүгін.
Қауіптірек бейпіл ауыз машыққан,
Күлім қағып көлгірсіген пасықтан.

Кент.
Уа, герцог, ай дидарлым, күн сәулеттім,
Кемеңгерім, кереметім, құдіретім,
Абыройыңыз бен арыңызға бас иіп. . .

Корнуэль герцогі.
Тоқта, тоқта. Не демексің бұнымен?

Кент. Егер менің сөз ыңғайым сізге ұнамаса, өзгертуге әзірмін. Бірақ жалбаңдаған жағымпаз емесім рас еді. Алайда, көз алдыңызда әлгінде ғана көлгірсіп сөйлеген сумақай ең бір найсап адамдардың сойынан, мен ондайға қоса алмаушы ем өзімді.

Корнуэль герцогі.
Сен бұны бұрын ренжіткенің бар ма еді?

Освальд.
Жоқ, милорд.
Король мені жақында
Абайламай жақтан тартып қалғаны —
Сонда мына бұзақы
Артымнан кеп, аяғымнан шалғаны.
Жығылып ем, жырқылдады табалап,
Король ағзам мұны содан мақтады.
Сол мақтаудың жанына сондай жаққаны
Жаңа осында көре сала бас салды.

Кент.
Судыр сөзге келгенде
Жан салмайды алдына.

Корнуэль герцогі.
Кісен бар ма, әкеліңдер,
Онда сауап дәл мынандай даңғойға.
Біліп қойсын,
Қалай екен жұртқа жөнсіз ұрынған.

Кент.
Енді ақыл кіргізуге
Кеткем жоқ па қартайып.
Кісеніңді дікеңдетпей қоя тұрған жөн болар.
Падишамның хабарымен кеп тұрмын.
Мен киген кісен — салынған дақ сүйегіне корольдің.

Корнуэль герцогі.
Әкел, әкел, ең болмаса
Түске дейін кие тұрсын.

Регана.
Түс емес-ау кешке дейін,
Кисін тіпті күн бойы.

Кент.
Ханшайым-ау, сіздікі не?
Елшісі емес әкеңіздің
Иті болып келсем де,
Менімен бұлай сөйлескен
Жараса ма екен тап сізге?!

Регана.
Сіз әкемнің иті құрлы
Қадірі жоқ
Бұзақысыз қаңғыбас!

Корнуэль герцогі.
Апаңның әлгі жазып отырған
Жаубасарлары осылар ғой
Кісен қайда, әкелсеңші!
Кісен алып келеді.

Глостер.
Дат тақсыр, дат.
Бір ашуыңызды қиыңыз.
Жөн болмайды бұныңыз
Король өзі жұмсаса,
Жазасын да өзі береді.
Дәл мынандай жазаны
Ұрылар мен баукеспе,
Ел ақтаған азғынға
Тыйырым қылса жөн еді.
Шамына тиіп корольдің
Асығудың не керегі?
Корнуэль герцогі.
Шамына тисе,
Өзім жауап беремін.

Регена.
Қызметшісін керер көзге қорлаған
Жазасыз қалса дәл мынандай оңбаған.
Өкпелеп жүрер апайым,
Кигізіңдер кісенді!
Кентке кісен кигізеді.
Кеттік!
Пюстер мен Канттен басқа адамдар шығып кетеді.

Глостер.
Аяғанмен қолымнан не келеді.
Бұл арада герцог өзі қожайын,
Жолына тұрсаң жақпайсың,
Беттің арын белге түйіп бірақ та,
Араша сұрап көрейш.

Кент.
Керек емес сэр.
Көз ілместен жол бойы.
Шаршаңқырар келіп ем,
Ұйқымды қандырып алайын,
Тістеп жатса жүректі
Тірсекті қысқан сөз боп па?
Ештеңе етпес. Хош, сэр.

Глостер.
Жоқ, дұрыс емес герцогтың бұл қылығы!

Кетеді.
Иә, король, сағат сайын жағдай барад қиындап.
Жаңбырдан құтылсаң, нөсер төпей жөнелді.
Ай да қалды қара бұлтта көрінбей,
Оқиын деп-ем өзінің хатын жаңа алған. .
Қақасқаға да тас қапасқа қамалған,
Әйтеуір бір-бұйырар да шапағат.
Корделия хат жазыпты. ! Қалайша
Таңданбайсың тап болғанда тамаша
Менің мұндай күйге түскен жайымды
Кімнен естіп білді екен.
Күтудеміз дейді оңтайлы сағатты,
Жұмыл көзім, көрмей-ақ сол қояйын
Тағдыр мынау тәлкек қылған мазақты.
Тағдыр, тағы шапағатың бар шығар,
Күн де туар қара тұман аршылар.

Ұйықтап кетеді.

ҮШІНШІ КӨРІНІС

Орман іші.
Эдгар шығады,

Эдгаp.
Естідім де үкімімді кесілген,
Паналадым ескі еменнің қуысын,
Төңірегім — тор, тұзақ,
Қалмай қапты барар жер мен басар тау -
Ендігі күн бұқпантаймен өтпекші
Сіңірі шыққан қу кедейлер сияқты
Тағы аңдай ұмытам да ұятты.
Ебіл-себіл күн кешпекпін енді мен
Бет-ауызға күйе жағып аямай,
Шаш белуардан,
Сақал деген қауғадай
Сағал-сағал шөберекті жамылып,
Тыр жалаңаш жолға шығам асығып,
Абыройым ашылып та шашылып
Ине шаншып, шеге қағып етіме
Диуанадай таңба салып бетіме,
Жер – жаһанның қоқыры мен соқырын,
Өн бойыма жапсырып,
Кейбіреуге көк езу боп шаттығын
Кейбіреуге етек тола еңіреп
Адыра қалған жел диірмендер мен қой қора
Қыстақтар мен тас қорғанды тастамай
Қайыр сұрап қақсамай
Енді маған жоқ тіршілік басқалай

Кетеді.

ТӨРТІНШІ КӨРІНІС

Глостер сарайының алды.
Кісендеулі Кент, Лиp, Сайқымазақ сарай адамы шығады.

Лир.
Өздері қорыққанынан кетіп қап,
Қайтармапты жаушымды.
Бұларын қалай түсіндік?
Сарай адамы. Естуімше кешегі, кетпеуші еді ешқайда.

Кент. Армысыз, тақсыр ием!

Лир. Бұл қорлыққа қалай шыдап жатырсың?

Кент. Амал бар ма, милорд.

Сайқымазақ. Ха-ха-ха! Сықпытын қара сабаздың! Жылқыны басынан ноқталайды, ит пен аюға мойнынан қарғы бау тағады, маймылды — көкірегінен шандып тастайды, адамды аяғынан кісендейді. Тулар болсаң, тілерсегіңді ағашпен қаптап қояды. Тұсап-матауға келгенде қалай ғана шеберміз!

Лир. Жаушы басыңды көр қылып, бұғаулаған қайсысы?

Кент. Күйеу балаңыз бен қызыңыз, милорд.

Лир. Мүмкін емес.

Кент. Солар, милорд.

Лир.
Мен мүмкін емес деп тұрмын ғой.

Кент.
Ал мен солар кісендеді деп тұрмын ғой.

Лир.
Жоқ, жоға, олардың бұған дәті бармаса керек еді!

Кент.
Барғанда қандай, көріп тұрсыз ғой.

Лир.
Юпитердің атымен ант етем, олар емес!

Кент.
Юнонаның атымен ант етем, солар.

Лир.
Сенбеймін.
Мүмкін емес олардың
Дәл мынандай бассыздыққа баруы!
Өлтіргендері жақсы еді ғой мұнан да,
Сүйекке таңба салғанша.
Осынша қаһар төгердей
Не бүлдіріп қойып ең,
Қалтарма, жаушым, айт шапшаң!

Кент.
Мәртебелі хатыңызды сіз берген
Тас қорғанға емді әкеліп үлгеріп,
Тағзым етіп, тұрғанымда тапсырып,
Тағы да бір жаушы кірді аптығып,
Аяқтатпай аузымдағы сөзімді,
Баса-көктеп келді-дағы герцогқа
Гонерилья хатын әкеп ұсынды.
Сол-ақ екен ерлі-зайыпты екеуі,
Әлгі хатты апыл-ғұпыл оқи сап,
Жын қуғандай аттарына қонғаны,
Маған барлық айтқандары:
Атыңа мін де, сонымызға ер деді,
Қақпа алдында хатқа жауап күт деді.
Мұнда келсем, Гонерилья жолдаған
Хатты әкелген оңбаған
Тап бола кетті тағы да,
Анадағы тілазар әлгі даяшы,
Шапалақпен тартып қап едіңіз ғой жағына,
Ақылымды жеңіп кетіп ашуым,
Семсерімді суырдым да тап бердім,
Әлгі қорқақ оңбаған
Салсын-ай кеп «ойбайды»,
Соны естіп бүкіл қорған жүгірді.
Күйеуіңіз бен қызыңыз.
Әлгі ісіме
Осыңдай жаза бұйырды.

Сайқымазақ.
Қаңқылдап қаздың қонбағаны,
Жаздың әлі болмағаны.
Бағың ұшпай басыңнан
Кетер ме балаң қасыңнан,
Айрылса әке дәулеттен
Оны кім бар білмейтін?!
Тағдыр жады қатын ғой
Жарлыны көзге ілмейтін.
Бұл бұл ма! Кесір қыздарың
Көрсетер кесапаттың көбі әлі алда шығар!

Лир.
Құлазытты-ау қу жанды,
Паршаламай жүректі
Қайғысы құрғыр, серпілсейші!
Өзі қайда қызымның?

Кент.
Тас қорғанның ішінде
Қонақ боп отыр графқа.

Лир. (Сарай қызметшісіне).
Өзім барам,
Қал кейін.
Кетеді.
Сарай адамы.
Сол ма барлық жазығың,
Жасырмадың ба ештеңе?

Кент.
Сол бәрі.
Келіпсіз король екеуіңіз,
Қалған нөкер қайда жүр?

Сайқымазақ. Бұл көк миды қайдағы бір сумақайға семсер суырғаны үшін жазалағанша, тап мынандай маубас сұрақ қойғаны үшін жазаламас па?

Кент. Ол не дегенің, қылжақбас?

Сайқымазақ. Шіркін, сені анандай қауға басыңды қалқитпай, құмырсқаның қарауына беріп, оқытып алар ма еді. Қыстың көзі қырауда қалай қалтырағанды көрер ең. Аузы дәм, мұрны иіс білетін жұрт сен құсап сергелдеңге түспейді. Доңғалақ өрден ойға қарай доңғалап келе жатса, жолында тұрма, қаш бөксеңді жаншып майып қып кетеді, ал, ойдан өрге қарай доңғалап бара жата, соңынан қалма, жабыс, асуға шығарып, мәртебеңді биіктетеді. Ал, данышпан біреу бұдан да асқан пайдалы ақыл айтып жатса, бұл ақылымды өзіме қайтып берерсің. өйткені, ақымақтың аузынан шыққан ақылдың кәззаптардың құлағына бұйырғанша лазым.
Пайда қуған зымыстан
Алтын деп жүрген басыңды
Бақырға сатып кетеді,
Басыңнан ұшса бақ құсы.
Алдауды білмейді ешқашан.
Лир мен Глостер шығады.
Ақылдың дұрыс тапшысы.
Аяр да қалар жер соғып,
Ақымақ болған жақсысы.

Кент. Есуасым-ау, мұны қайдан үйрендің?

Сайқымазақ. Қайдан үйренсем де, әйтеуір, сен құсап кісен кимей тұрып біліп алдым.

Лир.
Сөйлескілері келмейді менімен?
Ат соқты боп, шаршап қалдық деседі.
Ол әншейін шығарып салма әңгіме.
Жауап берсін дұрыстап.

Глостер.
Тақсыр ием,
Жақсы білесіз герцогтың
Бір қисайса құлақ аспас қисынға
Нағыз қиқар екенін.

Лир.
Өшім қайтпай өзге әңгіме құлағыма кірмейді,
Қиқар болса қайтейін,
Бар да шақыр әйелімен герцогты,
Осы қазір сөйлесетін сөзім бар!

Глостер.
Тақсыр ием, жаңа барып айттым ғой?

Лир.
Айтқаныңмен — түсіндің бе мені өзің?

Глостер.
Түсіндім, тақсыр.

Лир.
Айтқанда да былай деп айт:
Король күтіп тұр де, сен,
Корнуэль мен ханшайымды сүйікті,
Көрем деп мархабаттарын.
Айттың ба сүй деп? Айтпадың.
Ендеше, сөзім садаға,
Сол оңбаған нем өтe. . .
Жоға. . . Жоға. . . тоқтай тұр.
Ауру болса ауру шығар шалдыққан,
Ауру жанның сөзін тергеп бола ма!
Жан ауырса не шықпайды ауыздан,
Мен де, міне, аузым қызып
Айтып салдым
Алды-артына қарамай.
Бірақ енді. . . (Кентке көзі түсіп).
Кісенде әлі неғып отыр бұл енді?
Жоқ, Жоқ, бұның бәрі — далбаса.
Босат мұны! Сосын бар да айт қожаңа,
Сөйлесетін әңгіме бар дәл қазір
Келсе енді келгені,
Келмесе егер қақтырам да дабылды,
Ауырмақ түгіл алса-дағы қағынды,
Көресіні көрсетем.

Глостер.
Арты қайыр болса игі!

Кетеді.

Лир. Жүрегім неге шаншиды. Ақырын, ақырын!

Сайқымазақ. Бақырып бақ, бақырауық шал Баяғыдағы әлгі пәтуасыз аспаз кемпір қамырдың арасына салып, тірілей қуырылатын жыланбалықтарға: «Шошаңдамай жатыңдар әрі», — деп айқайлайтын, бастарына ағаш таяқпен бір-бір соғып. Ал, ағасы атын сондай жақсы көретін, жануар қатықсыз тамақ жемесінші деп, пішенге май қосып беруші еді.

Корнуэль герцогі, Регана, Глостер және қызметшілер шығады.

Лир.
Саламат па, балаларым!
Корнуэль герцогі.
Саламат па, милорд.
Кентті кісеннен босатады.

Регана.
Көргеніме сондай қуаныштымын.

Лир.
Қуанбасаң,
Сүйегі әбден қуарған
Суырып ап моладағы шешеңді,
Бұзбақшы едім некемді.
(Кентке).
Ә, сені босатты ма! Ол әңгіме —
Айтыла жатар артынан.
Ал, айналайын Регана,
Апаң сенің болып шықты албасты,
Қабырғамды қақыратып,
Жез тырнағын жүрегіме түйреді.
(Жүрегін ұстайды).
Айтуға тілім бармайды.
Қаншалықты қаныпезер екенін,
Көрмедің ғой, Регана!

Регана.
Сабаға түс, сэр.
Меніңше, сіз апамды
Тұрсыз бекер айыптап.
Жазығы жоқ жазғырардай соншалық.

Лир.
Мұныңа қалай түсінем?

Регана.
Гонерилья шын перзенттік парыздан
Бас тартты деген әңгіме
Миыма ешбір кірмейді.
Ал, ауыздықтаса бассыз кеткен нөкерді
Ол қылығын
Мына мен де «жөн» деймін.

Лир.
Қарғыс атқан ол немені сөз қылма!

Регана.
Қартайдыңыз, әке, сіз,
Бір аяғыңыз жерде де,
Бір аяғыңыз көрде тұр.
Онан қайта өзіңізге сырмінез
Өзгелердің ақылына ас құлақ.
Сондықтанда, қайтып барып апама,
Кешірім сұра, басыңды иіп алдына.

Лир.
Түсіндің бе өзің айтқан сөзіңді?
(Жер тізерлейді)
«Қызым, балам, әлім кетті, қартайдым,
Жер тізерлеп келіп тұрмын алдыңа,
Киім кигіз, асыңды бер, асыра!»
Істе дейтінің осы ма?

Регана.
Дұрыс сөзді қылжақ қылып қайтесіз,
Онан-дағы ізіңізше қайтыңыз.

Лир (бойын тіктеп).
Регана,
Бұл айтқаның болмайды,
Нөкерімнің қуып шықты жартысың,
Құлағына ілмей сөзімді
Келеке етті өзімді.
Бар болса құдай көктегі
Ол қыз енді оңбайды.
Сазайын тартқыз сайтанның,
Естисің бе, о, тоба!

Корнуэль герцогі.
Райдан қайт, милорд!

Лир.
Жасағанның жай оты мен жасыны
Төбесіне соның ойнағай!
Дүниенің індеті мен бейнеті
Соңына түсіп қоймағай!

Регана.
Тәңірім-ау, не деп тұр,
Ашуы келсе,
Айтары осы-ay маған да!

Лир.
Сені не деп қарғамақпын, Регана,
Ибалы едің, назарыма қалмассың.
Ол қыз менің сабырымды сарықты,
Мені мұнша жүйкелетіп
Көрініпті саған не?
Бір басымның рақатын ауырлап,
Тоз-тоз қылып соңымдағы нөкерді,
Есік ашпай келгенімде емпеңдеп,
Торсаңдайтын топас мінез жоқ сенде.
Айтпайтындай ақ батамды әкелік.
Тәрк етердей ізет, иба үрдісін,
Не қылып ем мен саған,
Бар жазғаным — патшалықтың жартысын
Қолдарыңа ұстатқаным болмаса!

Регана.
Айтпағыңыз не сондағы?

Лир.
Қызметшіме кісен салған қайсысың?
Сахна сыртынан керней дабылы естіледі.
Корнуэль герцогі.
Мынау кімнің дабылы?

Регана.
Қарағанда хатындағы сөзіне
Гонерилья келе жатқан болмасын.
Освальд кіреді.

Ал, қалай,
Миледи келе жатыр ма?

Лир.
Ханшайымның іші-бауырына кіріп aп,
Тойған торпақ секілді
Тойтаңдаған бұл неме
Көрінбесін көзіме!

Корнуэль герцогі.
Қандай қызмет көрсет дейсіз
Сонда маған, сүйікті милорд?

Лир.
Жазалаған кім жаушымды?
Әрине, сенің араласың жоқ, Регана!

Гонерилья кіреді.
Шыққыр көзім не көріп тұр!
Қартайғанға қарасатын
Жалынғанды жарылқайтын
Шарапатты тәңірім-ау,
Мынау тағы қай масқараң?
(Гонерильяға)
Сақалымның ағын сыйламадың ба, сен бейбақ?
Регана-ау, кімге ұсындың қолыңды?

Гонерилья.
Қолын неге ұсынбайды,
Алжығанға ұнамаған
Нәрсенің бәрі күнә деп
Қай пайғамбар айтыпты?!

Лир.
Осының бәрін көтеріп,
Көкірек құрғыр қалай-ақ тұр жарылмай?
Айтыңдар тез, жазалаған кім жаушымды?

Корнуэль герцогі.
Жазалаған мен оны.
Жазам бірақ жеңіл екен, өкінем.

Лир.
Қалай барды дәтіңіз?

Регана.
Ұмытпа, әке, жасыңыздың келгенін,
Уайым қылмай бір өлімнен өңгені,
Көп нөкердің тең жартысын таратып,
Қызыңызбен тіл табысып, жарасып,
Қайтыңыз да, уәделі мерзім біткенде
Келіңіз бізге,
Алдыңыздан әзір боп,
Қол қусырып күткенде.

Лир.
Оны істеп, болғанша шын масқара,
Баспанадан бас тартып,
Кетпеймін бе қорқауларға жем болып,
Құла дүзге қаңғырып.
Бұ қызға қайтып барғанша,
Кенжемді іздеп тауып ап,
Қарғысына қарамай
Қарағымды жар еткен
Франция королінің алдында
Кешірім сұрап, бас ұрып
Барамын да, босағаңа ал деймін!
Содан қорлық көрмеймін бе,
Көргенше,
Мына біреу қу шұнақ құлдан көрдемше!
(Освальдты меңзейді)

Гонерилья.
Еркіңіз білсін.

Лир.
Қызым, өйтіп әкеңді естен тандырма.
Ендігәрі азапқа салмай сені де,
Кездеспей-ақ кетейін
Қанша сұмырай болсаң да,
Іштен шыққан қара шұбар жылан ең.
Қайтып алдым ашу үсті айтылған
Нала менен қарғысты.
Тірі болсаң, ақыр түбі өз арың —
Өзіңді бір азаптар
Қарғысымды қайтып алам.
Ашылсын лайым маңдайың,
Құлқың түзеліп, құлдық ұрсаң алдымда,
Қайырмаспын пейіліңді.
Оған дейін жүз нөкерім соңымда,
Бола тұрам Реганам қолында.

Регана.
Әке, ғапу етіңіз,
Қабылдай алар осы қазір жоқ жайым,
Келеді деп күтпегем.
Айтарыңды айтып,
Істеріңді істеп,
Ашуыңды тараттың,
Қызыңа ер де, үйге қайт,
Ар жағында не қылып, не қоярын
Апам өзі біледі.

Лир.
Жөні бола қояр ма екен бұл сөздің?
Регана.

Айтқаны дұрыс апамның.
Елу нөкер ендігі жерге жетеді.
Жоға, тәйірі, елудің өзі тіпті көп,
Сол немелерді шұбырта беріп қайтесіз,
Бәріне күтім, бәріне ас, ат керек,
Қара тобыр жүрген жерде қатер көп,
Оның үстіне, билік екі кісі қолында,
Бейбастақтық көп болады мұндайда.

Гонсрилья.
Соларсыз-ақ өзіңізді
Өзіміздің қызметшілер күтпей ме?

Регана.
Айтпақшы, сэр, жаны бар сөз мұның да,
Керегі не соларыңның шынында,
Ертең бізге келеріңде, жарқыным,
Кіргізбеймін жиырма бестен артығын.

Лир.
Солардың бәрін бердім енді сендерге!

Регана.
Әке, сөзің енді, міне, түзелді.

Лир.
Басқа дүниенің бәрінің беріп билігін,
Қалдырып ем өзіме тек нөкерді.
Естігенім дұрыс болса егер де,
Жиырма бестен асырма,
Дедің бе сен, Регана?

Регана.
Иә, сүй дедім.
Жиырма бестен артығын
Аттатпаймын есіктен.

Лир.
Бетерден де бетер бар, —
Деуші еді-ау жұрт,
Көзім соған жетті енді.
(Гонерилъяға)
Ендеше, қызым, ердім саған,
Елу нөкер жиырма бестен екі есе егер көп болса,
Екі есе иман жүзді екенсің сен бұл қыздан

Гонерилья.
Соларыңнан екі есе көп қызметші бар үйде,
Жиырма бес емес-ау, оны, тіпті,
Оны емес-ау бесеуі
Бекер бейнет емес пе?

Регана.
Тіпті біреуі де
Керек емес солардың.

Лир.
Әңгіме сонда тұр ма екен
Керек пе, керек емес те,
Қайыршы екеш қайыршы
Ұнатқанын сұрайды.
Тірліктің бәрі тек керекпен шектелсе, —
Айуаннан несі өзге адамның?
Сен әйелсің. Керегі не торқаның,
Қағанақ құрлы септігі жоқ қаңтарда,
Тоңдырмайтын жүрмейсің бе тон киіп?
Сабыр, сабыр, сабыр ғана
Енді маған керегі!
Сақта, құдай! Қартайыппын мен әбден,
Жылдар бойғы бейнет жығып еңсемді,
Бауырымнан шыққан перзентім
Жармасқанда жағамнан
Медет бол, өзің, о, тоба!
Қаһарыма қайта мінер қайрат бер,
Қатын құсап сорғалатпай сорамды!
Жоқ! Бұ қарларға жібермеймін есемді,
Төңкеремін төбелеріне аспанды!
Аспан асты, жердің үсті көрмеген
Ақырзаман бастарыңа орнатам!
Жылап тұр деп қалмаңыздар масайрап,
Жылайтұғын мен емес
Тәңір өзі қойса-дағы еңіретіп.
Шыға қоймас көзден жас,
Шықса шығар,
Кектің уы көкірегімді кеулеген
Жүрегімді күлпаршалап болғасын.
Қылжақбас-ау,
Не деп тұрмын осы мен,
Тұрғам жоқ па ақылымнан алжасып!
Лир, Глостер, Кент және Сайқымазақ кетеді.
Жақындап қалған қара дауылдың сесі білінеді.
Корнуэль герцогі.
Қара нөсер таяп қалды, кетейік.

Регана.
Тарлық етіп жүрер ме екен,
Әлгі шалды нөкерімен
Жайғастырсақ осы үйге?

Гонерилья.
Төрімді теуіп кетті ғой,
Өзінен көрсін ол енді.

Регана.
Бір басына табар едім баспана,
Соңындағы шуылдағын қайтпекпін!

Гонерилья.
Иә, рас, әңгімеңнің жаны бар,
Глостер өзі қайда жүр?

Глостер.
Король ағзам қарайып кетті қанына!
Корнуэль герцогі.
Енді не істемек ойы бар?

Глостер.
Ол арасын білмедім,
Атқа қоңды барлығы.
Корнуэль герцогі.
Өзі білсін ендеше,
Жалынудың жөні жоқ.

Гонерилья.
Қалдырмаңдар жолынан.

Глостер.
Көп ұзамай қас қарайып түн болады,
Күн болса мынау, төңірек тұлдыр,
Бас сауғалар пана жоқ.

Регана.
Тіпті дұрыс сонысы.
Қиқар болып, кімді қырар екен,
Көріп алсын қап, бәлем.
Қақпаны мықтап жабыңдар,
Соңындағы көп басбұзар
Аздырып жүрсе көңілін, қапы соғып қалмайық.

Корнуэль герцогі.
Қақпаларға бекем бол, граф.
Дұрыс айтады әйелім.
Бұл неғылған аласапыран түн еді.
Дауыл соқпай тұрғанда кетейік,
Кетейік мынау арадан.

Кетеді.

ҮШІНШІ ПЕРДЕ
БІРІНШІ КӨРІНІС

Түз. Найзағай ойнап дауыл соғып тұр.
Екеуі екі жақтан Кент пен сарай адамы шығады.

Кент.
Қара дауыл астында, қаңғырып жүрген қайсың бұл!

Сарай адамы.
Қара дауылдың өзіндей арпалысқан пендемін.

Кент.
Сізді таныдым. Өзі қайда корольдің?

Сарай адамы.
Қайда болушы ед,
Қарғап отыр тірлікті
Қара дауыл көк мұхитты бұрқ-сарқ сапырып
Қара жерге қаптатқай деп топанды,
Мынау адыра қалғыр өмірді
Не біржола түзет деп,
Не біржола күйрет деп.
Өзі талдап жұлады да өз шашын
Уыс-уыс қып төңірегіне шашады,
Бұзақы жел қағып алып қашады,
Ынт-шынтын сап, арпалысып дауылмен
Көк нөсерге көкірегін тосады,
Адам түгілі түз аңы
Безіп кеткен безер түзде бір өзі
Арбасып отыр ажалмен.

Кент.
Ешкім жоқ па қасында?

Сарай адамы.
Қалжың айтып қайғысын
Сейілтем деп сайқымазақ сері отыр.

Кент.
Сэр, сыңайыңызға қарағанда
Салихалы адамсыз. Сенім артып,
Тапсырам бір тапсырма.
Екі герцог жылмиысып сырт көзге
Іші түтін, сырты бүтін жүргенмен,
Аралары алауыз.
Қызметшілері іш-бауырларына кіргенмен
Шын мәнінде, тың тыңдаған тыңшылар,
Бар хабарды естіп жатыр Франция сарайы.
Олар бәрін біліп отыр —
Екі герцог арасын, Қарт корольдің наласын,
Естуімше, француздың әскері
Жатқанда біз өзді-өзіміз таласып,
Біздің мынау талауға түскен өлкеге
Басып кірген сияқты.
Бүгін-ертең желбіретіп туларын
Кірісіп кетер ұрысқа.
Сөзіме сеніңіз де, Дуврге жөнеңіз,
Корольдің мына хабарын
Асыға күткен адам бар,
Тегін кетпейді еңбегің,
Сөз соңында айтайын:
Ақ сүйекпін мен белгілі тұқымнан,
Сенімді ақтайды деп білемін.

Сарай адамы.
Сәл кеңірек ақылдассаң қайтеді,

Кент.
Қажеті қанша?
Онан да менің түріме қараңыз да,
Сене алмай әлі тұрсаңыз.
Мынау әмиянды алыңыз.
Сіз Корделиямен кездесетін шығарсыз,
Онда мына сақинаны көрсетерсіз,
Барған бойда көрсетіңіз кідірмей,
Менің кім екенімді
Кейінірек айтып берер ол өзі.
Қара дауыл бара жатыр күшейіп,
Корольге тезірек дұрыс шығар жеткенім.

Сарай адамы.
Қолыңызды қысамын.
Тағы да қосар ештеңеңіз жоқ па еді?

Кент.
Иә, екі ауыз сөз.
Мәселе жайлы ең басты.
Корольге мен мына жақтан, біз ана жақтан
Барайық,
Кім бұрын жетсе сонымыз
Екіншімізге сол бойда белгі берерміз.

Екеуі екі жаққа кетеді.

ЕКІНШІ КӨРІНІС

Тағы да сол құла түздің бір пұшпағы. Дауыл үдей түскен.
Лир мен Сайқымазақ көрінеді.

Лир.
Соқ, сұрапыл, соға түс!
Өңешің үзілгенше өршелене, ұлып бақ,
Қара нөсер, шелектеп қүй, төпей түс,
Жердің бетін қанды топан қаптасын,
Жарқылыңнан айналайын жай оты,
Жаһаннамда жарты шөңге қалдырмай
Өрте бәрін, өрте менің
Қуарған қу басымды,
Жаңбырша құйып жарқылдаған жасыңды
Жұмыр жерді нан қып илеп, жанышта,
Дүние, мал, қызық дәурен,
Жай түссін де, жайрасын!
Адам деген әзәзілдің әулеті
Түгел қырылып,
Тігерге тұяқ қалмасын!

Сайқымазақ. Солай, көкешім, төпей төккен жаңбыр суы самала үй, сән-салтанаттағы киелі судай қайдан болсын. Онан да, қайтып барып, қыздарыңның аяғына жығылайық. Мынадай тауқымет түн ақылды кім, ақымақ кім айырып жатпайды.

Лир.
Құтыр, құтыр! Құйыл, нөсер!
Күркіреп бақ, найзағай!
Сең үшеуіңді бауырымнан шыққан үш қыздай
Қатыгез деп жазғыра алар жайым жоқ, -
Тақтан безіп, тәжімді сендерге бергем жоқ,
Аялайды деп сеніп, аузым күйіп көрген жоқ.
Қапы қалмаңдар,
Мендей көк ми қақбастың
Кек шыбынды үймелетіп көзіне .
Тартқызыңдар сазайын.
Қалтыраған қариямын, аяқ бассам — кіл қате,
Көк дүлейі, жер дүлейін
Жығып берер түрің Жоқ,
Қыздары қуған қу бас шалдың
Төбесіне төндіріп бақ
Қауіп пенен қатерді!
Күші асқанға
Таға алады кім кінә?

Сайқымазақ. Бұл дүниеде басы бар адам деп басын сұғар баспанасы бар адамды айту керек.
Отауыңды сайламай, ошағыңды сайлап
Қатын алсаң асығып
Қойны-қоншыңды бит-бүрге жайлап
Отырғаның тыр-тыр қасынып.
Көлгірсіген әзәзілдің көмекейін көре алмай
Құлақ ассақ сөзіне,
Қу басыңды, жалынсаң да, құшағына жер алмай
Көк шыбынды үймелетер көзіңе.
Қалай ұнамай ма? Солай, солай. . . Қай сылқым айнасын айыптамай, өзін айыптаушы еді.

Лир.
Көтерем енді тау құласа да төбеме
Артық сөз енді шығармаймын аузымнан.

Кент кіреді.

Кент. Ау, бұ қайсың?

Сайқымазақ. Қалағаның табылады! Құйрық та осында, бас та осында, сұңғыла да осында, миғұла да осында.

Кент.
Мұнда ма едіңіз, тақсыр.
Адам түгіл кеткен екен аң үркіп.
Көк күркірін естігенде
Жер тағысы шыға алмай қапты інінен.
Дүниеге келіп, топырақ басқалы
Көрсем де талай сұрапыл
Дәл мұндайды көргем жоқ.
Қай күнәмыздан таптық екен!

Лир.
Жер-жаһанға қаһар төгіп қараған,
Көктегі хақ құдірет,
Қара жердегі қара беттерді танып ал!
Жексұрын зұлым ішіне у жасырған,
Есіңді жи да, тәубаңа кел, тәубаңа!
Қолы қанды қанішерлер,
Айлаларын асырған,
Қанды қолың көрсетпе!
Ант аттаған монтаны,
Етектерге құрт боп енген
Төсектердің сойқаны,
Қара жүзіңді қалқаламай,
Жүрегіңді жар да,
Күнәңді аш,
Сұра көктен кешірім!
Жұрт алдында менің күнәм
Менің алдымдағы жұрттың күнәсынан көп емес.

Кент.
Жел өтінде неғып тұрсыз жалаңбас!
Мына жерде көзіме түсті лашық.
Әзірге соған бас сауғалай тұрыңдар,
Тас баспанадағы тас жүректер
Ашпай қойды қанша қақсам да есігін,
Сендерді іздеп барып ем.
Пейілі тарға күш көрсеткен күнә емес,
Ол сойқандарға
Соғып қайтам тағы да.

Лир.
Ақылымнан алжасатын шығармын.
Достым, саған не болған?
Иегіңе тимей тұр ғой иегің.
Мен де тоңдым.
Лашығың қайда әлгі айтқан?
Қурай күрке күмбез шатыр көрінер
Күн түскенде басыңа.
Қылжақбасым, аз болғандай өз қайғым,
Аяп тұрмын сені де.

Сайқымазақ (әндетеді).
Тілеп алған індеттің
Өлімі бар да, емі жоқ.
Тілеп алған бейнетке
Өкпелеудің жөні жоқ.

Лир.
Иә, оның рас. Баста, достым, әлгі лашығыңа.

Лир мен Кент кетеді.

Сайқымазақ. Мұндай лайсаң түнде қандай құштарлықтың да көзіне құм құйылатын шығар. Сондықтан да, азғантай сәуегейлік жасап көрейінші:

Трактирші сыра сатып су қоспай,
Дұғаны қойып,
Жер жыртқанда тақуа,
Бармақ басып, көз қысысып, ымдаспай
Барлық істе орнағанда пәтуа,
Тігіншілер жүрдім-бардым іс қылмай,
Бұрып кетпей, дұрыс айтса сот кесім,
Көзбояушылар қалтаңа қол қыстырмай,
Арыз құрып, ашық айтса ел өкпесін,
Күнәні емес, ойласа жұрт сауапты,
Пайданы емес, қамдаса жұрт парызды,
Болып әркім өз ісіне жауапты,
Ұмытса жұрт белден батқан қарызды,
Ақырзаман орнағаны шын сонда,
Британия жарамайды мүлде іске,
Алжассаң да, айдау жолда томпаңдап
Жаяу жорту айналады үрдіске.
Бұндай пәтуаны мен емес, менен кейін өмір сүретін Мерлин айтсын.

ҮШІНШІ КӨРІНІС

Глостер қорғанындағы бөлме.
Глостер мен Эдмунд шығады.

Глостер. Эдмунд, Эдмунд, мен мынандай тас жүректерден әбден шошыдым. Әлгі байғұсқа қол ұшын берейін деп рұқсат сұрай барсам, өз үйімді өзіме билетпей, ол жайында, оған қандай да болмасын қамқорлық жасау жайында ауыз аштырмай қойды.

Эдмунд. Бұдан асқан қаныпезерліктің болуы еш мүмкін емес.

Глостер. Жә, сөзді доғар. Бұл герцогтар ақылға салмас іс қып тұр. Кеше кешке хат алдым. Айтуға аузым бармайды. Кілттеп кеттім бөлмемді. Корольдің шеккен жапасының жауапсыз қалмас түрі бар. Біздің жерге бөтен әскер кіріпті. Корольдің жағына шыққанымыз дұрыс. Оны тауып ап, жасырын көмектесуім керек. Сен барып герцогты әңгімемен алдарқата тұр. Мені сұраса, науқастанып қапты де. Мұндай нәрсе үшін басыңды аламыз деп қорқытқанмен қартайған корольге жәрдем тигізбей, қаңғытып жіберер жайым жоқ. Дүниеде небір келеңсіз жайлар бола береді екен, Эдмунд. Абайла, аузыңа сақ бол. (Шығып кетеді).

Эдмунд.
Әлгі хат пен корольге
Жасырын бермек қолғабысы жайында
Герцогке барып айтайын.
Көзге түсер жер осы.
Шатасқан шал от басты.
Дүние кезек деген ғой,
Асарын асап, жасарын жасап,
Алжыған бір шал үшін
Жанғалы тұрған бағымды
Зая қылар жайым жоқ.

Кетеді.

ТӨРТІНШІ КӨРІНІС

Құла түздегі лашық. Дауыл соғып тұр.
Лир, Кент, Сайқымазақ көрінеді.

Кент.
Міне, лашық.
Жайғасыңыз, тақсыр, жел өтінде тұрмаңыз.

Лир.
Мені таста, жүре бер.

Кент.
Кірсеңізші.

Лир.
Жүрегімді жаралағың кеп пе еді.

Кент.
Өз жүрегім тұрғанында қан қақсап,
Сізді қинап қайтпекпін,
Кірсеңізші енді, тақсыр.

Лир.
Қандай қызық жан едің,
Қасіреттің үлкені — жаураған ғой деп пе едің?
Қандай үлкен қайғы да
Шын зұлматтың алдында
Ойыншық боп қалады.
Мәселен аюдан қашып,
Көк теңізге тап болсаң,
Аранын ашқан аюдың
Аузына пейіл боларсың,
Көк теңізге құлап,
Құрдымға сіңіп кеткеннен.
Тән жазасын ауырлайтының
Жаның тынышта екен ғой.
Көкірегімде үрей менен үмітті
Қуып шыққан қара дауыл соғып тұр.
Ол әлгі қарғыс атқыр қаныпезер қыздардың
Қараулықпен жанға қаяу салғаны,
Өзім асыраған күшіктің
Өз балтырымды қапқаны.
Көрсетермін көресіні оларға.
Тыйғаным дұрыс көз жасын.
Мынандай түнде қуып шықты-ау
Қара нөсер астына.
Құйып бак, нөсер, құйып бақ!
Мен де шыдап бағайын.
Мынандай түнде. . . О, Регана, Гонерилья,
Жан-тәнімен Жақсы көрген,
Дәулетінің бәрін берген
Қанғырттыңдар-ау кәрі әкені. . .
Ақылымнан алжасардан саумын ба,
О, тәңірім, алар болсаң жөніңе ал!

Кент.
Тақсыр ием, лашыққа
Баспаналай тұрайық.

Лир.
Өзін бар да бас сауғала.
Маған қайта осы дұрыс
Үскірік дауыл көңілден
Қуып жатыр ауыр ойдың түнегін.
Жарайды, кірсем кірейін.
(Сайқымазаққа)
Сен кір, достым, алдымен.
Иініңнен кеткен екен су өтіп.
Мінажат етіп алайын,
Сосын барып жатармын.
Сайқымазақ лашыққа кіріп кетеді.
Жарлы-жақыбай, тыржалаңаш сорлылар,
Сендердің күнің не боп жатыр
Мынандай түнек лайсаңда
Жалаңаш иін, аш қарын
Қайтіп шыдап жүрсіңдер;
Бұрын бұл жай ойыма қалай келмеген.
Масайраған майбөксе шонжар
Басыма түспей білмеппін.
Сол зобалаң туғанда,
Шыда сен де, шыдап бак,
Тәңірге бекер бұлданба!

Эдгар (лашықтан). Бейшара Том! Құлаш жарым құрдымда тұрсың, құрисың!

Сайқымазақ. Бас сұға көрме, көкежан! Пері иеленіп алыпты.

Кент. Қолыңды бер. Кім бар мұнда?

Сайқымазақ. Албасты отыр. Бейшара Том деп ат қойыпты өзіне.

Кент. Шөмеле арасында ырсылдап жүрген бұ қайсың? Шық бері!
Лашықтан жынды боп көрініп жүрген Эдгар шығады.

Эдгар. Қашыңыздар! Мені ібіліс қуып келеді! Терістіктің желі күшейіп барады. Салқын төсекке шалқаңнан түс те, жылынып ал.

Лир. Сен де екі қызыңа бөліп берігі барыңды, делқұлы болдың ба осындай!

Эдгар. Бейшара Томға қайыр садақа беріңдер! Жын-шайтан қуып ол байғұс от пен судың өтіп келді бәрінен. Шайтан оны қыл мойыннан талай-талай қыл тұзаққа байлады, желкесінен қарш-қарш қара пышақ қайрады, алдындағы асына у құйды, көлеңкемді қуып жет деп, асауға мінгізіп, талай құздан құлатты. Ақылдарыңнан алжастыра көрмесін жасаған. Ишеке-ай, Том байғұс қатты жаурады. Құйынның демінен сақтағай, жұлдыздың нұрынан сақтағай. Том қасқаға берсеңдерші садақа! Албасты қуып, есі шығып келіп тұр. Міне, ол оңбаған! Қап, бәлем! Ұстап алып, тартқызатын сазанды. Солай ма екен, сұмырай!
Дауыл үдей түседі.

Лир.
Бұл байғұсты қыздары
Қандай күйге жеткізген!
Бәрін бөліп беріп, өзіңе
Қалдырмап па едің ештеңе?

Сайқымазақ. Абыройын жабар алақандай лыпа қалдырыпты ғой. Әйтпесе, біздің көзімізге теріскен шығып жүрер еді.

Лир.
Соңынан қалмай қуып жүрген жын-шайтан
Қарғыс атқан екі қызыңа тап болсын!

Кент.
Бұның қыздары жоқ, тақсыр нем.

Лир.
Өшір үніңді! Қаныпезер қыздардан басқа
Мынандай күйге жеткізетін кім бұны?
Баспанасыз қаңғып жүрген әке біткен
Тартып жүр қазір тауқыметін
Баяғы бір рақаттың қас қағым.
Өздеріне де сол керек,
Бұл дүниеге ол дозақыларды жаратқан
Күнәһар тәні солардың!

Эдгар.
Қыр басында Пилликок
Отырды шірік томарға. . .

Сайқымазақ. Дәл мынандай сергелдең түн шетімізден делқұлыға, шетімізден сайқымазаққа айналдырып жіберетін түрі бар.

Эдгар. Жын-шайтаннан сескен, ата-ананы сыйла, уәдеге берік бол, кісімсініп кердеңдеме, басқаның әйеліне көзіңді салма, сүйген жарыңды сән-салтанатқа үйретпе. Том қасқа тоңып барады.

Лир. Бұрын кім болып едің?

Эдгаp. Мақтаншақ ем ұшқалақ біреу едім. Әйел көрсем айналсоқтап шыға алмаушы см. Сылана бергенді, сипана бергенді ұнатушы ем. Жүзі жылтырақ ұрғашыға жүрегімді көлденен тартып тұра қалушы ем. Үй-күйді ұмытып, безіп кетуші ем. Аузымды ашсам, ант-су ішетінмін. Ол уәдемді көрер көзге аяққа басып жүре беретінмін. Қайдағы бір ләззатты ойлап, ұйқыға кетіп сол түсімде көрген ләззатты өңімде көру үшін ұйқыдан оянатынмын. Шарап пен құмар ойын десе ішкен асымды жерге қоятынмын. Әйел мәселесіне келгенде, түрік сұлтанынан өткен көрсеқызар едім. Ауыз жеңіл, сөзім пәтуасыз, қолым аяусыз, шошқадан бетер көк жалқау, түлкіден бетер айлакер, қасқырдан бетер ашқарақ, төбеттен бетер ұрыншақ, арыстаннан бетер қанағатсыз нағыз сұмырайдың өзі едім. Жібектің сусылы мен тақаның тырсылына көңілің азып, ұрғашыға ұршықтай үйіріліп, өсімқордың қолына сұқтанып, перінің ақылына құлақ ассаң — құрыдым дей бер.
Теріскейден соққан өкпек жел суылдайды,
Қалың бүрген қалтырап шуылдайды,
Дофин, балам, ол жаққа жуи көрме. . .
Дауыл үдей түседі.

Лир. Жалаңаш омырауыңды жалмаңдаған үскірік желге жалатып қойғанша, көрде жатқаның көп жақсы еді ғой, байғұсым. Ұсқынына қараңдаршы, адам деп қайтіп айтарсың. Өн бойында өз жаратылысынан басқа, өзге дүниеден ештеңе жоқ. Тұт ағашының құртынан жаралған жібектен өгіз терісі мен қой терісінен де еш жұрнақ жоқ, әтірдің исі шықпайды. Біз бенен сіз шетімізден жасанды, шетімізден жалғанбыз, тек бұл ғана шынайы. Нағыз адам дегеніміз өн бойында лыпа жоқ осы бір екі аяқты хайуанның нақ өзі. Құрысын барлық әлекей мен күлекей. Әй, ағытып жібер түймемді! (Киімдерін сыпыра бастайды. )
Сайқымазақ. Тоқтай тұр, көкешім. Суға шомылатындай қай бір ыстықтап барасың! Мынандай көзге түртсе көрінбейтін көр қараңғы түнде от дегенде — жүректегі жылуың. Содан басқа жылу, жарық бәрі өшкен. От демекші, жылтырайтын немене анау? Көрдіңдер ме? Бізге қарай келеді!

Эдгаp. Бұл кәрі жын — Флибертиджиббет. Түні бойы сенделіп шығады. Көзге ақ түсіретін, не қисайтып жіберетін, балаларды қоян жырық қылатын, бидайды тамырынан шірітіп, тірлікке жаралғанның бәрінің түбіне жететін шын жеті соя
Түн жамылып арбай келген албасты мен диюға
Айбынды Витольд шүйілді дейсің үш рет,
Шүйілді де дүркіретіп қуды-ай кеп,
Сыпырғысына жармасқан көп сұмырайды.
Жоғал, құры, албасты! Жоғал, жоғал, пәлекет!

Кент.
Тақсыр ием, сізге не болған?
Қолына шырақ ұстаған Глостер көрінеді.

Лир. Мынау кім?

Кент. Бұ қайсың? Кімді іздеп келесің?

Глостер. Өздерің кім боласыңдар? Аты-жөндерің кім?

Эдгар. Менің атым — бейшара Том! Бақа-шаян, құрт-құмырсқа қорегі; албастылар алқымынан қысқанда, сиырдың жапасы, егеу құйрық, өлексе — көзіне көрінгеннің бәрін де жей береді; батпақтағы шалшық суды сіміріп, қыстақтан қыстақ тастамай құла түзді кезеді; бір дүреден соң бір дүре — көргені; бір кісеннен соң бір кісен — кигені; бір түрмеден соң бір түрме — кіргені. Үш камзолы — бұтында; алты көйлек етінде; қорада бір тұғыры, салаңдаған сыңар семсер — белінде. Қандай тағы қасиетін білгің келіп еді?
Жеті жыл бойы Том қасқа
Жегені ылғи көлбақа.
Албастым бар, аулақ жүр. Келіп қалды арқырап! Аулақ әрі ақымақ! Аулақ, аулақ, пәлекет!

Глостер.
Қандай қауымға тап болғансыз, тақсыр ием!

Эдгаp.
Қауымымның несі бар,
Жын сұлтаны Модо менен Мего той,
Тақияңа тар кеп тұр ма екеуі!

Глостер.
Халқымыз қандай бұзылған
Көкірегіңнен итереді өз төлің!

Эдгаp.
Том бейшара тоңып өліп барады.

Глостер.
Жүріңіз, маған еріңіз.
Парызға құлақ асам деп,
Қыздарыңыздың тілін алар жайым жоқ,
Құла түзге сізді бұлай қаңғыртып
Жібергені болды-дағы уайым
Іздеп келдім, жайыңызды көрмекке,
Баспана мен қалжау тауып бермекке.

Лир.
Әуелі менің кемеңгерге бар қоятын сауалым;
Күркірейді күн неге? —
Айтсын тезірек жауабын.

Кент.
Баспана болса, барайық.

Лир.
Мынау данышпан кейуана
Не біліп, нені ұтыпты?

Эдгар.
Албастыны аластап,
Найсаптарды жазалауды үйрендім.

Лир.
Ақылдасар әңгімем бар ендеше.

Кент (Глостерге).
Ақылынан адасқандай жайы бар,
Зорламасаң, жүре қояр түрі жоқ.
Ере жүрсін қасындағы делқұлы

Глостер.
Қаныпезер қыздар қаңғыртса патша басымен,
Ақылынан алжаспағанда, қайтсін. . .
Бейшара Кент біліп еді-ау осыны!
Лир, сен ақылыңнан ауысқандай түрің бар
Бәріміз де бәрекелде емеспіз.
Ұлым бар еді, өзім қудым үйімнен,
Өз әкесін өлтірмек боп ол найсап,
Көрер көзге құрғаннан соң қыл тұзақ.
Есім қалмай сүюші едім бір өзін,
Ақыры солай, жер соқтырып кетті енді.
Сол масқара әбден шығарды есімді.
Түні құрғырдың түрі қандай жаман еді,
Кетейік тез, падишам. . .

Лир.
Кемеңгер кейуана
Сіз де еріңіз біздерге.

Эдгаp.
Том да әбден тоңып тұр.

Глостер.
Тоңсаң, мына
Құрекеңе бар да панала.

Лир.
Бәріміз де кірейік.

Кент.
Ал, біз басқа жаққа барамыз.

Лир.
Кейуанадан бөлек кетер жайым жоқ.

Кент (Глостерге).
Есуасты да ерте жүрмесек болмайды.

Глостер.
Солай болар түрі бар.

Кент.
Кеттік бірге, бауырым.

Лир.
Өтінеміз, көне афиннен қалған көз.

Глостер.
Тек жайырақ сөйлеңіз
Ешкім естіп қалмасын.

Эдгар.
Роланд батыр енді жете бергенде,
Сезе қап дәу ту сыртына бұрылды:
«Британ қаны жарып барад мұрнымды».

Бәрі кетеді.

БЕСІНШІ КӨРІНІС

Глостер қорғанындағы бөлме.
Корнуэль герцогі мен Эдмунд көрінеді.

Корнуэль герцогі. Ол неменің осы қазір тартқызайын сазайын!

Эдмунд. Жоқ, тақсыр. Онда жұрт мені антқа бола, әкесінің обалын арқалады деп сөз қылады.

Корнуэль герцогі. Ендеше, сенің ағаң ол сұмырайға тегіннен-тегін оқталмапты. Глостердің өзі болды алаяқ.

Эдмунд. Мен де бір маңдайым ашылмаған бейшарамын. Әнеугүні ғана осындай бір іс істеймін деп опық жеп ем. Енді міне, сол таз телпекті тағы киіп тұрғаным. Әлгі айтқан хатым — мінеки. Ол Францияның жансызы боп шықты. О, тәңірім, дәл осы сұмдықты маған тап қылмай, басқа біреуге ашқызсаң да болмаса па еді!

Корнуэль герцогі. Екеуміз барып бұл хабарды герцогиняға айтайық.

Эдмунд. Хатта жазылған жағдай рас боп шықса, шын машақатқа тап болатын түріміз бар ғой.

Корнуэль герцогі. Өтірік болсын, шын болсын, бұл хат сені граф Глостер атандырмақ. Тек әкеңді тезірек тап, ол мыстаннан айырылып қалып жүрмейік.

Эдмунд (өзімен-өзі). Қап, бәлем, осыдан қаңғып жүрген корольге қамқорлық жасаса, қылмысынан бұл дүниеде арыла алмай кетер еді. (Даусын көтеріп). Бұл жолы өз әкеме өзім қол көтеруге тура келсе де, азаматтық ақ адал парызыма тырнақтай қаяу сала алмақ емеспін!
Корнуэль герцогі. Саған сендім. Әкең орнына өзім әке боламын.

Шығып кетеді.

АЛТЫНШЫ КӨРІНІС

Қамалға жақын жердегі ферманың бір бөлімшесі.
Глостер, Лир, Кент, Сайқымазақ және Эдгар кіреді.

Глостер. Құла түздің қасында әйтеуір аты баспана ғой. Сөге жамандай көрмеңдер. Тағы қандай реті табылар екен, барып бірдеңелер қарастырып келейін. Көп ұзамай қайтып соғам.

Кент. Мынандай ауыр азапқа төзе алмай, ақылынан алжасқан түрі бар. Жақсылығыңыз тәңірден қайтсын.

Глостер шығып кетеді.

Эдгар. Мені Фратеретто шақырып жатыр. Нерон о дүниеде көл жағасында балық аулап отыр дейді. Ақымағым, құдайыңа мінажат қып, ібілістен аулақ жүр.

Сайқымазақ. Көкешім, айта қойшы. Мына диуананың тегі кім: ақсүйек пе екен, қарасүйек пе екен?

Лир. Король, король!

Сайқымазақ. Жоқ, дәу де болса бұл делқұлының өзі қарасүйек те, баласы ақсүйек. Баласын ақсүйек қойып, өзі қарасүйек боп қалу тек делқұлылардың ғана қолынан келеді.

Лир. Албастылар көсеуімен тірсектерінен іліп ап, отқа тірілей өртегей де оларды.

Эдгар. Ту сыртынан бір албасты тістеп жатыр арқамды.

Сайқымазақ. Шын делқұлының кім екенін енді білдім; кім де кім қасқырды момын көрсе, ат сататын алыпсатарды адал деп білсе, баланың сүйіспеншілігіне иланып, сайқал әйелдің уәдесіне сенсе — нағыз есуастың өзі болғаны.

Лир. Ендеше, мен оларды өз қолымнан соттаймын.
(Эдгарға.)
Сен бері отыр, өзің боласың тебе би!
(Сайқымазаққа)
Кемеңгерім, кел бері. Көрсетейін бәлемдерге!

Эдгар. Қадала қалуын мынаның! Сотта бұлай бедірейе қарамас болар, қарағым. Бұлақтан, Бесси, жүзіп өт.

Сайқымазақ.
Жыртық болса қайығы,
Басынан асса айыбы,
Қайтып батыл сөйлесін.

Эдгар. Бір сайтанның Том байғұстың құлағына сандуғаш боп сайрап тұрғанын қарашы. Тағы біреуі кіндігімде тайраңдап: «Шабақ әкеп бер, шабақ әкеп бер, шабақ әкеп бер!» — деп билеп жүр. Тәйт, найсап, жоғал әрмен! Шабағым жоқ беретін!

Кент.
Жайыңыз кетті-ау, падиша,
Жайғасыңыз мына жастыққа.

Лир. Тергеуді бастаймыз — Куәларды шақыр бері!
(Эдгарға)
Орныңда отырып, өзің сотта төбе би!
(Сайқымазаққа)
Қасына барып, сен де жайғас тезірек.
(Кентке)
Бермен отыр, алқа би.

Эдгаp.
Ақылға салып алайық.
Қойшы байғұс, таста арманды,
Қойың түсті бидайға,
Сырнайды сал ауызға,
Бас, байғұсым, ойбайға!
Мырр, мырр! Мынау-сұр мысық. . .

Лир. Алдымен соны тергейік. Оның аты — Гонерилья. Қадірлі қауымның алдында ант етемін: алжыған әкесі, бейшара корольді аяғымен теуіп құла дүзге қуып шыққан күнәкар осы.

Сайқымазақ. Ғапу етерсіз: сізді мен отырғыш екен деп қалып ем.

Лир.
Екінші қыз енді келді.
Көрдіңіз ғой көлгірлігін,
Екі жүзді қара бет.
Қайда барасың? Ұстаңдар!
Қару қайда? Атыңдар!
Сот пара алған!
Неге босатып жібердің оны, төбе би?

Эдгаp.
Ақылынан алжастыра көрме, жасаған.

Кент.
Неткен сұмдық! Тақсыр нем,
Жұрт табынған ақылыңызға не болған?

Эдгар (өзімен-өзі).
Аяғаннан шығып кетті-ау көз жасым,
Шын кейпімді біліп қалып жүрмесін.

Лир.
Трей, Бланш, қолда баққан күшігім,
Милка да маған шәуілдей ме, апыр-ау.

Эдгар. Том басын жұлып aп, лақтырады иттерге лақтырады. Жоғал, әрмен, қу күшік!
Күшім, күшім дегенге
Күшене берме, шәуілдек,
Арғы тегің көпек ит,
Томды көрсең үрме енді.
Күл шашар ит болсаң да,
Бөрібасар ит болсаң да,
Қора баққан қой төбетім болсаң да,
Теппесін десең құйрықтан,
Аяқ асты жүрмеңдер!
Кә-кә, күшім, кә! Жәрмеңке қайда, базар бар ма, киелі шіркеу қайдасың, бәрін бірге аралайық, шәуілдек. Қалтаң әбден қаңсыпты ғой. Том байғұс! Қайыр сұрап қаңғымасаң болмайды.

Лир. Төбе би, дәрігерге Регананың мүрдесін ашып тексертуді сұраймын. Жүрек тұсын қараңдаршы, тасқа айналды ма екен. (Эдгарға) Сіз осы, мырза, менің сайыпқыраным емессіз бе? Сіздің мына киіміңіздің маған ұнамай тұрғаны. Ә, парсылардың салтанатты шапаны еді дейсіз бе? Бәрібір көзін құртыңыз.

Кент. Тақсыр ием, жатып дем алыңызшы.

Лир. Шуламаңдар, түге. Іргені түріп қойыңдар. . . Енді дұрыс болды. Кешкі тамақты ертең таңертең ішеміз. Дұрыс. Енді Жақсы болды.

Сайқымазақ. Мен түсте ұйықтаушы ем.

Глостер қайтып оралады.

Глостер. Бері келіп кетші, жарқыным. Король қайда?

Кент. Жатыр, әне. Тек жай сөйлеңіз. Ақылынан ауысып кетіпті.

Глостер. Дереу қолыңа көтеріп ал. Оған тағы жасалмақшы қастандық. Зембілге сал да, Дуврға жөнел тездетіп. Ондағылар сақадай сай.
Тек тезірек алып кет.
Сәл кешіксең — бәріміз де құримыз.
Көтеріп ал да, соңыма ер.
Қасыңа ертер нөкерің де әзір тұр.

Кент.
Ұйықтап кетіпті талықсып,
Ұйқысы қанып тұрғанда,
Ақыл-есі дұрысталып оянса
Қуанар ек бәріміз!
(Сайқымазаққа)
Сен де көтеріс, жәрдемдес!
Бас аяқты, тезірек.

Глостер.
Кеттік, кетік, тезірек!
Кент, Глостер, Сайқымазақ Лирді көтеріп шығып кетеді.

Эдгар.
Үлкендердің тауқыметін көргенде
Ұмыт екен өз қайғың.
Жан-жақта жұрт мәз-мәйрам боп жатқанда
Қандай ауыр қайғыға өзің батқаның,
Естен шығып кетеді екен сол қайғың,
Қасіретін көргеніңде басқаның.
Корольдің мынау Көріп едім азабын,
Уайым болмай қалды аңдыған ажалым.
Балалары құса оны,
Мені қуған өз әкем,
Бұл бейнеттен құтылатын күн таяу!
Жаладан мойның аршылып,
Ақталып бір шығарсың,
Король мынау қуғыннан тез құтылсын,
Оған дейін тығыла тұр, Том байғұс.

Кетеді.

ЖЕТІНШІ КӨРІНІС

Глостер қорғанындағы бөлме.
Корнуэль герцогі, Регана, Гонерилья, Эдмунд және қызметшілері кіреді.

Корнуэль герцогі. Тезірек қорғаныңызға оралып, күйеуіңізге мына хатты Көрсетіңіз. Француз әскері басып кіріпті. Опасыз Глостерді ұстауға тиіспіз.
Қызметшілердің бірқатары шығып кетеді.

Регана. Дереу дарға асу қажет?

Гонерилья. Алдымен көзін ойып алу керек.

Корнуэль герцогі. Ол жағын маған тапсырыңыз. Эдмунд, біздің қайынбикені Қорғанына шейін шығарып салыңыз. Опасыз әкеңіздің қалай жазаланғанын Көрмей-ақ қойыңыз.
Герцогке дереу қаруланған жөн деңіз. Біз де қамданамыз. Бір-бірімізбен үзбей байланыс жасап тұратын болайық. Ал, қайын бике, сау тұрыңыз. Ал, граф Глостер, жолыңыз болсын!

Освальд кіреді.
Ә, бұл сенбісің? Король қайда екен, білдің бе?

Освальд.
Глостер оны қазір
Аттандырып жіберді.
Қасында бар отыз бес кісі нөкері.
Түні бойы іздеді олар шарқ ұрып,
Жаңа ғана бір-біріне жолықты.
Граф беріп қол ұшын,
Дуврға жөнеп кетті олар.
Онда оны қалың қо
Күтіп отыр деседі.

Корнуэль герцогі.
Герцогиняның атын әкеліңдер.

Гонерилья.
Cay тұр, сіңлім. Сау тұрыңыз, сүйкімді герцог.

Корнуэль герцогі.
Сау тұр, Эдмунд.
Гонерилья, Эдмунд және Освальд шығып кетеді.
Сұмырай Глостерді тауып алып тезірек,
Қарақшыдай қолын байлап, әкеліңдер алдыма.
Қалған қызметшілер шығып кетеді.
Заң бойынша, сот құрып, үкім кеспей тұрғанда,
Ол немені жазалауға болмайды.
Дегенменен жексұрынды желкелеп,
Өш қайтарып алайық. О, опасыз!
Бір топ қызметшілер Глостерді алып кіреді.

Регана.
Қара бет, сатқын, келдің бе?

Корнуэль герцогі.
Сұмпайының арам қолын
Қаттырақ буып байлаңдар.

Глостер.
Милорд, миледи!
Жайылып төсек, иіліп жастық болғанда,
Осылайша қайтара ма екен хиуазын!

Корнуэль герцогі.
Буып тастаңдар, түге!
Қызметшілер Глостерді буа бастайды.

Регана.
Қалтырамай қолдарың
Қаттырақ буың арсызды.

Глостер.
Нақақ айтпа, ханшайым,
Нағыз арсыз мен емес,
Мына өздерің — безбүйрек.

Корнуэль герцогі.
Сәкіге таңып сал сықитып,
Сатқын неме тартсын әбден сазайын.
Регана Глостердің сақалын жұлқиды.

Глостер.
Бұ қай масқараң, о, тоба,
Ақ сақалын атаның
Кім Көрген талдап жұлғанды!

Регана.
Арамзаға біткен ақ сақалды қайтейін!

Глостер.
Дозақы! Жұлған осы әр талың
Алдыңнан шығар хақ сотында күн ертең.
Бар жазғаным, құшақ жая қарсы алып,
Шығарғаным ба төріме.
Сақалдан тартып, не Көрінді өзіңе?

Корнуэль герцогі.
Франциядан жуырда қандай хат алдың?

Регана.
Жауабыңды айт жалтармай,
Біліп тұрмыз бәрібір.
Корнуэль герцогі.
Елімізге басып кірген жауменен
Әмпейі қалай боп жүрсің?

Регана.
Жөнелттің қайда Корольді?

Глостер.
Хатты жазған жақтас адам, жау емес.

Корнуэль герцогі.
Бұлтақтамай шыныңды айт!

Регана.
Шып-шылғи өтірік!

Корнуэль герцогі.
Корольді қайда аттандырып жібердің?

Глостер.
Дуврға.

Регана.
Рұқсат етті кім оған?

Корнуэль герцогі.
Қандай оймен істедің бұны?

Глостер.
Қолымды босат әуелі.

Регана.
Дуврға неге жібердің?

Глостер.
Мына сенің қанды тырнағың
Көзін тырнап ойғанын,
Кеудесіне арсыз апаң
Азу тісін салғанын
Көрмейін деп жөнелттім.
Мынандай өкпек дауылға
Теңіз екеш теңіз де
Шыдай алмай өкірді,
Ал, ол болса жалаңаш
Жапан түзде кезіп жүр
Елемей қара нөсерді.
Көз жасын көріп көлдеткен
Аспан бірге жылады.
Мұндайда адам түгіл!
Аң ұлыса, аяушылық болмас па.
Көрсем де талай қаныпезер
Taп сен дейді көрмедім.
Ақыр түбі мұндайды
Жібермейді көк тегін,
Қиын болар көктеуің,
Соны да бір көрермін.

Корнуэль герцогі.
Дәмесін қара мынаның,
Ал, көрерсің ендеше!
Сәкіні мықтап ұстаңдар!
Сұмпайының ағызайын сұм көзін!
Глостердің көзін ойып алады.

Глостер.
Кәріліктен дәмелі, тілеуің бергір, қайсың бар,
Арашала қанды шеңгелден! О, тоба!

Регана.
Екеуін де ой, ойғасын,
Ертең өкініш болмасын.

Корнуэль герцогі.
Қалай екен, көрдің бе?
Бірінші қызметші.
Қолыңызды тартыңыз?
Бала кезімнен қызмет еттім қалтқысыз,
Енді бірақ қоя алмаймын есіртіп,
Есіңізді жиыңыз.

Регана.
Не деп көкиді бұл төбет?
Бірінші қызметші.
Сіз де райдан қайтыңыз.
Еркек болғанда егер сіз
Талдап жұлып берер ем
Сақалыңызды тап сіздің!

Корнуэль герцогі.
Қу шұнақ құл, құтырма! (Семсерін суырады. )

Бірінші қызметші.
Ендеше, тақсыр, мен де әзір,
Аянып қалман ақ жолда.
Қылышын суырып қорғана бастайды,
Корнуэль герцогі жарақаттанады.

Регана (екінші қызметшіге).
Қылышыңды бер!
Түлен түртсе, байғұсым,
Мә, ендеше, сазайың!

Екінші қызметшінің семсерін aп, бірінші қызметшінің арқасынан сұғады.

Бірінші қызметші. Қапы кеттім-ау! Граф, шүкір, аман қалды бір кезіңіз. Есер неменің сазайын қалай тартатынын көріңіз.
Жан тапсырады.

Корнуэль герцогі.
Жоқ, Көрмейді оны.
Сұмырайды су қараңғы тастайын!
Көрер екенсің, ал қайтып!
Глостердің екінші көзін ойып алады.

Глостер.
Түнек дүние! Түңілген деген осы екен!
Эдмунд, балам! Қайдасың?
Кегімді қайтар қанішерден!

Регана.
Садаға кет атынан!
Сатқындығыңды айтқан сол бізге,
Бізге берген антына адал болған соң,
Сені аяп қайтеді ол?

Глостер.
Жер соққан екем ғой мен онда!
Жазған Эдгар жапа шекті-ау нақақтан!
Эдгарыма өзің жар бол, о, тоба!

Регана.
Қуып шығыңдар бір теуіп,
Қайтып тауып барар екен Дуврды.
Милорд, достым, апыр-ау, сізге не болған!?

Корнуэль герцогі.
Жарақаттандым. Жарамды таңбай болмайды.
Кеттік. Соқырды қуып, күлге лақтырып өлікті,
Қансырап тек жарар еді қалмасам!
Тар уақытта тап болды-ау бұл жарақат.
Қолыңызды беріңіз!
Корнуэль герцогі Реганаға сүйеніп шығып кетеді.
Қызметшілердің бір тобы Глостерді босатып сыртқа алып кетеді.

Екінші қызметші.
Мұндай адам тартпаса егер сазайын,
Күнә деген болғаны онда бос былшыл!

Үшінші қызметші.
Ал, әлгі ханшайым өлер болса қартайып,
Әйел жынысы мыстан болды шетінен.

Екінші қызметші.
Мына соқыр байғұстың соңынан еріп,
Томды тауып берейік,
Сол жетектер қолынан,
Ол мұндайға мырсындай!

Үшінші қызметші.
Мен графтың көзіне
Дәрі табам таңатын.
Жүр кеттік!
Мүсәпірге өзің жар бол, о, тоба!
Бәрі шығып кетеді.

ТӨРТІНШІ ПЕРДЕ
БІРІНШІ КӨРІНІС

Дала.
Эдгар шығады.

Эдгаp. Көзге түсем деп көз түрткі боп жүргеннен қуғын көріп қаңғып кеткен көп жақсы.
Құлдидағы құздағыдан дәмелі,
Шың басында үрей тұрса қалтырап,
Етек жақта үміт жүрер еліріп.
Есір, дауыл, енді өтпейді құқайың.
Ал, бұл қайсың?
Глостерді жетелеп бір шал көрінеді.
Апырау, мынау әкем бе?
Ұшыраған не күйге?
Оқасы жоқ!
Бақытсыздық қашан да
Қиындатқанмен өмірді
Оңайлатады өлімді.

Шал.
Әкеңіз бен өзіңіздің қарауыңызда
Қара жерді тырналап
Күнелткелі биыл, граф, сексен жыл.

Глостер.
Мені таста, жөніңді тап, бауырым,
Мал болып енді жарытпаспын, сірә, мен.

Шал.
Көзсіз қалай жүрмекшісіз жер басып?

Глостер.
Жер басып та керегі енді шамалы,
Көз барда да көп адасқан жайым бар,
Күшің барда ақылыңды аз қылып,
Көзің барда көңілің көр болған соң,
Ғаріп кезде кірген естен не пайда?
Бәрінен де ашықауыз әкенің
Ашуынан опық жеген
Байғұс балам Эдгарымды айтсайшы.
Егер оған тіріде бір жолығып,
Өз қолыммен маңдайынан сипасам,
Маңдайыма көз бітер еді қайтадан!

Шал.
Ау, бұ қайсың?

Эдгар (өзіне-өзі).
О, тәңірім! Менің тауқымет көргенім,
Сөз болып па мына азаптың қасында.
Сай-сүйегімді сырқыратып барады.

Шал.
Е, әлгі Том бишара екен ғой.

Эдгар (өзіне-өзі).
Сары уайымды сапырумен жүргенде,
Бұл дәуренге де зар боламыз бір күні.

Шал.
Қайда тарттың, достым?

Глостер.
Бұл әлгі қайыршы ма?

Шал.
Иә, сол делқұлы байғұс.

Глостер.
Тамағын тауып тірі жүрсе әлі күнге
Болмағаны тап соншалық нақұрыс.
Күні кеше қара дауыл астында
Көргенімде сондайлардың біреуін
«Жер құртындай жаны сірі неткен жан!»
Деп жағамды ұстағам.
Балам түсіп ойыма
Төбе шашым тік тұрған.
Сөйтсек шіркін, көрмегеніміз көп екен,
Содан бері бастан өтті қанша азап?
Қара шыбынның қанатын жұлып ойнаған
Тентек бала секілді,
Тәңір тәлкек етеді екен пендесін.

Эдгар (өзіне-өзі).
Енді қайттым? Мына азапты көре тұрып,
Сайқымазақ дәурен қалай кешпекпін. —
Иә, жолың болсын, жолаушым!

Глостер.
Мынау әлгі тұт жалаңаш қайыршы ма?

Шал.
Иә, милорд.

Глостер.
Ендеше, жолықпай қалма.
Кетеріңде, мына мүскін байғұсқа
Тәнін жабар бірдеңе тауып бере гөр.
Дуврға дейін қуып жетерсің сен бізді,
Енді осының етегінен ұстадым.

Шал.
Алжасқан неме адастырып кетпесе?

Глостер.
Ештеңе етпейді, онсыз да
Соқырларға делқұлы
Жолбасшы болған заман ғой.

Шал.
Үстімдегі киімімді ең тәуір
Иығына жабайын.
Ал, алдарыңнан жарылқасын тәңірім.

Кетеді.

Глостер.
Әй, жалаңбұт!

Эдгаp.
Том байғұс тоңып келеді. (Өзіне-өзі)
Бұдан әрі сыр жасыра алар ма екем!

Глостер.
Бері кел!

Эдгар (өзіне-өзі).
Бірақ, әлі шыныңды айтуға болмайды. (Дауыстап).
Қан басқан көзіңе шипа берсін, тәңірім.

Глостер.
Дуврға баратын жолды білуші ме ең?

Эдгаp. Күймемен баратын жолды айтасыз ба, жаяу баратын жолды айтасыз ба? Көпірмен өтетін жол керек пе, өткелден өтетін жол керек пе? Бейшара Том ақылынан алжасқалы сескеншек. Өзіңізді, тәңірім, ондай-ондай пәле-жәледен сақтағай. Байғұс Томның басын біреу емес, бақандай бес албасты айналдырды. Азғындықтың албастысы Обидикут, меңіреуліктің албастысы — Хобидиданс, ұрлық-қарлықтың албастысы — Маху, қанішерліктің албастысы — Модо, ұсқынсыздықтың албастысы — Флибертид-жиббет. Соңғы албасты мені тастап бұл күнде сән қуып, сайран іздеген әйелдерге ауысты. Бетіңізден жарылқасын, жолаушым!

Глостер.
Мә, әмиян, ала ғой, байғұс, қысылмай.
Енді екеуміз бірдейміз.
Тәңірім, ылғи осынысынан танбағай.
Зар жылатып тасқандарды бір уақ,
Зарыққандарды қамдағай.
Қояр еді сонда жұрт.
Бір-біріне қарағанды шекелеп.
Дуврда бұрын болғаның бар ма, байғұсым?

Эдгар.
Иә, тақсыр.
Глостер.
Болсаң сонда, көк теңізге тірелген
Биік құз тас бар еді,
Соның басына бір шығарсаң болғаны,
Одан әрі
Өзім-ақ жөн табамын.

Екеуі шығып кетеді.

ЕКІНШІ КӨРІНІС

Альбан герцогінің сарайының алды.
Гонерилья мен Эдмунд шығады.

Гонерилья.
Қонақ болыңыз, граф.
Менің әлгі қойдан қоңыр күйеуім
Бізді неге қарсы алмағанына таңқалам.

Освальд шығады.
Герцог қайда?

Освальд.
Осында, бірақ, түсіне алмадым өзіне.
Жау әскері басып кірді деп едім —
Бетіме қарап бір жымиды болғаны.
Сіздер мұнда келе жатыр деп едім:
«Ең жаман хабарың осы екен», — дейді түнеріп.
Глостердің сатқындығын,
Баласының адалдығын
Айтып едім:
«Ақымақсың», — деп жекірді.
Қуанар сөзге мұңайып,
Шошынар сөзге күледі.

Гонерилья. (Эдмундқа)
Онда кірмей-ақ қойыңыз.
Жетесіз неме, ар жоқ әбден өзінде,
Болар ма мұндай масқараға төзуге.
Әлгі айтқан уәдеміз уәде,
Корнуолға қайта беріңіз ендеше.
Қапы қалмайық, әскерімді басқарар
Қолбасшы жіберсе болғаны,
Күйеуіме үйде ұршық иіртіп,
Қылыш ұстап өзім шығам айқасқа.
Жаужүрек мынау қызметшім
Екі араға өзі жаушы болады.
Батылырақ болғайсыз.
Армандаған ханымыңыз
Құшағын әлі-ақ ашады.
Міне, куә! (Лента ұсынады. )
Еңкейіңіз! (Сүйеді. )
Қалып жүрер жұрт естіп,
Көкейімде тұрғанды
Ернім айтты деп білерсіз!
Ал, әзірге, сау тұр, сайыпқыраным!

Эдмунд.
Өзіңдікпін өлгенше!

Гонерилья.
Алтындай менің асылым!

Эдмунд шығып кетеді.
Еркек деген неге осындай болмайды,
Мен қалайша өлексеге бұйырғам?!

Освальд.
Ханым, тақсырдың өзі келе жатыр.

Освальд кетеді. Альбан герцогі шығады.

Гонерилья.
Сонда менің ит құрлы
Болмады ма қадірім,
Неге қарсы алмайсың?

Альбан герцогі.
Гонерилья,
Айтар болсам шынымды,
Үстіңе қонған шаң құрлы да құның жоқ!
Өз тамырына өзі балта шапқанды
Кім Көріпті о заман да бұ заман!?

Гонерилья.
Жетер осы жиіркенішті сандырақ!

Альбан герцогі.
Жез тырнаққа жүрек, сірә, біткен бе,
Қара қаннан басқаның
Жиренеді бәрінен.
Сенің мынау істеп келген сұмдығың
Адам түгіл, аңнан күтпес масқара.
Аю екеш аю да
Қартайғанда әкесін
Жалап-сылап
Асты-үстіне түседі.
Ал, сен болсаң алжастырып есінен,
Жіберіпсің айдалаға қаңғыртып.
Менің әлгі герцог бажама не көрінген,
Қойнына жар,
Алдына мал
Сыйлаған
Байғұс шалдың мұнша жығып меселін?
Жұмыр басты пенденің
Бірінің етін бірі жеген
Аңға айналып кететұғын түрі бар.
Тартқызбасаң сазайын зұлымдықтың дәл мұндай.

Гонерилья.
Қоян жүрек қорқақ неме,
Сенің басыңнан ақымақтықтан басқа не шығады?
Бетіңнің отын бес төксең де,
Түсінбей қойдың
Ездік пен ерлік парығын.
Дарға асылар қылмыскер қарабеттерді
Сен секілді су милар ғана аяйды.
Онан-дағы керней тартып, дабыл ғып,
Француздың әскері
Басып кірді жеріңе,
Жалаңдаған көк найза
Жалмауыздай төніп келеді еліңе,
Ал, сен болсаң сілекейің шұбырып,
Қайдағы бір жоқты айтып,
Мешел жандай үйде отырсың омалып!

Альбан герцогі.
Өзіңе бір қарашы.
Әйелдің жадылығы қасында
Албастының жадылығы
Түкке тұрмас түрі бар!

Гонерилья.
Есуас!

Альбан герцогі.
Айуандықты қаншама
Бүркегенмен көйлегімен әйелдің,.
Бәрібір тұрмайды екен көрінбей,
Бетіңді жасыр, қара бет!
Осы тұрған жеріңде
Тірілей-ақ сыпырар ем теріңді,
Затың — пері болғанмен,
Атың — ұрғашы болғасын,
Қандамай тұрмын қолымды.

Гонерилья.
Қайдан біткен саған бұндай батырлық!
Жаушы кіреді.

Альбан герцогі.
Ал, не айтасың?

Жаушы.
Қайырымды тақсыр ием,
Корнуол мерт болды.

Глостердің екінші көзін ойып алғалы жатқанда.
Оны өзінің қызметшісі өлтірді.

Альбан герцогі.
Глостердің көзін дейсің бе?

Жаушы.
Қызметші пақыр зұлымдыққа шыдамай,
Семсеріне жармасып,
Тоқтатпақ болды әлгі сұмдық жазаны,
Герцог оны сол бойда жарып тастады,
Жарақаттанып қалған екен өзі де,
Көп ұзамай көз жұмды.

Альбан герцогі.
Зұлымға зауал дәл сол бойда жеткені —
Көзі бар екен ғой тәңірінің көктегі.
Бірақ, байғұс граф Глостер
Қалғаны ма сонда соқыр боп?

Жаушы.
Айырылды екі бірдей көзінен —
Қаншайым, мынау сіңліңіздің жазғаны,
Жауабын маған жеткіз деген тезірек.

Гонерилья (өзімен-өзі).
Бәрі де мұның жақсы екен,
Жесір сіңлімнің Эдмундпен
Оңаша қалғаны болмаса.
Менің дәмем
Желге ұшып тек кетпегей. (Даусын шығарып).
Қазір оқып қайтарамын жауабын.
Шығып кетеді.

Альбан герцогі.
Эдмунд қайда еді
Әлгі зұлымдықтың тұсында?

Жаушы.
Сіздің зайыбыңызбен кеткен еді осында.

Альбан герцогі.
Ендеше ол мұнда неге көрінбейді?

Жаушы.
Қайтып бара жатыр екен,
Жол-жөнекей көрдім жаңа.

Альбан герцогі.
Әкесінің жайын естіді ме ол?

Жаушы.
Естігенде қандай!
Ұстап беріп әкесін,
Көрмейін деп жазасын
Көз тасалап кеткені ғой осында.

Альбан герцогі.
Ендеше, Глостер, мен қайтарам кегіңді
Лирге деген адалдығың үшін
Көзіңді ойған зымияндарды
Жүргізбеспін жердің бетін бастырып.
Кеттік, достым,
Не көріп — не естідің,
Айтып бер егжей-тегжейін.

Екеуі шығып кетеді.

ҮШІНШІ КӨРІНІС

Дуврға жақын жердегі француз лагері.
Кент пен сарай қызметшісі кіреді.

Кент.
Француз Королі тұтқиылдан неге кері қайтып кетті екен? Ол жайында ештеңе естімедіңіз бе?

Сарай адамы. Франция үшін үлкен қауіп туғызуы мүмкін маңызды шаруалар шығып қалды. Король бұл соғысқа әлі мәселелерді түбегейлі шешпей тұрып аттанып еді.

Кент. Қолбасшылықты кімге тапсырып кетті?

Сарай адамы. Франция маршалы Лафар мырзаға.

Кент. Сіз әкелген хатты оқығанда Королева мұңайып қалған жоқ па?

Сарай адамы.
Хаттың бәрін көз алдымда
Оқып шықты ол менің.
Кей тұстарда көзінен
Кетті мөлт-мөлт жас тамып.
Бірақ, патшазада басымен
Сыр бермеуге тырысты.

Кент.
Көңілі бұзылған болды ғой.

Сарай адамы.
Ақылына жеңдірді.
Ренішке берілмей,
Өзін бекем ұстады.
Күн жарқырап тұрып-ақ
Жаумайтын ба ед ақ жауын,
Сол секілді ол да жылап отырып,
Оқтын-оқтын күліп-күліп алады.
Лағыл маржан тұрғанда
Меруерт көзге түсер ме,
Жабырқаңқы қабағын
Жазып жіберді жадыраған күлкісі.

Кент.
Қоймады ма еш сауал?

Сарай адамы.
Бір-екі жерде еріндері дірілдеп:
«Адамдарға не болған?
Бейшара Кент! Бейшара әкем!
Қара түнде қаңғыртуға
Қалай барды дәттері!»
Деп айқайлап жіберді.
Тоқтата алмай бұршақтаған көз жасын
Оңашаға жүгірді.
Жылап мауқын таратты-ау деймін шамасы.

Кент.
«Бір биеден ала да туар, құла да»
Деген осы болды ғой:
Одан кейін тілдеспедіңіз бе?

Сарай адамы.
Жоқ.

Кент.
Онда бар ма еді Франция Королі?

Сарай адамы.
Жоқ, кеткен екен аттанып.

Кент.
Ендеше біліп қойыңыз:
Лир қазір Дуврда,
Оқта-текте ақыл-есін жинайды.
Бірақ, кенже қызымен
Кездесетін ойы Жоқ.

Сарай адамы.
Милорд, оны қалай түсінесіз өзіңіз?

Кент.
Аярлардың алдағанына иланып,
Айырылып ата-дәулеттен,
Ең сүйікті перзентінің
Ақ тілеуін қаралап,
Теріс бата бергені үшін ұялып,
Жер таппай жүр кірерге.

Сарай адамы.
Бейшараның халі қандай аянышты!

Кент.
Ольбени мен Корнуолды
Естуіңіз бар ма еді?

Сарай адамы.
Естігем. Осында беттеп келеді дейді,
Екеуінің әскері.

Кент.
Жақсы, ендеше. Мен сізді
Лирге апарып жолықтырайын қолымнан.
Сосын тағы біраз уақыт
Бас сауғалай тұратұғын түрім бар.
Кейін менің білген соң шын атымды,
Сіз ренжи қоймассыз.
Ал, кеттік.

Шығып кетеді.

ТӨРТІНШІ КӨРІНІС

Сол ара. Шатыр іші.
Корделия, дәрігер, солдаттар шығады.

Корделия.
Иә, бұл сол. Көздерімен көрген кісілер айтады.
Қарап келе жатып ән салып,
Аяқ астынан бұлқан-талқан болад дейді бұлданып.
Біздің жерде бей-берекет өсетін
Қайдағы бір шөп-шөнгенің барлығын
Алқа қылып тағып алған басына.
Бір рота әскерді дереу жіберіп,
Түгел тінтіп егін жайдың арасын
Маған оны болсын тауып әкелер.
Бір офицер шығып кетеді.
Оның есін кіргізер
Табылар болса бір амал,
Бар дәулетті құрбан қылам жолына.

Дәрігер.
Бізде ондай амал бар.
Емін-еркін демалтып,
Шипа шөппен емдесек,
Есі кіріп шыға келер ертең-ақ.

Корделия.
Аруағыңнан айналайын жер-ана
Көз жасымды тұрған мынау қол қылып
Мүсірке де, дертіне оның шипа тап!
Бол, тезірек, іздеп тауып алыңдар,
Ашу үсті жүрер өзін мерт қылып!

Жаушы кіреді.

Жаушы.
Ханым, жақындап қалды Британия әскері!

Корделия.
Оны өзім де біліп тұрмын айтпай-ақ.
Қайран әкем, қор қылмай алтын басыңды,
Қорқаулардан қорғаймын.
Жарақты қол соңымда.
Франция Королі көз жасыма илікті.
Даңқ қуып шыққан жоқпын шайқасқа,
Шайқаспақпын, әкем, сенің жолыңда.
Тек тезірек көрсем екен өзіңді!

Шығып кетеді.

БЕСІНШІ КӨРІНІС

Глостер қамалындағы бөлме.
Регана мен Освальд шығады.

Регана.
Қалай, жездем шығармақ па әскерін?

Освальд.
Иә, ханым.

Регана.
Өзі де бірге келе ме?

Освальд.
Өзінің онша құлқы жоқ.
Білегін бірақ сыбанып отыр әйелі.

Регана.
Эдмунд пен герцог сөйлесті ме қамалда?

Освальд.
Жоқ, ханым.

Регана.
Хатында апам не деп оған жазды екен?

Освальд.
Ол арасын білмедім.

Регана.
Ол бір жаққа шаруа шығып кеткен-ді.
Глостерді тірі қойғанымыз
Шын ақымақтық екен ғой.
Оны көрген жұрт енді
Шыға келер бізге теріс айналып.
Ол байғұсты босқа азаптап қоймай-ақ,
Эдмунд енді таппақ соның бір жөнін.
Жау күшін де болжай келмек ойы бар.

Освальд.
Ендеше, мен қуып жетіп,
Тапсырайын хатымды.

Регана.
Ертең біз де шықпақшымыз жорыққа,
Оған дейін сен де осында қала тұр,
Қазір жолдың бәрі түгел қауіпті.

Освальд.
Маған ханшам бір минут те кідірмей
Тауып алып, тапсыр деген бұл хатты.

Регана.
Соншама бұл не құпия?
Ауызекі айтса-дағы болмап па?
Соның өзін маған, қане, көрсетші,
Жауабын оның өзім-ақ кейін берермін.

Освальд.
Ханша, одан гөрі. . .

Регана.
Білем, білем,
Апам онша жақсы көрмейді жездемді,
Әнеугүні-ақ, Эдмундты
Бара жатқан көзіменен ішіп-жеп.
Сен солардың арасындағы
Емеспісің жеңгетай?

Освальд.
Айта көрмеңіз о не дегеніңіз?

Регана.
Жә, жә, болды. Басыңды алып қашпай-ақ қой, білеміз.
Ендеше, төрем, естіп ал.
Күйеуім менің мерт болды,
Эдмундпенен көңіл қостық екеуміз.
Апамнан гөрі мен теңімін графтың.
Сондықтан да, жолыға қалсаң онымен,
Өз қолыңнан тапсыр мына сыйымды.
Ал, апама айта бар,
Ақылын босқа шашпасын.
Ал, тап болса әлгі соқыр опасыз,
Басын жұлған адамға
Берем қыруар қазына.

Освальд. Ханшам, оны көрсетсе бір көзіме, менің кім екенімді сіз де білер едіңіз!

Регана.
Жолың болсын, ендеше!
Екеуі де шығып кетеді.

АЛТЫНШЫ КӨРІНІС

Дуврға жақын жер. Шаруаларша киінген
Глостер мен Эдгар шығады.

Глостер.
Жартасқа әлгі қашан жетер екенбіз.

Эдгаp.
Шығып келе жатырмыз. Өр екенін әлі сезген Жоқсыз ба?

Глостер.
Ай жазықта келе жатқандаймын аяңдап.

Эдгар.
Қайдағы жазық? Құз ғой бұл,
Естімей ме құлағыңыз теңіз шуылын.

Глостер.
Жоқ.

Эдгар.
Көз кеткен соң құлақ мүкіс тартқан ғой.

Глостер.
О да мүмкін.
Сенің даусың секілді маған өзгерген,
Сөзің де енді ұтымдырақ сияқты.

Эдгаp.
Келе жатсыз алжасып,
Үстімдегі киімімді ғана өзгерткем.

Глостер.
Жоқ, түзеліп қалған сөзің де.

Эдгар.
Токта, тақсыр. Келдік, міне, ақыры.
Мұнша қорқынышты болар ма!
Ту төменде қара қоңыз секілді
Қаптай ұшқан қарғалар.
Қу жартасқа құзғын құстай жабысып,
Жұлып жатыр бір есерсоқ дауа шөп.
Ал, етектегі балықшылар
Құдды тышқан секілді
Қыбыр-қыбыр етеді.
Жағадағы дәу кеме
Қалтылдақ қайық сияқты,
Ал, қайық мұңнан қарасаң
Су бетіндегі жаңқадай.
Жатыр толқын
Жартастарды сабалап,
Бірақ мұнда естілмейді дауысы.
Бас айналып барады,
Қарамай-ақ қояйын!

Глостер.
Өзің тұрған жерге мені апаршы.

Эдгаp.
Қолыңызды беріңіз,
Құрдымға, міне, келдіңіз,
Бұдан әрі ат басындай,
Алтын берсеңіз де, аттай алар жайым жоқ.

Глостер.
Енді жібер. Мә, мынаны да ала ғой.
Абайла, іші толы қазына.
Тәңірім, достым, жарылқасын бетіңнен.
Мені тастап жүре бер.
Білдіріп қой кеткен-кетпегеніңді.

Эдгаp.
Cay тұр, қайырымды мырза.

Глостер.
Сен де сау тұр, достым.

Эдгар (өзімен-өзі).
Алданғанмен кірер енді ақылы,
Шыннан. . шыққан секірдім деп ойласын.

Глостер (тізесін бүгіп).
Уа, тәңірім,
Өз еркіммен қидым басты өлімге,
Ендігі өмір пәтуасыз тіршілік.
Басыма мұндай түспесе егер қара күн,
Жарығым сөнгенше жүрер едім жалғанда,
Осылай болды жазмышың. . .
Эдгар жаным жүрген болса, жер басып,
Тәңірім өзің пана бол!
(Бойын тіктеп алды).
Хош бол!

Эдгар.
Ал, мен кеттім.

Глостер ұмтыла беріп құлап түседі.
(Өзімен-өзі).
Осының өзі-ақ қауіпті.
Шын өлем деген кісіге.
Жазым деген қиын ба?
Жазған неме ойлады-ау
Жаһаннамға кеттім деп.
(Даусын өзгертіп).
Көзіңізді ашыңыз, тақсыр. (Өзімен-өзі).
Үрейден-ақ кетуге болар үзіліп.
Бірақ тірі қалыпты.
Сіз кімсіз?

Глостер.
Аулақ жүр! Кісінің тыныш
Өлуіне мұрша бер.

Эдгаp.
Сен өзің мамықпысың, желмісің,
Мынандай құздан құлағанда
Қалай қалдың мертікпей.
Денің дұрыс, сөзің дұрыс,
Тұла бойың ап-аман,
Құздан құлап
Тірі қалғанды кім көрген?
Не керемет! Бірдеңе деші тағы да!

Глостер.
Шынында, құладым ба, жоқ па өзі?

Эдгар.
Анау тұрған аппақ шыңнан құладың?
Көріп тұрсың ба?
Басына тіпті ұшқан торғай жете алмас!
Көзіңді сұрт те қарай ғой!

Глостер.
Мен көзден әлдеқашан айырылғам.
Құдай тоба маған енді өлімін де қимапты.
Бұндай жолдан тоқтатпайтын
Патшалар да от шашатын аузынан,
Бағынбасқа бел буғандар
Өздері мойын ұсынушы еді өлімге.

Эдгаp.
Қолымнан ұста! Енді тұр!
Тізең аман ба екен?
Ауырмай ма аяғың?

Глостер.
Жоқ ешқандай жарақат.

Эдгаp.
Міне, керемет,
Айтшы, анау шың басында
Қасыңда болған кім еді?

Глостер.
Бір бейкүнә қайыршы.

Эдгаp.
Шың басынан көзі түсіп кетіп ед,
Айдан үлкен әр көзі,
Шекесінде қос мүйіз,
Беті-аузы тола індігеш,
Ондай сұмдықты кім көрген?
Бауырым, сенің ажалың, сірә, жоқ екен,
Тәңірдің өзі жебеп қалған түрі бар.
Құдай шебердің не келмейді қолынан!

Глостер.
Бәріне де түсіндім.
Тағдырға енді жүндеген тайлақ секілді
Бас ұрам да, жүрем жүр деген жағына,
Қашан өзі «Кет, — дегенше, — жалғаннан!»
Мені жаңа жетектеп келген пері екен,
Қайдағыны соққан сөзінің түрі жаман,
Жар басына тастап кеткен сол болды.

Эдгар.
Ендеше, достым, сабыр қыл.
Ал, мынау біреу кім екен?
Киіміне қарағанда — нақұрыс кісі сияқты.

Түз гүлдерімен өне бойын безеп алған Лир көрінеді.

Лир. Жоқ, олар менің теңге соқтыртуыма тыйым сала алмайды. Оған қақым бар. Мен Корольмін.

Эдгар (өзіне-өзі). Мынандай кездесуден жүрегі құрғыр жарылып кетпей қалай шыдап тұр екен?

Лир. Бұл жағынан табиғат енерден гөрі әлдеқайда жоғары тұр. — Мә, саған солдаттың жалақысы. Мына неменің садақ ұстағаны қарғаға қарақшы бау байлағандай. Адырнаңды үзілгенше тартсаңшы. Мына қараңдар — тышқан. Тыныш, тыныш. Қазір оны мына бір үзім ірімшікті көрсетіп, алдап қолға түсіреміз. — Мынау менің темір биялайым. Мен оны дәудің бетіне лақтырам.
Жарайсың, шиқылдақ торғайым! Нысанаға дөп тигіздің! Шартымыз қалай еді?

Эдгаp. Жұпар иісті майоран.

Лир. Өте бер!

Глостер. Мынау бір таныс дауыс сияқты.

Лир. Ә, Гонерилья! Ақ сақалды албасты. Олар мені ит құсатып құйрығымнан сипап, жасына Қарағанда әлдеқайда ақылдысың деп алдарқатады. Сауалымның барлығына берген жауаптары — «иә» мен «Жоқ». Үсті-үстіне «иә», үсті-үстіне «Жоқ» дей бергеннен не пәтуа шығады. Ал, әлгі суың сүйегімнен өтіп, тісім тісіме тимей, малмандай су болып, қайта-қайта найзағай ойнап қара нөсер төпей төккенде барып, мен олардың кім екенін шыннан білдім. Сөйтсем, олар барып тұрған алдамшы екен. Не айтса да тыңдауына болады. Бірақ, айтып тұрғанының бәрі шып-шылғи өтірік. Маған осы безгек тиіп тұрған Жоқ па?

Глостер. Апырау, мынау Король емес пе? Даусы таныс қой!

Лир. Иә, басымнан қара бақайыма дейін Корольмін. Бетіңе бір бажырайып қарасам, зәрең зәр түбіне кетеді, өміріңді қиям өзіңе. — Не істеп қойдың, қане, айтшы! Азғырдың ба әйелді? — Ол бүгінде күнә емес, жазаламайды ол үшін? Ендеше, пендем, өлмейсің.
Ондай-ондай күнәдан
Адам түгіл әуеде
Ұшып жүрген шыбын-шіркейдің өзі құр емес.
Асқынып барад заңсыздық!
Глостердің әлгі бір некесіз туған баласы
Менің некелі туған қыздарымның қасында
Қайырымды жан боп шықты ғой.
Тусаңдар тек ұл туыңдар. Солдат керек отанға,
Мынау, ұрғашы деген дозақы
Бет-аузына қарасаң — тұнып тұрған иман, рахым,
Періште деп қаласың,
Төсекте көрсең, ал енді,
Құтырған құзғын сияқты
Тірілей қақтар сөліңді.
Әйел деген әуелден
Тең жартысы — пенде де,
Тең жартысы — пері ғой,
Бір сәт көрер қызықтың
Өмір бақи қинайтұғын кері ғой.
Өрт те содан, дерт те содан, тажал да содан, ажал да содан, еркек деген пақырдың өлгенше шертер шері ғой. Тфу, тфу, тфу! Әй, тәуіп — сол сұмырайдың көкірегіме құйған уынан жазып алар шипаң бар ма, мә ақша!

Глостер. Қолыңды бер, тақсыр, сүйейін.

Лир. Әуелі сүртіп алмасам, өлексе иісі шығады.

Глостеp.
Дүние өзі бір күні.
Біз екеуміз сияқты
Күйрегелі тұрар күл болып
Танисың ба мені?

Лир. Көзіңді танып тұрмын. Неге аларып қарайсың? Көзін таңып алған Купидон, ат мені, аяма! Сенің жебеңнен қорқатұғын жайым Жоқ. Бұдан былай ешкімді жақсы көрмеймін. Менің оларға жазған сөздерімді оқышы. Мірдің оғындай емес пе!

Глостер. Хат түгілі күннің көзін көретұғын шамам Жоқ.

Эдгар. Король мұндай күйге ұшырады дегенге сенбеп едім. Шын екен ғой. Төбе құйқам бара жатыр шымырлап.

Лир. Оқы!

Глостер. Көзі жоқ кісі қалай оқиды?

Лир. Е, солай ма еді! Маңдайымда көз жоқ де, қалтамда көк тиын жоқ де. Ендеше, көзіңнің жағдайы ауыр екен де, қалтаңның жағдайы жеңіл екен. Иә, бүгінде дүниеде шаруаның бәрі осылай шайқалып тұр ғой.

Глостер. Иә,. мен де солай ма деп шамалаймын.

Лир. Әпенде неме! Дүниеде не болып жатқанын көруге көздің не қажеті бар. Құлағың болса жетпей ме! Әне, қарашы, сот қалтаға түскен ұрының қалай-қалай қуырып жатыр апшысын! Онан да мен саған сиқыр көрсетейін! Қазір, міне, бәрін ию-қию араластырып жіберем. Бір, екі, үш! Ал, енді тауып көрші, сот қайсысы, ұры қайсысы? Анау шынжырлаулы төбеттің қайыршыға қалай-қалай өршелене үріп тұрғанын естисің бе?

Глостер. Иә, тақсыр.

Лир. Байғұс қайыршы қашып барады. көрдің бе, достым, өкімет те сондай. Өкімет жүрген жерде өктемдік бар. Шынжырлаулы көк төбет те бір, қызмет бабындағы көп ұлық та бір.
Көшеде жүрген жезөкшені неге сонша сабайсың,
Өзіңнің соған әукен түсіп тұрғанда,
Онандағы дүрелемейсің бе өзіңді
Көңіліңе қашқаны үшін әзәзіл?
Жымысқыны дарға астырды алпауыт,
Жыртық көйлек жасыра алмайды күнәні,
Мауыт кисе — не сұмдық та түспес еді еш көзге.
Кей қылмысты алтынменен аптасаң,
Құрдай ұшып жорғалайды сот өзі,
Егер оны алба-жұлба қып ап барсаң,
Кім көрінген көзге шұқып бітеді.
Бұл дүниеде айып тағардай ешкім жоқ,
Бұл дүниеде айып тағардай қылмыс жоқ.
Тығындай біл көмекейін басқаның
Қара дегеннің ақ болуы қас қағым.
Сондықтанда шатынаған
Көзіңе әйнек қи-дағы,
Көп көрсоқыр саясатшы секілді,
Көрмесең де, көрген болып көрін сен.
Етігімді шешіңдер, қажап барады өкшемді.

Эдгар (өзіне-өзі).
Сандырақ пен ақиқат
Кеткен қалай жымдасып.

Лир.
Егер менің тағдырыма жыласаң,
Ақысына көзімді сен ала ғой.
Танып тұрмын, сен — Глостерсің.
Шыдап бақ.
Бұ дүниеге жылап келгенбіз о баста,
Жұтпай жатып бұл жалғанның ауасын
Адам байғұс айқай салып
Айтып баққан наласын.
Айтайын бір өсиет,
Құлағыңды бері сал

Глостер.
О, қасірет!

Лир.
Дүниеге келмей жатып,
Өңшең сайқымазақ ыржаңдасқан.
Бұл жалғанға күлудің орнына жыладық
Қандай қалпақ керемет! —
Одан асқан кемеңгерлік керек пе?
Киіз қаптап тұяғына жүз аттың
Тұтқиылдан қос күйеуге тап беріп,
Аямай бір сілтеп бақсаң семсерді:
Одан асқан бақыт, сірә, болар ма!
Қызметшілерді ерткен сарай адамы кіреді.

Сарай адамы.
Ал, міне, ол. Айырылып қалмаңдар.
Тақсыр, сіздің сүйікті қызыңыз. . .

Лир.
Құтыларға жол жоқ па?
Тұтқынмын ба, шынымен,
Тағдырдың әлі таусылмапты-ау тәлкегі!
Тек жарақат салмаңдар. Қайтарамын ақысын.
Дәрігер бар ма, оқ тиіпті миымнан.

Сарай адамы.
Не сұрасаңыз соны тауып береміз.

Лир.
Бар азапты бастан қайта кешпекпін
Өле-өлгенше көлдетіп,
Қара жерге ащы жасты төкпекпін.

Сарай адамы.
Тақсыр ием. . .

Лир.
Мен ешқандай өкінішсіз өлемін,
Мұңаюдың жөні жоқ
Иә. Иә. Мен әлі Корольмін:
Естеріңде ме, мырзалар?

Сарай адамы. Сіз — біздің әміршімізсіз. Сөзіңізге құлдық.

Лир. Ендеше, әңгіме басқа. Бақыт құсын ұстау үшін құстай зымырай білген жөн. Әп! (Қаша жөнеледі).
Қызметшілер қуып кетеді.

Сарай адамы.
Мұндайда кез келген қайыршының көз жасы
Көңілді бұзып кетеді,
Ал, алтын басты падишаның
Мына көрген қорлығын
Айтуға сөз жетер ме?
Бірақ, ақ сүт емген қызың бар,
Қаныпезер қос бауырының
Салған жарасын әлі-ақ жазып алады.

Эдгаp.
Саламат па, сэр?
Сарай адамы.
Саламат бол. Не керек еді?

Эдгар.
Жақында ешқандай шайқас болмай ма?
Естімедіңіз бе ештеңе?
Сарай адамы.
Оның жайын кез келген
Кереңге дейін естіген.

Эдгар.
Айтыңызшы ендеше,
Жау қай жерге келді екен?
Сарай адамы.
Таяп қалды. Әне-міне дегенше
Жетіп те қалар бұл маңға.

Эдгар.
Хабарыңызға көп-көп рахмет.

Сарай адамы.
Королеваға анау-мынау шаруа шығып қап тұрғаны. . .
Әскері бірақ сақадай сақ тұр.

Эдгаp.
Рахмет, мырза.

Сарай адамы кетеді.

Глостер.
Уа, мейірімінде шек жоқ жасаған,
Жалғыз ғана сұрайтыным өзіңнен —
Қараға шауып көңілім,
Өзіме-өзім қол көтермей тұрғанда,
Жөніңменен ала көр!

Эдгаp.
Міне, бұл бір дұрыс дұға.

Глостер.
Бұл кім екен?

Эдгаp.
Мен бір жүрген байғұспын
Тағдырдан көріп көп төмпеш,
Өзгені де аяп үйренген.
Қолыңызды беріңіз,
Баспана тауып берейін.

Глостер.
Рахмет.
Тәңірден қайтсын есесі.
Освальд шыдады.

Освальд.
Іздегенге сұраған! Қалай сәтті тап келдің!
Бұның басы әуелден-ақ
Маған дәулет болу үшін жаралған.
Тоқта, опасыз, иманыңды үйір де,
Жан беруге дайындал.
Жазалауға келдім мен,
Міне, семсер суырдым!

Глостер.
Ендеше, тәңірім медет берсін қолыңа!
Эдгар екеуінің арасына тұра қалады.

Освальд.
Жолда тұрма, сұмырай,
Опасызға ара тұрма, ақымақ,
Бұның кебін киесің өзің, әйтпесе!

Эдгаp.
Ол дегеніңіз болмайды. Одан күдер үзіңіз!

Освальд. Жолда тұрма дедім ғой, босқа өлесің, сүмелек!

Эдгар. Мырза, онан да жолыңыздан қалмаңыз, біз құсаған қара халықпен байланысып қайтесіз. Өлтірем деп қоқилана бермеңіз, онсыз да зәрем ұшып тұр. Бірақ, қариядан қолыңызды тартыңыз, әйтпесе, қарақұстан қара сойылмен бір қойсам, жаһаннамға бізден сәлем айтарсыз. Көгершінім, жөніңе өл, бізге бүйтіп тиіспе!

Освальд. Аулақ, найсап!

Эдгар. Айып көрме, достым. Тісіңді санап бермесем, тіліңді тартар түрің көрінбейді.

Семсерлеседі. Эдгар Освальдты құлатады.

Освальд. Сен жеңдің. Мә, мынаны сен ал. Өз қолыңнан жерле. Қалтамдағы хатымды Эдмунд Глостерге апарып бере гөр. Ол ағылшындар қосында. Қапияда кеттім-ау! Қап, опасыз дүние-ай!
Жан тапсырады.

Эдгар.
Бұл найсаптың кім екенін білдім мен,
Бұл әлгі қаныпезер ханшайымның шабарманы,
Соның барлық күнәсына бұл куә.

Глостер.
Өліп қалды ма?

Эдгаp.
Отыр, достым,
Үстін тінтіп шығайын,
Әлгі хаты жарап қалар әжетке.
Өлді сұмырай, басы дарға жетпей әлі тұрғанда.
Хаты мынау. Мөрін бұзып,
Оқып, кәне, көрейік.
Заң білгіштер жазғырмаңдар бұл үшін.
Жаудың ойын білу үшін
Хаты түгіл жүрегін
Жарып салсаң,
Айып па?
(Оқиды.)
Біздің екеуміздің бір-бірімізге берген антымызды ұмытпа. Егер көңілің шындап соқса, менің күйеуімнің көзін өшіру сен үшін тіптен оңай. Егер ол бұл жорықтан жеңіп қайтса, менің күнім қараң дей бер. Мен онда өмірбақи оның тұтқынына айналам да, біздің некелі өміріміз — мен үшін шын тамұққа тең боп шыға келеді. Мені бұл бейнеттен құтқар да, оның орнына өзің жар бол, маған! Сенің әйелің (тек сол күнге тезірек жеткізгей деп тілеймін) және адал күңің Гонерилья».
Әйелдердің жадылығына сөз бар ма?
Мейірімді жұбайына өлім тілеп,
Қойнына кірмек інімнің!
Аярлық пен азғындықтың жалдабы
Сұмырай неме сенің көзіңе құм құйып,
Мынау масқара хатыңды
Жеткізейін бейбақ герцог қолына,
Білсін басына қандай қауіп төнгенін,
Ажалдан қалай құтылғанын кездейсоқ.

Глостер.
Король болса алжасыпты ақылдан,
Есімнен неге адаспаймын мен осы,
Мұнша қорлыққа бүйтіп шыдап жүргенше,
Алжасқанның өзі дұрыс емес пе!
Онда мен де алдамшы қиял елесінде
Ұмытар ем қайғыны.

Эдгаp.
Қолыңызды беріңіз.
Барабан дабылы естіледі.
Дабыл даусы естіледі алыстан,
Кеттік, көкем,
Жеткізейін адал жандар қолына.

Екеуі шығып кетеді.

ЖЕТІНШІ КӨРІНІС

Француз лагеріндегі шатыр іші.

Лир төсекте ұйықтап жатыр. Сабырлы саз ойналып тұр.
Қасында дәрігер, Сарай адамы және басқалар бар
Корделия мен Кент кіреді.

Корделия.
Қайырымды Кент, сенің мұндай жақсылығының
Өтеуін немен қайырам.
Оған, сірә, өмірім мен
Қолдағы дәулет жетер ме!

Кент.
Жетеді осы сөзіңіз де мен үшін.
Айтқанымның бәрі шын,
Әсірелеу емес еді әдетім.

Корделия.
Көңіліңізді өзгертіңіз ендеше.
Киім екеш киім де
Өткенді еске салады.

Кент.
Жоқ, ханшайым, есебім бар менің де.
Әзір мені танымаған болыңыз.

Корделия.
Жарайды.
(Дәрігерге).
Падишаның қалай боп тұр жай күйі?

Дәрігер.
Әлі ұйықтап жатыр.

Корделия.
Көктегі хақ жаратқан
Жан әкемнің дару тауып жанына
Ақыл-есін кіргізгейсің тезірек.

Дәрігер.
Қажет десе ханшайым —
Падишаны оятуға біз дайын.
Ұйқысы оның қанды енді.

Корделия.
Өздеріңіз біліңіздер ол жағын,
Оны қайта киіндіргенсіздер ме?
Сарай адамы.
Иә, мәртебелім.
Көзі ұйқыға кетісімен
Киімінің бәрін өзгерттік.

Дәрігер.
Сәл тоқтаңыз.
Оятуға болып қалды оны енді.
Ештеңе етпейді, сеніңіз тек сөзіме.

Корделия.
Жарайды.

Дәрігеp.
Берменірек келіңіз;
Музыканттар, ойнаңыздар қаттырақ!

Корделия.
Қайран әкем!
Шипа қонса ерніме,
Апаларым берген уды
Жалап өзім кетірер ем.

Кент.
Шексіз мейірім болады екен мұндай да!

Корделия.
Әкем болмай, болса да бір көлденең,
Ақ қыраудай шашы үшін-ақ аяр ем,
Қараңғы түн, қара нөсер астында
Жаны қайтып аман қалды, қайранмын?!
Қалай тұрды найзағайдың астында?
Ондай кезде Өзі түгіл жауымның
Иті екеш итіне қамқор болмас па ем?!
Сорлы әкем сондай түнде лайсаң
Айдалада азынаған күркеде
Қайдағы бір қағылған да соғылған
Кезбелермен қайтып қана жатты екен?
Ондай күйде ақыл түгіл басынан,
Кеудесінен жаны шығып кетпегеніне шүкірлік.
Оянды. Әке. Сөйлесіңіз, дәрігер. . .

Дәрігер.
Жоқ, онан да өзіңіздің сөйлегеніңіз жөн шығар.

Корделия.
Денсаулығыңыз қалай?
Қанды ма ұйқыңыз, мәртебелі падишам?

Лиp.
Табыттан мені қайта суыра көрмеңіз.
Сен — шамасы періштесі пейіштің.
Ал мен болсам
Тұтқынымын тамұқтың,
Тозақ оты — енді менің сыбағам.
Қорғасындай күйдіріп барад көз жасың.

Корделия.
Таныдыңыз ба сіз мені?

Лир.
Сен — періштесің.
Өлгеніңді көргенмін.

Корделия.
Есі әлі кіресілі-шығасылы.

Дәрігер.
Ұйқылы-ояу. Әлі де сәл шыдаңыз.

Лир.
Бұрын қайда едім, енді қайда тап болдым?
Мынау қайдағы күн? — Мені жұрт әбден алдаған.
Басқаның егер басына түссе осы хал,
Аяныштан жүрегім жарылып өлер ем.
Мынау менің қолым ба өзі, шынында?
Сенбей тұрмын. Ине шаншып көрейін.
Ауырады. Болса болар өз қолым.
Өзімнің әлі өзім екеніме сенбеймін.

Корделия.
Қараңызшы маған. Батаңызды беріңіз!
Бұныңыз не? Тізерлемей тұрыңыз?

Лир.
Әжуа қыла көрмеңіз. Мен алжыған ақымақ.
Сексен асып болдым, міне, сергелдең.
Ақылым да алжасқан.
Енді-енді есім кірген тәрізді.
Екеуіңіздің де жүзіңіз таныс сияқты,
Бірақ қайда жатқанымды біле алмай,
Тұрғаным ғой көзіме өзім сене алмай.
Киімім де басқа екен.
Қайда түнеп шығып едім, есте жоқ,
Қате кетсем, келеке ете көрмеңіз!
Дәу де болса — мына сен
Корделиям шығарсың.

Корделия.
Иә, мен, әке!

Лир.
Көзіңдегі жасың не?
Келші бермен, қолмен ұстап көрейін!
Шынында да жас екен.
Жылама. Сен берші маған у әкеп,
Өзімді-өзім өлтіргенім жөн шығар.
Сен, әрине, мені жақсы көрмейсің,
Апаларың жазалады жазықсыз,
Ал сен болсаң —
Жазықтымын алдыңда!

Корделия.
Жоқ, жоқ, жазығың жоқ ешқандай!

Лир.
Францияда болғаным ба сонда мен?

Кент.
Жоқ, өзіңіздің патшалығыңыз бұл ара.

Лир.
Алдамаңыз, өтінем.

Дәрігер.
Осыған да тәуба етіңіз, ханшайым.
Алысқанды қойып, сабасына түсіпті.
Бірақ, көрген жәбірі мен жапасын
Есіне салу қауіпті.
Сондықтанда енді ештеңе айтпай-ақ,
Бірге ертіп кеткеніңіз жөн болар.

Корделия.
Мархабат етіңіз, мәртебелім.

Лир.
Қартайдым ғой, қайырымды бола көр.
Кешір, қызым, ақылымнан адастым.

Кент пен сарай адамынан басқалардың бәрі шығып кетеді.

Сарай адамы.
Корнуэль герцогінің әлгіндей боп өлгені шын ба екен?

Кент.
Шын болғанда қандай.

Сарай адамы. Сонда оның әскеріне кім қолбасшылық етеді енді?

Кент. Глостердің некесіз туған ұлы деседі.

Сарай адамы. Оның әлгі қуылып кеткен ұлы Эдгар граф Кентпен бірге Германияда тығылып жүр деген рас па?

Кент. Әркім әр түрлі айтады. Бірақ енді кідіруге болмайды: екі жақтың әскерінің кездесер кезі боп қалды.

Сарай адамы. Адам көрмеген қантөгіс болар түрі бар. Сау тұрыңыз, сэр.
Кетеді.

Кент.
Не де болса, туды нағыз сын сағат
Болашақтың не боларын
Ертеңгі шайқас шешеді.

Шығып кетеді.

БЕСІНШІ ПЕРДЕ
БІРІНШІ КӨРІНІС

Дувр маңындағы Британия лагері.
Дабылдатып, ту көтерген Эдмунд, Регана, офицерлер, солдаттар және басқалар кіреді.

Эдмунд (офицерге).
Герцогтен барып сұрап біл оның шешімін,
Баяғы айтқан уәдесінде тұр ма екен.
Басқа шешім қабылдап па жоқ әлде.
Солқылдақтау неме еді,
Анығын білмей болмайды.

Офицер шығып кетеді.

Регана.
Апамның жаушысы мерт болса керек, шамасы.

Эдмунд.
Мен де солай ма деп қорқамын.

Регана.
Өзіміз бір сөйлесейік оңаша.
Білесіз ғой сізге деген ықыласымды,
Сүйікті Глостер, күлбілтелемей айтыңыз,
Қалай осы апамменен араңыз?

Эдмунд.
Біріміз — апа, біріміз — ініміз.

Регана.
Күйеуі жоқта
Жеріңіз жоқ па қол салған?

Эдмунд.
Қайдағыны айтпаңыз.

Регана.
Ал, мен білсем, ым-жымыңыз бір сияқты.

Эдмунд.
Оныңыз қате, ант ішуге дайынмын!

Регана.
Aпa менікі болғанмен,
Пейіліңізге тұрмайды.
Босқа арандап қалмаңыз.

Эдмунд.
Сөзіңізге құлдық.
Күйеуімен бірге келе жатыр, әне, өзі де.
Дабыл қағып, ту көтеріп Альбан герцогі,
Гонерилья және солдаттар көрінеді.

Гонерилья (өзіне-өзі).
Бұл шайқаста жеңілермін жеңілсем,
Бірақ оны сіңлімнің құшағына бермеспін.

Альбан герцогі.
Ар ма, аяулы балдызым!
Естігенім шын болса,
Король менен бізден қуғын көргендер
Сіңліңізге барып сауғалапты бастарын.
Айқасқа шығар алдында
Арымыз таза болған жөн.
Осы кезден басын ашып алайық —
Менің жауым — француздар басқыншы,
Ал Король мен бізге наразы жандарға
Өз қолымнан оқ жаудырар жайым жоқ.

Эдмунд.
Иә, дұрыс айтасыз.

Регана.
Соның бәрін сөз қып жатып не қажет?

Гонерилья.
Барлық гәп сол ортақ жауда боп тұр ғой,
Ескі дауды қайта қаузап қайтеміз. . .

Альбан герцогі.
Ендеше мен қазір кеңес шақырып,
Сөйлесеміз шабуылдың жоспарын.

Эдмунд.
Шатырыңызға сәлден кейін келермін.

Регана.
Aпa, сен бізбен бірге жүресің бе?

Гонерилья.
Жоқ.

Регана.
Бізбен бірге жүрсеңізші одан да.

Гонерилья (өзімен-өзі).
Күлбілтелемей-ақ қой, көрініп тұр көмейің!
Барсам бірге-ақ барайын.
Енді кете бергенде киімін өзгерткен Эдгар қарсы ұшырасады.

Эдгap.
Мәртебелім, тыңдайсыз ба,
Сөзі бар ед пендеңіздің бір ауыз!

Альбан герцогі.
Құлағым сенде, айта бер.
Мен сендерді қазір қуып жетемін,
Альбан герцогі мен Эдгардан басқалары кетіп қалады.

Эдгар.
Қанды шайқас алдында
Мына бір хатты оқуыңызды өтінем.
Жеңіспен бітсе бұл соғыс
Кернейді естіп, өзім-ақ сізге жетермін.
Жалаңаяқ болсам да бір жақыбай
Хаттағының бәрі ақиқат екеніне
Басын тігер куә тауып беремін.
Ал, егер де жеңіліспен бітсе бұл соғыс,
Сіздің-дағы,
Жауларыңыздың-дағы
Көрер күні белгілі.
Тәңір өзі жар болғай тек лайым!
Альбан герцогі.
Тоқтай тұр, оқып шығайын!

Эдгаp.
Маған мұнда көп кідірмеу тапсырылған
Керек болсам, дабыл беріңіз — жетейін.
Альбан герцогі.
Жолыңнан қалма ендеше.
Өзім-ақ оқып шығармын.

Эдгар кетеді. Эдмунд келеді.

Эдмунд.
Жау көрінді. Шеп құратын сәт туды.
Мынау жаудың әскері жайлы мәлімет.
Асықпасаңыз болмайды.
Альбан герцогі.
Сәті түскей бұл істің.

Кетеді.

Эдмунд.
Апалы-сіңлілі екеуінің
Екеуіне де берген сөзім бар.
Екеуі де шұбар жылан
Бірін-бірі түтіп жейтін түрі бар.
Қайсысына тоқтадым?
Әлде екеуін де емексіте берем бе?
Екеуінен де безейін бе жоқ тіпті?
Екеуі бірдей жүрер болса жер басып,
Екеуіне де жол жабық.
Жесірге үйленсем —
Гонерилья көз қырына алады,
Ал оған құласам —
Байы бар әйелден не табамын.
Соғыс кезінде,
Күйеуі әбден керек-ақ,
Соғыс біткен соң —
Өзі-ақ табар одан құтылар амалды.
Сөзіне қарағанда,
Тұтқынға ертең алғасын,
Лир мен Корделияны
Аман қалдырар түрі бар.
Бола қоймас дегені.
Маған бүйтіп қобалжуға болмайды,
Шайқасқан жөн,
Басты босқа қатырмай.

Кетеді.

ЕКІНШІ КӨРІНІС

Екі лагердің арасындағы далаңқай.
Сахна сыртында шайқас жаңғырығы естіледі.
Сахнадан дабыл қағып, ту көтеріп Лир, Корделия және олардың әскерлері өтіп барады.
Эдгар мен Глостер шығады.

Эдгар.
Отырып, ата, сәл демалып алыңыз
Дұға қылыңыз — жеңсін деп бүгін әділдік.
Тірі қайтсам осыдан,
Ойыңызда да Жоқ,
Хабар айтып келемін.

Глостер.
Тәңірдің өзі жар болсын!

Эдгар кетеді. Айқас дуылы. Шегініске дабыл беріледі.
Эдгар қайта оралады.

Эдгар.
Қашайық, ақсақал! Қолыңызды беріңіз!
Король жеңілді. Қызы екеуі тұтқында.
Бұл арадан тезірек өшірейік қараны.

Глостер.
Қашып қайтем!
Осы арада-ақ өліп шіриін!

Эдгаp.
Құдай алдында күпір болып не керек.
Тумақ пен өлмек еркі ме екен пенденің!
Онандағы ақырын күтіп жүре бер,
Кеттік, қанеки, бұл жерден.

Глостер.
Кеттік. Сенікі де жөн шығар.

Екеуі шығып кетеді.

ҮШІНШІ КӨРІНІС

Дуврға жақын жердегі Британия лагері.
Жеңіс дабылын қағып, ту көтеріп Эдмунд, тұтқындағы Лир мен Корделия, офицерлер мен жауынгерлер шығады.

Эдмунд.
Күзетке алыңыздар!
Қашан үкім шыққанша,
Қалушы болма көз жазып.

Корделия.
Жақсылық ойлап жамандыққа жем болып
Қапы кеткендердің біз емес шығар алды-арты.
Бір басыма түссе де қандай зобалаң
Шыдар едім,
Сізді уайымдап тұрғаным.
Жеңіске жетіп желпінген
Екі апамызға көрсетер мен біздерді?

Лир.
Жоқ! Жоқ!
Онан да қайта дұрыс шығар тас зындан,
Отырайық сонда торғайдай болып тордағы.
Аяғыңа жығылып, кешірім сонда сұраймын,
Абақтыда шерімізді әбден тарқатып,
Көбелектердің көлбеңіне қызығып,
Қысқартамыз, ұзақ күнді көр-жермен.
Қызметшілерден сарайдың естіп өсегін,
Мұратына жеткендер мен
Қуғындауға түскендердің
Сырттай алып есебін,
Тәңірінің секілді
Екі ғайып ерен шілтені
Жер үстінің шындығын
Қалт жазбай бағып көрейік.
Мынау жарық жалғанда
Кемеңгермін деп сандалған
Сабаздардың қисыны
Нағыз сандырақ екені —
Тас зынданда ойлансаң,
Көзіміз әбден жетеді.

Эдмунд.
Аулаққа алып кетіңдер.

Лир.
Жауымыздың жер қылғанын көргенде
Тәңірінің өзі бізді жебейді.
Мұндамысың, Корделия?
Енді екеуміз біргеміз.
Мұнан бізді шығару үшін бір-бірлеп,
Түлкіге түтін салғандай,
Інімізге өрт қойса да, болмаймыз.
Көзіңді сүрт.
Жасымызды көрмесін.
Бізді жылатамыз деп жүргенде,
Өздерінің білмей қалсын
Қайтіп мола болғандарын.

Лир мен Корделияны алып кетеді.

Эдмунд.
Капитан, әуелі тыңдап ал.
Мынау хатта бұйрық бар. (Қағазды ұстатады. )
Бұл екеуін тас қорғанға алып бар.
Тағы бір саты көтеремін шеніңді.
Орындасаң бұйрықты —
Тасың өрге домалайды шынымен.
Адам деген тырысқан жөн
Орындауға дәуірінің талабын.
Жауынгерге жараспайды жасықтық.
Сұраушы болма, бұйрығымның мазмұнын,
Орындайсың ба, орындамайсың ба — Соныңды айт!

Офицер.
Орындаймын.

Эдмунд.
Жолың болды ендеше.
Қалағаның болады.
Бұйрықтағыдай дәл орында бәрін тек.
Тезірек тындыр,
Ешкім сезіп қалмасын.

Офицер.
Арба тартып, арпа жеу қолдан келмейді.
Адам істер іс болса, әйтеуір, тындырам.

Кетеді.
Керней даусы. Альбан герцогі, Гонерилья, Регана, офицерлер мен жауынгерлер шығады.

Альбан герцогі.
Мырза, бүгін ержүректік көрсетіп,
Жанғалы тұр бағыңыз.
Дұшпан сіздің қолыңызда тұтқында.
Енді бізге жеткізіңіз соларды,
Заң менен ар
Айтсын қазір үкімін.

Эдмунд.
Аурулы ғой, Корольді мен тас қорғанға жөнелттім,
Жауынгерлер аяп оның ақ шашы мен атағын,
Көнбей бізге, шығармасын деп ереуіл
Корделияны да жібердім бірге әлгі оймен.
Ертең я бүрсігүні
Әкелемін алдыңызға оларды.
Бірақ, бүгін
Жұрт бір-бірінен айрылып,
Отырғанда қандарына қарайып,
Көздеріне көрсеткім келмеді екеуін.
Ашу тарқап, айқастың
Басылғанда қызуы
Сот құрсақ та кеш емес.

Альбан герцогі.
Тоқтаңыз, мырза,
Сізге мұнда ақыл салған ешкім жоқ,
Онандағы орындаңыз бұйрықты.

Регана.
Бұдан былай бұндай сөзді айтпай тұрып,
Келіскен дұрыс менімен.
Бұл мырза менің қолбасшым,
Шайқаста менің атымнан бұйрық берді ол,
Ендеше менің ең сенімді адамым —
Сізге бастас, тең болмас не жөні бар?

Гонерилья.
Шыбын-шіркей болмай-ақ қой ол үшін,
Ешкім оның жеп жатқан жоқ еңбегін.

Регана.
Жоқ, мен оны сізден кем деп санаман.

Альбан герцогі.
Күйеуге шық, сосын-ақ қос санатқа

Регана.
Құлағыңа сыбырлап па ед періште.

Гонерилья.
Періште емес сайтан шығар бұны айтқан.

Регана.
Aпa, менің науқастанып тұрғаным
Ащы сөзден жібермес ем есемді.
Сардарым, енді өлкем де, әскер де,
Тұтқыным да сенікі.
Тас қамалым тізе бүкті алдыңа.
Мендегінің бәріне ие сен енді,
Жұбайым да, қожайыным да өзіңсің!

Гонерилья.
Иә, сенің болады ғой айтқаның!

Альбан герцогі.
Оны райдан қайтарар қандай қақың бар?

Эдмунд.
Сізде де, ендеше, ондай пәрмен жоқ енді!

Альбан герцогі.
Жалған бажа, қойсақ қайтер қалжыңды?

Регана (Эдмуидқа).
Дабыл бер де, семсеріңді суырып,
Мен ұсынған ұлы атақты ақтап ал.

Альбан герцогі.
Тоқта! Бұл екеуін тұтқынға алам мен қазір.
Эдмунд, сен мына зымиян екеуіңіз
Мемлекет алдындағы қастандығыңыз үшін
Тартыласыз жауапқа.
(Реганаға Гонерильяны нұсқайды. )
Балдызым, онда біліп қой,
Бұл мырзамен апаңыздың жарасыпты дәм-тұзы,
Күйеуге шықсаңыз, мына менің басым бос,
Бұл екеуі әлдеқашан табысқан.

Гонерилья.
Шалдуарлық бұл неткен!

Альбан герцогі.
Глостер, сен жарақтысың. Дабыл бер!
Опасыз, сатқын, екеуіңнің дәл қазір
Мойныңа қояр табылмаса бір адам,
Сертім мынау, көр де тұр.
(Биялайын лақтырады).
Сен жайында әлгі айтқан сөзімнің
Рас екеніне жеткізбей тұрып жұрт көзін
Дәм алмаспын аузыма.

Регана.
Басым айналып барады!

Гонерилья (өзіне-өзі).
Иә, бәсе,
У жағынан жаңылыспайтын сияқты ем.

Эдмунд.
Мен де ендеше серт етем.
(Биялайын лақтырады. )
Егер біреу осыдан
Мына мені дейтін болса опасыз
Одан асқан суайт, сірә, жоқ шығар
Кернейші, дабыл бер!
Кім келсе де
Ақиқат пен ар үшін
Айқасамын қасық қаным қалғанша!

Альбан герцогі.
Уа, жаршы, қайдасың!

Эдмунд.
Кернейші-ай, кел мұнда?

Альбан герцогі.
Өз арыңды өзің ғана қорғайсың!
Жалдамалы әскерді
Жібергенмін таратып.

Регана.
Жүрегім күйіп барады.

Альбан герцогі.
Әкетіңдер бұл жерден.
Менің шатырыма апарыңдар.

Регананы алып кетеді. Жаршы келеді.
Е, міне, жаршы да келді.
Ал, жігітім, дабыл бер де жария қыл мынаны!

Офицер.
Керней тарт.

Дабыл беріледі.

Жаршы (оқиды). Егер ақсүйектер мен осы әскердің офицерлері арасынан граф Глостер атағын жамылып жүрген Эдмундтың өтірікші сатқын екенін өз қаруыңмен дәлелдеп беретін адам табылса, керней үшінші рет тартылғанда саптың алдына шықсын. Қарсы жақ сайысқа әзір.

Эдмунд.
Керней тарт!

Керней бір рет тартылады.

Жаршы.
Тағы да!

Екінші рет керней тартылады.
Үшінші рет керней тартылады. Алыстан жауап берген керней даусы естіледі. Кернейшінің соңына ерген жарақты Эдгар көрінеді.

Альбан герцогі.
Не ойлаған адам екен,
Дабылға неге келді екен, сұрап біл!

Жаршы.
Сайыпқыран жігіт,
Аты-жөнің кім?
Дабылға неге жауап бердің?

Эдгар.
Жалақордың нақағынан
Күйелі еді атағым.
Бірақ мен де ақсүйекпін
Қарсыласым секілді.
Альбан герцогі.
Қарсыласың кім еді?

Эдгаp.
Граф Глостер Эдмунд үшін соғысқа шығар қайсысың?

Эдмунд.
Өзі шығады.
Айтарың бар тағы не?

Эдгар.
Сен әуелі қынынан шығар қылышты,
Болса егер сөзімнің сәл нақағы
Қаруыңмен қайтар өшіңді.
Мына мен антым менен абыройыма дақ салмай,
Күшің менен атағыңа
Жастығың мен айбатыңа,
Табысың мен жеңісіңе
Қарамастан
Тәңірдің алдында,
Әкең мен ағаңның алдында,
Мына тұрған герцогтың алдында,
Бақайыңнан бастап басыңа дейін
Найсаптықтың нәжісіне былғанған
Қара жүзді сатқын екеніңді
Бетіңе басқалы кеп тұрмын.
Өтірік десең, өзің айт, —
Беттегі арым,
Қолдағы қаруым,
Қасық қаным қалғанша
Айқасқа шығып,
Дәлелдеймін ақиқаттығын сөзімнің.

Эдмунд.
Айтпасаң да аты-жөніңді,
Келбетің мен сөзіңнен
Текті екенің көріңді.
Ережеге бола егес қып,
Сөзбұйдаға салмайын —
Жаңағы айтқан көп нақақ
Өз басыңа тауан-ды,
Жалаға бола жалтақтайтын жайым жоқ.
Семсерім берсін сазаңды.
Кернейшілер, керней тарт!
Керней даусы. Сайыс басталады. Эдмунд құлайды.
Альбан герцогі.
Тоқта, өлтірмей тұра тұр!

Гонерилья.
Қастандықтың құрбаны болдың, Глостер,
Аты-жөнін айтпаған Қаңғыбаспен қайдағы
Сайысқа шығып нең бар ед!
Сені бұлар жеңген жоқ,
Мерт қылып тұр айламен.
Альбан герцогі.
Үніңізді өшіріңіз,
Әйтпесе, мынау қағазбен көмейіңізге құм құям.
Үкімің сенің осында. Оқып шық өзің, оңбаған.
(Гонерильяға)
Жыртпа хатты! Шамасы сізге таныс хат?!
(Эдмундқа хатты ұсынады. )

Гонерилья.
Бұл мемлекеттің иесі мен, сен емес.
Кімді соттау өз еркім.

Альбан герцогі.
Сұңқылдама, сұрқия
Білетін боп шықтың бұл хатты!

Гонерилья.
Мен білетін нәрсе көп,
Қайсы бірін сұрайсың!

Кетеді.

Альбан герцогі (офицерге).
Абай болыңдар әлгіге.
Қайғыға бола қайдағыны шығарар.
Офицер шығып кетеді.

Эдмунд.
Сенің айтқаның әлі бәрі емес,
Күнәм менің көп одан.
Біле жатар ел ертең.
Одан да, батыр, жөніңді айт,
Көз жұмарда, ең болмаса,
Соны біліп кетейін.

Эдгаp.
Сырыңды айттың, мен де ашайын сырымды.
Менің тегім кем емес, сенен жоғары.
Сондықтан да, өзіңе өз обалың.
Атым — Эдгар, мына сенің ағаңмын.
Хақ тәңірі біздердің
Қай күнәміздің тауқыметін тартқызды.
Бұл дүниеге сені заңсыз әкелген
Айрылды әкем көзінен.

Эдмунд.
Оның рас. Бұл тағдырда
Сұраулы екен барлығы.
Өзімнен болды сазайым.
Ешкімге есем кеткен жоқ.

Альбан герцогі.
Сымбатыңды көргеннен-ақ
Текті екеніңді білгенмін.
Кел, құшақтап көрісейік.
Егер сені әкеңнен
Жалаға бола жалтарған жерім бар болса
Тәңірім берсін сазамды.

Эдгаp.
Өйткен жоқсыз.
Оны жақсы білемін.

Альбан герцогі.
Қайда барып сауғаладың басыңды?
Қайдан естідің әкең тартқан азапты?

Эдгаp.
Өз басымнан өткіздім ғой бәрін де,
Өз аузымнан естіңіз ұзын-ырғасын.
Өзімді-өзім өлтіргім келді әуелі,
Жаны құрғыр тәтті екен!
Жұмыр басты пенде байғұс қашанда
Келте ажалдан дұрыс көрген ұзақ шегер азапты,
Қуғынға өзімнің ұшырағанымды есітіп,
Адам түгілі ит қашатын түрімнен
Жалба тонды болып алдым қайыршы,
Сөйтіп жүріп, бір күні
Ғаріп болған өз әкеме жолықтым,
Байғұс шалды өз қолыммен жетелеп,
Қорек тауып, алдарқаттым көңілін.
Шын сырымды алғаш рет мен оған
Жаңа осында келерімде сайысқа
Айтып беріп, ақ батасын сұрадым.
Ойламаған соққы болды ол үшін,
Байғұс жүрек, қуаныш пен азапқа
Қайдан бірдей төтеп бере алады,
Шыдай алмай кетті содан жарылып.

Эдмунд.
Сай-сүйегім сырқырайды сөзіңнен,
Иә, айта бер, қалай еді әңгімеңнің ар жағы.

Альбан герцогі.
Айтпай-ақ қой ар жағын.
Онсыз-дағы төбе шашым тік тұрды.

Эдгаp.
Иә, солай көрінеді әуелі
Бұндай азап кешірмеген адамға.
Тауқымет шегіп, ұшырасаң тәлкегіне тағдырдың
Қасіреттің шыға алмайсың шегі менен шетіне.
Мен отырсам көздің жасын көлдетіп,
Бейтаныс біреу келе жатты жақындап.
Бұрын да бір көргендеймін бір жерде
Онда менің жалба-жұлба түр-түсімнен қаймығып,
Жуымаған маңыма.
Енді менің кім екенімді білген соң,
Келе сала, асыла кетсін мойныма.
Сол арада өлі әкемді құшақтап
Көз жасымен жуып берді мүрдесін.
Сосын барып айтты маған азабын
Лирмен бірге өзі бастан кешірген.
Өз әңгімесінен өз көңілі бұзылып,
Талып қалды сол жерде.
Ал мен болсам, керней даусы шыққасын
Тастап кеттім, ес-жиғанын күте алмай.

Альбан герцогі.
Кім болды екен ол сонда?

Эдгаp.
Ол баяғы аласталған Кент мырза.
Ол да өзгертіп түр-түсін.
Өзін қуған бір кезде
Қаңғып жүрген Корольдің
Бір елі кетпей қасынан
Қызмет қылған аянбай.
Қолында қап-қап қанжары бар сарай қызметшісі кіреді.

Сарай адамы.
Көмектесер қайсың бар?
Көмекке! Көмекке!

Эдгаp.
He боп қалды?

Альбан герцогі.
Бұл не?

Эдгар.
Қанжарың неге қан-қан?

Сарай адамы.
Жаңа жұққан ыстық қан.
Ол өліп қалды.

Альбан герцогі.
Өлген кім?
Айт шапшаң!

Сарай адамы.
Сіздің зайыбыңыз.
Әуелі сіңлісіне у беріп,
Артынан өзіне-өзі қанжар салды.
Өлерінде айтып кетті өз аузынан.

Эдмунд.
Екеуімен де қосылып еді дәм-тұзым,
Енді, міне, үшеуіміз де мерт болдық.

Эдгаp.
Міне, Кент.

Альбан герцогі.
Өлі болса өлі күйінде,
Тірі болса тірі күйінде
Жеткізіңдер екеуін.
Жандарымыз ашымайды оларға
Тәңір өзі айтса-дағы үкімін.
Сарай адамы шығып кетеді. Кент кіреді.
Шынында да дәл өзі.
Қысылтаяң кез болмаса мынандай,
Қабылдар ем басқаша.

Кент.
Мәртебелі әміршіме, Корольге
Қайырлы түн дсгелі мен кеп тұрмын.
Осында ма, қайда өзі?

Альбан герцогі.
Расында да есімізден шығыпты.
Эдмунд, айт бізге, Король менен Корделия қайда еді?
Регана мен Гонерильяның мүрделері әкелінеді.
Көріп тұрсың ба, Кент?

Кент.
Бұл немене?

Эдмунд.
Екеуі де ғашық болып Эдмундқа,
Апасы улап өлтірді де сіңлісін,
Қадалыпты өзі артынан қанжарға.

Альбан герцогі.
Жабыңдар беттерін.

Эдмунд.
Өмір деген сұрқия.
Тірлігімде істемеп ем Жақсылық,
Өлерімде істейін.
Түрмеге тез жетіңдер!
Лир мен Корделияны
Өлтіруге бұйырғам.
Тұрмандар, тез барыңдар!

Альбан герцогі.
Жөнеліңдер! Тезірек!

Эдгаp.
Баратын кім? Бұйрық кімге берілді?
Енді әмір ет доғар деп!

Эдмунд.
Дұрыс айтасың.
Семсерімді ал-дағы,
Жұмса менің офицерімді.

Альбан герцогі.
Тек тезірек, өтінем!

Эдгар кетеді.

Эдмунд.
Сенің әйелің екеуміз
Корделияны абақтыда
Дарға асуға бұйырдық.
Өзі асылып өлді деп,
Айтпақшы едік артынан.

Альбан герцогі.
Тәңір өзі жар болсын!
Аулағырақ әкетіңдер мынаны.

Эдмундты алып кетеді. Қолында өлі Корделия, Лир кіреді. Оған еріп Эдгар, офицерлер, басқалар көрінеді.

Лир.
Өкіріңдер! Бақырыңдар! Ұлыңдар!
Тастан бетер бедірейген өңшең сұм.
Көздерің мен тілдеріңді
Өзім жұлып алар ем.
Дүниенің берсе тағы билігін.
Шаһит кетті ол!
Өлі ме, әлі тірі ме —
Оны өзім де білмеймін.
Біреу-міреу айна берсе егер де,
Деміне ұстат!
Кеудесінде жаны бар-жоғын білер ем.

Кент.
Ақырзаман орнады деген осы шығар.

Эдгаp.
Мерзімді уақыт жеткені де.
Альбан герцогі.
Таусылды де жарық дүние.

Лир.
Үкілері қозғалды.
Кеткей-дағы тіріліп.
Сүйтер болсаң, жасаған
Ұмытар ем бастан кешкен азапты.

Кент.
Уа, тақсыр!
(Аяғына жығылады. )

Лир.
Аулақ әрі!

Эдгар.
Бұл Кент қой. Досыңыз ғой.

Лир.
Жоғалыңдар, өңшең жендет, сұмырай!
Сәл ертерек білгенімде қалар ма едім құтқарып.
Енді, міне, үзілді.
Корделия, аз ғана тек шыдашы!
Шыдап көрші, шырағым!
Не дейсің сен, ести алмай қалдым ғой!
Әйел затына бітпеген
Үнің қандай ғажайып!
Сені өлтірген сұмырайды
Өз қолымнан буындырып жайраттым.

Офицер.
Иә, онысы рас.

Лир.
Солай емес пе, достым?
Баяғы заман болғанда
Семсерімнің ұшымен
Мына бәріңді дірілдетіп қоймас па ем.
Бастан ұшты ол дәурен.
Шеккен азап қартайтты.
(Көпке)
Сіз кімсіз?
Көзім нашар көреді.
Жүзіңізді ажырата алмадым.

Кент.
Тағдыр иттің бірге көрген тәлкегін
Мен өзіңнің досыңмын.

Лир.
Қараңғы екен мына жер.
Кент емессің бе сен осы?

Кент.
Иә, дұрыс айтасыз.
Кент пақырыңыз мен болам,
Қайда қай пақырыңыз, ал, енді?

Лир.
Ол жігіттің жайсаңы,
Батыр еді жау жүрек,
Оққа ұшып мерт болды.

Кент.
Жоқ, падишам қай да — мен.

Лир.
Оны көрерміз.

Кент.
Сіз қуғынға түскеннен
Бір елі қалғам жоқ қасыңыздан.

Лир.
Көргеніме қуаныштымын ендеше,

Кент.
Қалған дүниенің — бәрі қараң.
Екі үлкен қызыңыз
Өздерін-өздері өлтіріпті.

Лир.
Рас болар.

Альбан герцогі.
Ұнатпай тұр ғой әңгімені айтылған
Құрмет көрсетсек түсінбес пе екен бәрібір.

Эдгаp.
Солай ма деп қорқамын.

Офицер кіреді.

Офицер.
Эдмунд жан тапсырды.

Альбан герцогі.
Өлсе өрем қапсын.
Достар, лордтар, менің ұсынысым:
Ұлы падишаның жеңілейтіп қалған талайын,
Өле-өлгенше өзіне бердік билікті.
(Эдгар мен Кентке).
Міндеттеріңе кірісіңдер бұрынғы,
Еш кетпейді екеуіңнің де еңбегің.
Аққа жаққа — абырой да атақ та,
Опасызға — көр азап пен тауқымет!
Көрген күндерін, көрдіңіздер ғой өздерің!

Лир.
Бейшара баламды қылғындырып өлтірді,
Құрт-құмырсқа көріп жатқан жарықты
Қарағым-ай, бұйыртпады-ау өзіңе.
Енді осылай кеткенің бе мәңгіге
Шыдай алар емеспін. Ағытыңдар түймемді!
Рахмет. . . Қараңызшы, мырза!
Көрдіңіз бе? Қараңызшы ерніне,
Қараңызшы!
Жан тапсырады.

Эдгap.
Ол талып қалды. Уа, падишам!

Кент.
Жүрегі құрғыр, қалай тұрсын жарылмай!

Эдгар.
Көзіңізді ашыңызшы, тақсыр!

Кент.
Болды енді. Қинамай-ақ қояйық. .
Бұл опасыз пәниді
Енді өзі де болған шығар көрместей.

Эдгаp.
Жан тапсырды.

Кент.
Япырай, жаны, сірә, сірі екен.
Қалай төзді осыншама қорлыққа.
Альбан герцогі.
Өліктерді алып жүріңдер.
Жөнелтейік арулап.
(Кент пен Эдгарға)
Екі достым, ендігі тірек — екеуің,
Бұл өлкені масқара мен қайғыдан
Тазартпасақ болмайды.

Кент.
Енді мен де бұл дүниелік емеспін.
Мен де кетем падишамның соңынан.

Альбан герцогі.
Қандай азап көрсе-дағы жан байғұс,
Шыдамасқа қояр емес замана.
Тауқыметі көп бұл тірлікте, қалайық,
Лир жарықтық секілді
Бұйрықты күн жеткенше
Бәріне шыдап бағайық!

Азалы әуеннің сазымен бәрі кетеді.

---