Бақыт деген не? Ғылыми көзқарас

Бақыт деген не? Ғылыми көзқарас

Бақыт — бұл әр адам үшін жеке және ерекше ұғым, бірақ оны ғылым тұрғысынан қарастыратын болсақ, ол көптеген факторлардың жиынтығы ретінде түсініледі. Психология, неврология және әлеуметтік ғылымдар саласында бақытты анықтаудың түрлі тәсілдері бар. Ғылыми көзқарас тұрғысынан бақытты түсіну үшін адамның психоэмоционалды жағдайы, мидың жұмыс істеуі, әлеуметтік жағдайлар және өмір сүру деңгейі сияқты аспектілер ескеріледі.

Бақыт және мидың химиясы

Бақыт сезімін ғылыми тұрғыдан қарастырғанда, бірінші кезекте ми мен оның химиялық заттары туралы айтуға болады. Бақытты сезінуге әсер ететін бірнеше нейрохимиялық заттар бар, олардың ішінде дофамин, серотонин, окситоцин және эндорфиндер маңызды рөл атқарады.

• Дофамин — бұл «қуаныш гормоны» деп аталатын нейротрансмиттер, ол адамның жағымды сезімдер мен қанағаттануды сезінуін қамтамасыз етеді. Дофаминнің деңгейі жоғары болған кезде адам мотивацияланған, қуанышты және ұмтылысты болады.

• Серотонин — эмоционалды тепе-теңдікті сақтауға көмектесетін химиялық зат. Оның жоғары деңгейі адамның көңіл-күйін көтеріп, стресс пен депрессияны жеңуге ықпал етеді.

• Окситоцин — бұл «сүйіспеншілік гормоны», ол адамдар арасындағы қарым-қатынасты нығайтуға және әлеуметтік байланысты жақсартуға көмектеседі. Окситоциннің деңгейі жоғары болғанда адамдар бір-біріне жақын бола түседі, бұл, өз кезегінде, бақыт сезімін арттырады.

• Эндорфиндер — физикалық белсенділік кезінде бөлінетін химиялық заттар, олар ауырсынуды жеңілдетіп, адамның көңіл-күйін жақсартады. Спортпен шұғылдану немесе күлу эндорфиндердің бөлінуін ұлғайтады.

Бұл нейрохимиялық заттар адамның жалпы эмоционалды жағдайына және оның өмір сүру сапасына тікелей әсер етеді.

Психологиядағы бақыт

Психология ғылымында бақыт көбінесе эмоционалды әл-ауқат пен қанағаттанудың көрсеткіші ретінде қарастырылады. 20-шы ғасырдың басында психологияда бақытты анықтауға бағытталған бірнеше теориялар пайда болды. Психологтар бақытты ішкі және сыртқы факторлардың үйлесімділігі ретінде көреді.

• Субъективті әл-ауқат теориясы: Бұл теория бойынша бақыт адамның өмірінің қанағаттанарлық деңгейіне деген субъективті бағалауына негізделеді. Яғни, адам өзінің өміріне және қоршаған ортасына қаншалықты риза екендігін сезінуі бақыттың көрсеткіші болып табылады.

• Өмір мәні мен мақсат теориясы: Бұл көзқарас бойынша бақытты сезіну адамның өз өміріндегі мақсаттары мен мәнін түсінумен тікелей байланысты. Адам өз мақсатын анықтап, соған ұмтылғанда, ол бақытты сезінеді.

• Позитивті психология: Позитивті психология адамның күшті жақтарын дамытуға және өмірдің жағымды аспектілеріне назар аударуға бағытталған. Осы бағыттың негізін қалаушы Мартин Селигман бақыттың үш негізгі компонентін атады: өмірде қанағаттану, жақын қарым-қатынастар және өмірдің мақсаты мен мәні.

Әлеуметтік факторлар

Бақытқа әсер ететін факторлардың бірі — әлеуметтік жағдайлар. Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, адамдардың әлеуметтік байланыстары, отбасылық қарым-қатынастар және достарымен уақыт өткізуі олардың бақыт деңгейін айтарлықтай арттырады. Мұны нейробиология тұрғысынан түсіндіруге болады, себебі адамдардың бірігуі және басқа адамдармен эмоционалды байланыс орнатуы окситоциннің бөлінуін арттырады.

Әлеуметтік теңдік, экономикалық тұрақтылық және қоғамдағы әділдік де адамның бақыт сезіміне әсер етеді. Әлеуметтік қолдау мен адамның өмірінде тұрақтылық болған кезде оның бақыт деңгейі жоғары болады. Бұл факторлар әлеуметтік психологияда адамның қоршаған ортамен үйлесімділік табуының маңызды көрсеткіштері ретінде қарастырылады.

Бақытты қалай арттыруға болады?

Ғылыми зерттеулер бақытты арттырудың бірнеше жолын көрсетеді:

1. Благодарлық (алғыс айту): Күнделікті өмірде шүкіршілік ету адамның көңіл-күйін жақсартады. Алғыс айту бақытты сезіну деңгейін арттырады, өйткені бұл әрекет позитивті ойларды қалыптастырады.

2. Физикалық белсенділік: Спортпен шұғылдану және дене жаттығуларын жасау эндорфиндер мен дофаминнің бөлінуін ұлғайтып, көңіл-күйді жақсартады.

3. Әлеуметтік қарым-қатынастар: Жақын адамдармен қарым-қатынасты нығайту, достармен уақыт өткізу, эмоцияларыңды бөлісу — бақытты сезінуге көмектеседі.

4. Мақсатқа жету: Өмірде нақты мақсаттар қойып, оларды жүзеге асыру адамның өзін қанағаттанарлық сезінуіне әкеледі.

Қорытынды

Бақыт — бұл көп қырлы ұғым, оның түсінігі әр адамның жеке тәжірибесіне негізделеді. Ғылыми тұрғыдан қарағанда, бақыт — мидың химиясына, психоэмоционалды жағдайға, әлеуметтік қарым-қатынастарға және өмір сүру сапасына байланысты. Бұл әр түрлі ғылым салаларының интеграциясы нәтижесінде қалыптасатын ұғым. Бақытты арттыру үшін адамдар өз эмоцияларымен жұмыс істеу, физикалық белсенділікті арттыру және әлеуметтік байланыстарын нығайту қажет. Сонымен қатар, бақытқа қол жеткізу үшін адамның өмірінде мақсатты анықтап, оған ұмтылу маңызды.