Шәкәрім Құдайбердіұлы
Жеті жасында өкеден жетім қалған ол бұдан былайғы кезде Абайдың тікелей тәрбиесінде болады. Өскен ортасының аса бай дәстүрлері мен Абай ағасының төрбиесі табиғатынан зерек Шәкәрімнің жетімдік көрмей өсуіне ғана емес, оның таланты ақын, парасатты ой иесі болуына да зор ықпал жасады. Шәкәрімнің өзі кейінірек былай деп жазады: «Әкеміздің бір шешесінен туған Ибраһим мырза, қазақ ішінде Абай деп атайды, сол кісі мұсылманша Һәм орысша ғылымға жүйрік Һәм алланың берген ақылы да бүл қазақтан белек дана кісі еді, ержеткен соң сол кісіден тағлым алып, әр түрлі кітаптарыноқып, насихатынтыңдап, азғанағылымның сәулесін сездім». Кезінде арнайы оқу орындарында оқып білім алмаса да, ез бетінше ізденіп және Абай ағасының жетекшілігімен жан сарайын байытқан Құдайбердіұлы заманында қазақ арасындағы аса білімдар адамдардың бірі болды. Араб, парсы, түрік, орыс тілдерін жетік білді. Ол адамдар өмірін жақсартуға тырысқан ғалымдарды мысалға келтіреді. Олардың кейбіреулері адам өмірі жаратқан иесін танумен түзеледі десе, кейбіреулері үкімет жойылса, әркім өз бетімен өмір сүрсе түзеледі деді. Ал, біреулер оку-біліммен, халықты ағартумен адам өмірі түзеледі деді. Біреулері бай, кедейді теңеумен түзеледі десе, біреулері тәрбиемен түзеуге болады деді. Өмірдің өзі — тіршілік таласы. Сондықтан адам өмірін жаратылыстың өзі солай жаратқан, бірін-бірі жеп, талап, таласып өмір сүрмек дегендер де болған. Шәкәрімнің өзі бұл идеялардың ешқайсысы адам жаратылысын өзгерте алмайтынына сенімді болды.
Туындылары Өлеңдері Нақыл сөздері
Рух - таза ақыл.
Ілмектер: рух, ақыл Шәкәрім Құдайбердіұлы
Өлең үйіріліп көкейіңе ұйып жатсын, тазартып жүрек кірін жуып жатсын.
Ілмектер: өлең, жүрек Шәкәрім Құдайбердіұлы
Бейнет көрме, біреуге бейнет берме,
Ілмектер: өсиет, тәлім-тәрбие, бейнет, дүние, өмір Шәкәрім Құдайбердіұлы
Дүние - алдамшы, өмір - қу деп елірме.
Қамдан, сақтан, қалғып бақ бәле келсе,
Бәрін құдай қылады дегенге ерме.
Қазақта жоқ ақылмен ой бекітпек,
Ілмектер: адамгершілік, қазақ, нәпсі, ақыл Шәкәрім Құдайбердіұлы
Нәпсі ұнаса болғаны - бәрі бітпек.
Тәуекел деп ат қойып ықтималға,
Байлауы жоқ нәрседен пайда күткен.
Байлық жақсы екені елге мәлім,
Ілмектер: байлық, еріншектік, өсиет, тәлім-тәрбие Шәкәрім Құдайбердіұлы
Өзің істеп әдет қыл - келсе халің.
Қолың білсе біреуге жалынбайсың,
Шыдамды бол, еріншек болма, жаным.
Абай - өзін-өзі өлеңімен жұбатқан жан.
Ілмектер: Абай, жұбату, өлең Шәкәрім Құдайбердіұлы
Жалқаулық, көрсеқызар, ашу, мақтан,
Ілмектер: жалқаулық, мінез, ашу, мақтаншақтық, көрсеқызар, арам, өтірік, мінез-құлық Шәкәрім Құдайбердіұлы
Арамдық, өтіріктен - ерте сақтан.
Күні бұрын жуытпа маңайыңа,
Есер, есірік, ынжықтық - солар жақтан.
Нәпсі, өзімшілдік пен мақтан шексіз көп жаман әдеттер туғызады.
Ілмектер: нәпсі, өзімшілдік, мақтаншақтық, әдет, жаман Шәкәрім Құдайбердіұлы
Сақ адам - сандығын бекітеді.
Ілмектер: сақтық, адам, мінез, мінез-құлық Шәкәрім Құдайбердіұлы
Ең зиянды адам - мінезі тайғақ, екі сөйлейтін адам. Мейірім, ынсап, ақ пейіл, адал еңбек - осы төртеуі кімнің бойында болса - сол шын адам болады.
Ілмектер: зиян, мінез, мінез-құлық, ынсап, мейірім, еңбек, пейіл Шәкәрім Құдайбердіұлы
Мейірім, ынсап, әділет, адал еңбек, таза жүрек, тату дос - өмірінде өкіндірмес қасиеттер осылар.
Ілмектер: Мейірім, ынсап, әділет, адал, еңбек, жүрек, татулық, дос өмір, қасиет Шәкәрім Құдайбердіұлы
Атағы шыққан жақсыға,
Ілмектер: атақ, ақыл Шәкәрім Құдайбердіұлы
Ақылды байлап қылма құл.
ЬІзақордың іші тар.
Ілмектер: ыза, ызақорлық, мінез-құлық Шәкәрім Құдайбердіұлы
Көңілі жұмсақ адамның күрмеуін тағдыр шешеді.
Ілмектер: мінез, мінез-құлық, жұмсақ, тағдыр Шәкәрім Құдайбердіұлы
Жұртым-ау, құдайыңды ойлаймысың?!
Ілмектер: дін, иман Шәкәрім Құдайбердіұлы
Дін тазасын ой табар.
Ілмектер: дін, ой Шәкәрім Құдайбердіұлы
Сабыр деген - әр іске шыдамдылық,
Ілмектер: сабыр, шыдамдылық, адамгершілік Шәкәрім Құдайбердіұлы
Қатты керек адамға бұл бір қылық.
Қолы жетпей талмай талап ізденеді,
Осыдан кеп шығады адамшылық.
Мен де соққы жедім деп сұм дүниеден,
Ілмектер: өсиет, тәлім, дүние, бейнет, қайғы Шәкәрім Құдайбердіұлы
Көп жазым ем - оныма өкіндім мен.
Ойласам: көрген бейнет, тартқан қайғы,
Болыпты не біреуден, не өзімнен.
Ашумен қылған іс - іс болып жаратпайды. Бойды ашуға билетпе.
Ілмектер: ашу, іс, мінез-құлық, мінез Шәкәрім Құдайбердіұлы
Сенімсіз - иман жоқ.
Ілмектер: дін, иман, сенім Шәкәрім Құдайбердіұлы
- Джон Максвелл
- Асқар Сүлейменов
- Асқар Сүлейменов
- Асқар Сүлейменов
Барлық авторлар
Ілмек бойынша іздеу
Мақал-мәтелдер
Қазақша есімдердің тізімі