Төртінші өнеркәсіптік революция» атты К. Швабтың еңбегін оқып, болып жатқан өзгерістер және одан барынша пайда алуға қатысты көзқарастарын талдау

Клаус Швабтың «Төртінші өнеркәсіптік революция» атты еңбегі – қазіргі заманғы технологиялық, экономикалық және әлеуметтік өзгерістердің ауқымын, мәнін, және ықтимал салдарын терең талдайтын теориялық әрі практикалық құндылығы жоғары туынды. Бұл кітапта автор қазіргі дәуірдегі күрделі үдерістерге көз жүгіртіп, технологиялардың жедел дамуының адамзат өмірінің барлық салаларына қалай әсер етіп жатқанын жүйелі түрде түсіндіреді. Шваб бұл революцияның маңыздылығын бірінші кезекте оның бұрынғы өнеркәсіптік революциялардан түбегейлі ерекшеленетінімен байланыстырады. Бұрынғы кезеңдер негізінен бір салада немесе шектеулі бағыттарда өзгеріс әкелсе, төртінші өнеркәсіптік революция бүкіл экономиканы, өндірісті, денсаулық сақтау мен білім беру жүйесін, тіпті адам мен қоғам арасындағы қатынастарды қайта қалыптастырып жатыр.

Швабтың айтуынша, төртінші өнеркәсіптік революция — бұл тек технологиялық жетістік емес, ол – әлемді қабылдау мен оған қатынастың түбегейлі өзгерісі. Бұл кезеңде басты ерекшелік – жылдамдық, ауқым және жүйелік ықпал. Жаңа технологиялар бұрын-соңды болмаған жылдамдықпен дамып, өте кең ауқымды қамтып отыр. Олар тек бір немесе екі саламен шектелмей, барлық секторлар мен жүйелерді қайта құруда. Бұл – цифрлық, физикалық және биологиялық әлемдердің арасындағы шекаралар жойылып, олардың өзара бірігу кезеңі. Қарапайым тілмен айтқанда, бұл революция адамның күнделікті өміріне тікелей әсер етеді және оның болмысын өзгертуге қабілетті. Бұл революцияның негізінде бірнеше негізгі технологиялар жатыр. Олар – жасанды интеллект, үлкен деректер (Big Data), интернет заттар (Internet of Things), блокчейн, робототехника, автоматтандыру, 3D баспа, биотехнология, гендік инженерия, нанотехнология, және кванттық есептеу. Бұл технологиялардың әрқайсысы өз алдына бір төбе, бірақ олардың біріге қолданылуы – нағыз революциялық өзгеріс тудырады. Мысалы, жасанды интеллект тек адамның жұмысына көмектесіп қана қоймай, өздігінен үйреніп, дербес шешім қабылдай алатын жүйелерді қалыптастырып жатыр. Бұл технологиялар өндіріс пен қызмет көрсету салаларындағы тиімділікті арттырып, шығындарды азайтуға, жаңа нарықтар құруға мүмкіндік береді. Шваб бұл революцияның оң жақтарымен қатар, оның қауіптері мен сын-тегеуріндеріне де назар аударады. Технологиялық прогресс адамдарды көптеген дәстүрлі мамандықтардан айыруы мүмкін. Автоматтандыру мен роботизация жұмыссыздықты арттырып, әлеуметтік теңсіздікті күшейтуі ықтимал. Цифрлық теңсіздік – яғни дамыған және дамушы елдер арасындағы технологиялық алшақтық – жаһандық деңгейде жаңа бөліністер мен шектеулер туындатуы мүмкін. Сондай-ақ, жеке деректердің қауіпсіздігі, кибершабуылдар, адамның еркіндігі мен құқығына төнетін қатерлер – бұл кезеңнің тағы бір маңызды.

Мен болашақ әлеуметтік қызметкер ретінде өз университетімде https://farabi.university/ жүзеге асырсам ба деймін.

Алайда, Шваб бұл өзгерістерден қорқудың орнына, оларды тиімді басқару керек дейді. Ол үшін мемлекеттер, компаниялар, азаматтық қоғам мен жеке тұлғалар бірігіп әрекет етуі қажет. Автордың пікірінше, төртінші өнеркәсіптік революция – бұл тек техникалық немесе экономикалық мәселе емес, бұл – адамзаттың болашағын анықтайтын этикалық, әлеуметтік және мәдени сұрақ. Сол себепті бұл өзгерістерге моральдық тұрғыдан дайын болу – аса маңызды. Клаус Шваб әрбір жеке адамның да бұл үдерісте өз рөлін түсінуі тиіс екенін ерекше атап өтеді. Болашақта табысты болу үшін адамның бойында шығармашылық, сыни ойлау, икемділік, креативтілік, эмоциялық интеллект сияқты қабілеттер болуы шарт. Бұл қасиеттерді дамыту үшін білім беру жүйелері де өзгеруі қажет. Қазіргі заманғы білім тек ақпарат берумен шектелмей, тұлғаның жан-жақты дамуына бағытталуы тиіс. Сонымен қатар, адам өмір бойы білім алуға, жаңа нәрселерді үйренуге, технологиямен дос болуға бейімделуі керек. Себебі, болашақта кәсіптердің көпшілігі автоматтандырылуы мүмкін, бірақ адамның шығармашылық қабілеті мен әлеуметтік қарым-қатынас дағдыларына деген сұраныс жоғары болады. Шваб цифрлық технологиялардың экономикалық әсеріне де үлкен мән береді. Ол технологияның арқасында жаңа бизнес модельдер пайда болып жатқанын, цифрлық платформалар (мысалы, Uber, Airbnb) дәстүрлі нарық құрылымдарын бұзып жатқанын көрсетеді. Бұл үрдіс компаниялардан икемділік пен инновацияны талап етеді. Кәсіпорындар тек өнім өндірумен шектелмей, тұтынушының тәжірибесін жақсартуға бағытталуы тиіс. Сонымен қатар, деректердің рөлі артып келеді – кімде көп әрі сапалы дерек болса, сол нарықта үстемдікке ие болады. Демек, компаниялар үшін цифрлық трансформация – тек таңдау емес, өмір сүрудің негізгі шартына айналды. Автор мемлекеттердің де бұл өзгерістерге белсенді қатысуы қажет екенін айтады. Біріншіден, мемлекеттік саясат пен заңнамалар технологиялық өзгерістерге ілесіп отыруы тиіс. Екіншіден, үкіметтер цифрлық инфрақұрылымды дамытуға, инновациялық кәсіпкерлікті қолдауға, цифрлық сауаттылықты арттыруға бағытталған бағдарламаларды жүзеге асыруы керек. Сонымен қатар, әлеуметтік теңсіздікті азайту үшін қайта даярлау, оқыту, жұмыссыздарға қолдау көрсету секілді әлеуметтік саясат маңызды болмақ. Бұл ретте Шваб «қамқор мемлекет» моделін ұсынып, оның қоғамдағы әділеттілік пен тұрақтылықты сақтау үшін қажет екенін баса айтады.

Төртінші өнеркәсіптік революция тек экономика мен технология ғана емес, сонымен қатар саясат пен мәдениетке де үлкен әсер етеді. Цифрлық коммуникация – әлеуметтік желілер, мессенджерлер, блогтар – ақпарат тарату жылдамдығын арттырып, қоғамдағы пікірталастарға жаңа серпін беріп отыр. Бірақ бұл жағымды үрдістермен қатар жалған ақпараттың таралуы, манипуляция, поляризация секілді теріс құбылыстар да бірге жүруде. Сондықтан ақпараттық қауіпсіздік пен медиасауаттылық мәселесі аса өзекті болуда.

Кітапта халықаралық қатынастар мен жаһандану үдерісіне де тоқталады. Швабтың ойынша, төртінші өнеркәсіптік революция ұлттық шекараларды бұзып, жаһандық басқару мәселесін алға тартып отыр. Бұл жағдайда халықаралық ұйымдар, мемлекетаралық ынтымақтастық, ортақ ережелер мен стандарттар маңызды болмақ. Автор «бүкіл адамзаттың мүддесі үшін технологияны басқару» қағидасын ұсынады. Яғни, технологиялық прогресс тек пайда үшін емес, бүкіл қоғамның игілігі үшін бағытталуы керек. Клаус Шваб кітаптың соңында адамзаттың болашағы туралы оптимистік көзқарасын білдіреді. Ол технологияларды дұрыс басқару арқылы инклюзивті, әділетті және тұрақты қоғам құруға болатынына сенеді. Ол үшін адамдар өз болашағына бейжай қарамауы тиіс. Әр адам өзіне «мен бұл өзгерістерге қалай үлес қоса аламын?» деген сұрақ қоюы керек. Себебі, болашақтың қандай болатыны технологияның өзіне емес, оны қалай қолданатынымызға байланысты. Осы тұрғыдан алғанда, төртінші өнеркәсіптік революция бізге үлкен мүмкіндік береді. Мысалы, дамушы елдер цифрлық технологиялар арқылы даму сатысын жылдам өте алады. Кәсіпкерлер жаңа идеяларды жүзеге асыру арқылы табыс таба алады. Жастар жаңа мамандықтарды меңгеріп, әлемнің кез келген жерінде жұмыс істеуге мүмкіндік алады. Бірақ бұл мүмкіндіктердің барлығы тек дайын тұрған жоқ – оларды көру, түсіну, игеру қажет. Яғни, бұл кезең – тек технологиялар дәуірі емес, сонымен қатар, жауапкершілік пен сананың дамуының да дәуірі.

Қорытындылай келе, Клаус Швабтың «Төртінші өнеркәсіптік революция» атты еңбегі қазіргі заманның ең маңызды трансформацияларын жан-жақты сипаттап, сол өзгерістерді түсінуге, оларға бейімделуге және олардан барынша пайда алуға бағытталған аса құнды құрал болып табылады. Бұл кітап оқырманды терең ойға жетелейді, оған болашақ туралы сұрақтар қойғызады және сол болашаққа дайын болуға итермелейді. Төртінші өнеркәсіптік революция – бұл бізді өзгерту үшін келген құбылыс емес, біздің оны қалай қабылдайтынымыз бен қолданатынымыз арқылы адамзаттың қандай болашақты таңдайтынын анықтайтын тарихи кезең. Бұл жолда әрбір адамның рөлі маңызды, себебі болашақ – ол тек технологиялардың емес, адамдардың қолында.