Академик Асқар Қонаевтың еңбек жолы

Асқар Миндиахмедұлы Қонаев 1929 жылы 14 шілдеде дүниеге келген. Меңдіахмет пен Зәуре Қонаевтардың көптен күткен баласы болды. Сонымен, үлкен ұлы Дінмұхаметтен кейін және жас күйінде шетінеп кеткен Едігеден кейін және ол бірнеше қыздан кейін дүниеге келген алғашқы бала болды. Сондықтан оның туғаннан бастап ата-анасының да, үлкен ағасының да, үлкен әпкелерінің де сүйікті баласы болғаны таңқаларлық емес. Ол жас болса да, туыстары оны құрметпен «Асеке» деп атады. Мүмкін, барлық жағынан ерекше назар мен қамқорлықпен қоршалған бала болғандықтан, ол тез дамып, мектепке ерте барып, 16 жасында онжылдықты аяқтады.

Ұлы Отан соғысы жылдарында ол 1945 жылы Алматыға уақытша эвакуацияланған Ленинград электротехникалық институтына оқуға түсті. Институт қайтадан туған қаласына көшірілгеннен кейін Асқар Минлиахмедович Ленинградқа оқуға кетті. Біраз уақыттан кейін ол мамандық таңдау туралы шешімін өзгертіп, Мәскеуге кетті және 1951 жылы сәтті бітірген Мәскеу болат және қорытпалар институтына оқуға түсті.

Оқудан оралғаннан кейін, 1951 жылы еңбек жолын Теміртау металлургия зауытында бастады, онда Болат жасаушы болып жұмысқа орналасты, кейін шебер болды. Зауытта екі жыл ішінде, ол небәрі 24 жасқа толғанда, Асқар Меңдіахметұлы зауытта ауысым бастығына дейін көтерілді. А. М. Қонаевтың ізденімпаздығы, қызығушылығы, еңбек жолының басында оның ғылыми зерттеулерге деген қызығушылығын оятты.

1953 жылы жас Асқар Қазақ КСР Ғылым академиясының Металлургия және байыту институтының аспирантурасына түсіп, оны сәтті бітірді. Содан бері оның кейінгі тағдыры тек ғылыммен тығыз байланысты болды.

Металлургия және байыту институтында ол 1953 жылдан бастап аға зертханашыдан, кіші, содан кейін аға ғылыми қызметкерден зертхана меңгерушісіне дейін жұмыс істеді. Асқар Қонаевтың ғалым ретіндегі еңбегі 1970 жылы осы институттың директоры лауазымында бекітіліп, оған дейін техника ғылымдарының докторы, сондай-ақ профессор атағын қорғағанына негіз болды. 1972 жылы Асқар Минлиахмедұлы Қазақ КСР Ғылым Академиясының академигі, сондай-ақ оның вице-президенті болып сайланды.

ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі, КССР мемлекеттік сыйлығының лауреаты Қожахметов Сұлтанбек Мырзахметұлы өзінің бір сұхбатында: «Асқар Ахметұлы Қонаев шын мәнінде Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың ісін жалғастырушы бірегей ғалым еді. Ол кісі ғылым Академиясын басқарған жылдары Ұлттық Академиянын беделі Мәскеудеде жоғары болды. Себебі Асқар Ахметұлы  айналасына қазақтан шыққан білімді, ісіне берілген адамдарды жинады. Бірнеше бағытта ғылыми зерттеулермен айналысатын  институттардың құрылуына мұрындық болды. Соның арқасында қазақ ғылымы көп жетістіктерге жетті. Сол кезеңдері жас ғалымдарға да көп жағдай жасалды. Ұлттық Академия маңынан жас мамандарға үй берілді, ғалымдарға арнап асханада салынды. Сондықтан Қазақстан ғылымының бугінгі жетістіктерінің негізі Асқар Меңліахметұлы Қонаевтың  тұсында қаланды деуге болады»- деді.

1974 жылы 26 қарашада Мәскеуде өткен КСРО Ғылым Академиясының ғалымдарының дауыс беру нәтижелері бойынша Асқар Минлиахмедович КСРО Ғылым Академиясының физикохимия және бейорганикалық материалдар технологиясы бөлімінің корреспондент-мүшесі болып сайланды. Бұл Асқар Меңдіахметұлының Одақтың түкпір-түкпіріндегі әріптестерінің ғалым ретінде сөзсіз мойындауы болды. Дауыс беруге Кеңес Одағының ғылыми корифейлері қатысқандықтан. Сол 1974 жылы Қазақ КСР Ғылым Академиясының президенті болып сайланды.

1981 жылы 29 желтоқсанда Кеңестік Қазақстан тарихында екінші рет академик Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтан кейін КСРО Ғылым Академиясының академигі болып қазақ халқының өкілі, атап айтқанда, Асқар Меңдіахметұлы Қонаев сайланды.

Содан кейін КСРО Ғылым академиясының академигі болып сайлану ғалымның еңбегін жоғары мойындау болып саналды, елдің Негізгі ғылыми мекемесіндегі сайлау процесі басқа партиялық мекемелерде өткен басқа сайлаулармен салыстырғанда шынымен демократиялық болып саналды. Бұл процеске әкімшілік тетіктермен араласу қиын болғандықтан, іс жүзінде мүмкін емес еді. Әрине, Асқар Қонаевтың КСРО Ғылым академиясының академигі болып сайлануы Қазақстан ғылымының тарихындағы маңызды оқиға болды.

Көрнекті ғалым, Қазақстан ғылымының жарқын жұлдызы Асқар Минлиахмедұлы Қонаев 1999 жылы 31 наурызда Алматыда қайтыс болды.

Асқар Меңдіахметұлы жұбайы Қазақстаннан тыс жерлерде қазақ әдебиетін дәріптеген белгілі қазақ классигінің қызы Әуезова Лейла Мұхтарқызы болды.

Олардың Қонаев фамилиясын алып жүретін екі ұлы бар. Қонаев Эльдар Асқарұлы-Қазақстан Республикасының Беларусь Республикасының Брест қаласындағы консулы, Халықаралық Д. А. Қонаев қорының президенті. Оның ұлы Мұхтар Мұхтар Әуезовтің атақты атасының есімімен аталады.

Қонаев Диар асқарұлы-М. О. Әуезов мұражай-үйінің директоры. Оның ұлы Дінмұхамед Қонаевтың тағы бір атақты атасы Дінмұхамед Ахмедұлының есімімен аталады.

Өмірінің соңғы күндеріне дейін, Қонаев Асқар Меңдіахметұлы әлемдегі құрметті ғалым болып қала берді, оның беделді пікірімен озық ғылыми қоғам саналды. Сонымен, Нобель комитетінің өкілдері оған бірнеше рет (1997, 1998, 1999 жылдары) осы ғылым әлеміндегі беделді сыйлыққа үміткерлер туралы өз пікірлерін сұрап хат жібергені белгілі.

Шәкір Сәуле Қазақстан ғылымының тарихы музейінің ғылыми қызметкері

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: