Журналистерді төртінші билік иесі дей аламыз ба?

Журналистер – төртінші билік иесі ме?

Журналистика – заманауи қоғамда үлкен рөл атқаратын әлеуметтік институт. Оның негізгі мақсаты – ақпаратты жария ету арқылы қоғамның түрлі салаларына ықпал ету, халықты қажетті мәліметтермен қамтамасыз ету. Сондықтан журналистерді жиі «төртінші билік» деп атайды. Бұл атау қоғамдағы саяси, әлеуметтік және экономикалық процестерге журналистиканың әсерін сипаттайды. Бірақ шын мәнінде журналистерді төртінші билік иесі деп толық атауға бола ма? Осы сұрақ төңірегінде сараптап көрелік.

Төртінші билік ұғымының шығу тегі

«Төртінші билік» ұғымы алғаш рет 18-ғасырда британдық жазушы әрі саясаткер Эдмунд Берк тарапынан қолданылды. Ол парламенттің үш негізгі тармағы (атқарушы, заң шығарушы және сот билігі) мен журналистиканы қатар қойып, ақпарат таратушы органдардын саяси процестерге ықпал ету қабілетін атап өтті. Бұл ұғым уақыт өте келе кеңінен танылып, әлемнің көптеген елдерінде қолданылды. Әсіресе, демократиялық қоғамдарда журналистердің рөлі артқан сайын, бұл ұғымның өзектілігі де күшейе түсті.

Журналистика мен биліктің байланысы

Журналистика – қоғам мен билік арасындағы көпір іспетті. Журналистер қоғамдық мәселелерді ашып көрсетіп, билік өкілдерінің қызметін жариялап, халықтың билікке деген көзқарасын қалыптастырады. Мұнда журналистердің басты міндеті – ақпараттың объективтілігін сақтай отырып, қоғамның мүддесіне қызмет ету.

Демократиялық елдерде журналистер шын мәнінде төртінші билікке айналған деуге болады. Олар биліктің кемшіліктерін сынап, заңсыздықтарды әшкерелеу арқылы қоғамдық пікір қалыптастырады.

Алайда, журналистиканың бұл ықпалы әрдайым бірдей бола бермейді. Журналистердің билікті қадағалауы мен оған ықпал етуі заңды түрде бекітілмеген, бұл олардың тек бақылаушы және ақпарат таратушы ретіндегі рөлін ғана күшейтеді.

Журналистика тәуелсіздігі және оның маңызы

Төртінші билік болу үшін журналистика ең алдымен тәуелсіз болуы қажет. Қоғамда әртүрлі билік органдары мен бизнес құрылымдарына тәуелді болмаған кезде ғана журналистика өз миссиясын толық орындай алмақ. Бірақ шынайы өмірде бұл мәселе жиі қиындықтарға тап болады. Көптеген елдерде журналистер цензураға ұшырап, олардың билікті сынау мүмкіндіктері шектеледі.

Кейбір мемлекеттерде журналистика саяси режимнің қолшоқпары ретінде қолданылып, тек қана үгіт-насихат мақсатында жұмыс істейді. Мұндай жағдайларда журналистиканың төртінші билік ретіндегі рөлі жоққа шығарылады. Оның үстіне, бизнес құрылымдарының да ақпараттық агенттіктерге әсері күшейіп келеді.

Журналистиканың тәуелсіздігі оны шынайы төртінші билікке айналдыратын басты фактор. Адамдардың күнделікті өміріне тікелей әсер ететін қоғамдық пікірді қалыптастыруда журналистердің еркіндігі өте маңызды. Әсіресе, сыбайлас жемқорлық, адам құқықтары мен заң бұзушылықтар туралы материалдар жариялау кезінде тәуелсіздік басты орынға шығады.

Журналистердің жауапкершілігі

Журналистика – үлкен ықпалды сала болғандықтан, журналистердің жауапкершілігі де жоғары. Журналистер қоғамға ақпарат берумен ғана шектелмей, сол ақпараттын шынайылығы мен әділдігін де қамтамасыз етуге тиіс. Олардың қызметі көп жағдайда қоғамдық пікір қалыптастырып, саяси шешімдерге әсер етеді. Сондықтан журналистің кәсіби этикасы мен міндеттері өте маңызды.

Жауапты журналистика ақпаратты тексеруге және оны дұрыс жеткізуге негізделуі тиіс. Қазіргі уақытта жалған ақпараттың кең таралуы, яғни “фейк жаңалықтар”, бұл саланың беделіне нұқсан келтіріп отыр. Осы орайда, журналистердің этикалық нормаларға сай жұмыс істеуі олардың шынайы төртінші билік ретіндегі рөлін күшейтеді.

Жаңа медиа кеңістікте ақпараттың сапасы да әртүрлі болуы мүмкін. Әлеуметтік желілерде таралған ақпараттардың көпшілігі толық тексерілмей, бұрмаланған немесе жалған болуы ықтимал. Сондықтан кәсіби журналистердің рөлі, әсіресе, сенімді ақпарат көзі ретінде маңызды болмақ.

Қорытынды

Журналистерді толық мағынада «төртінші билік иесі» деп атауға болады, егер олар тәуелсіз, жауапты және әділ жұмыс істесе. Журналистиканың қоғамға ықпалы зор, бірақ бұл ықпал әрдайым заңды немесе ресми билік деңгейіндегі дәрежеде емес. Журналистердің басты күші – ақпараттық ықпалда. Олар қоғам мен билік арасындағы көпір болып, халықтың құқықтарын қорғап, саяси процестерге әсер ете алады.

Апшерхан Бұлбұл

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: