«Кинематография және жастар: Киноның ой-санаға әсері»

Бүгінгі күні кино – тек көңіл көтеру құралы ғана емес, жастардың көзқарасына, дүниетанымына, ойлау жүйесіне, тіпті болашақ таңдауына ықпал ететін қуатты құралға айналды. Жасөспірім кезең – адамның тұлға ретінде қалыптасатын ең маңызды уақыты. Дәл осы шақта олар көргені мен естігенін бойына тез сіңіріп, өмірлік құндылықтар мен ұстанымдарын қалыптастырады. Ал кино – сол ақпараттың ең әсерлі әрі жедел тарайтын көзі. Бұл мақалада біз кинематографияның жастарға тигізетін әсерін талдап, оның тәрбиелік, мәдени және психологиялық қырларына тоқталамыз.

---

1. Кино – ықпал етудің ең қуатты құралы

1.1 Киноның эмоциялық әсері

Кино көрерменге тікелей әсер ететін өнер түрі. Ол визуалды бейнелер, музыка, актерлік ойын, диалог және драмалық құрылым арқылы адам эмоциясына әсер етеді. Жас көрермендер – әсершіл және еліктегіш. Олар кейіпкерлерге ұқсап киінгісі, сөйлеуі, ойлауы, әрекет етуі мүмкін. Бұл – кинодағы бейненің санаға қаншалықты терең сіңетінін көрсетеді.

1.2 Кино арқылы санаға ену

Кинофильмдердің құрылымы көбіне арман мен шындықтың, қиял мен өмірдің арасындағы шекараны жояды. Бұл әсіресе қиял-ғажайып (фантастика), экшн, мелодрама сияқты жанрларда анық байқалады. Жастар мұндай фильмдер арқылы өмір туралы көзқарасын қалыптастырып, кейде шынайы дүниеден алшақ түсініктерге ие болады.

---

2. Жастарға киноның жағымды әсері

2.1 Танымдық және білімдік рөл

Көптеген тарихи, деректі және биографиялық фильмдер жастардың дүниетанымын кеңейтіп, білім көкжиегін ашады. Мысалы:

• «The Imitation Game» – математика мен криптография туралы;

• «Hidden Figures» – ғылымдағы әйелдердің рөлін көрсетеді;

• «Жау жүрек мың бала» – отансүйгіштікке тәрбиелейді.

Осындай фильмдер жастарды ғылымға, білімге, отансүйгіштікке, адамгершілікке баулиды.

2.2 Мәдениаралық түсіністікті арттыру

Кино әлем халықтарының мәдениетін, салт-дәстүрін, өмір сүру салтын көрсете алады. Бұл жастардың басқа ұлттар мен мәдениеттерге деген құрметін қалыптастырып, толеранттылықты арттырады. Мысалы, жапон анимесі, корей дорамасы, француз өнер киносы – әлем жастарының қызығушылығын тудырып отыр.

2.3 Шабыт және мотивация

Көптеген жастар өмірлік шешімдерін киноның әсерімен қабылдайды. Мысалы, «Тәңір сыйы» сияқты мотивациялық фильмдер спортқа, өнерге, табандылыққа баулиды. Олар көрерменді өз арманына жетуге, қиындықтарға мойымауға итермелейді.

---

3. Киноның теріс ықпалы

3.1 Зорлық пен агрессияның насихаты

Экшн мен криминал жанрындағы фильмдерде жиі кездесетін зорлық-зомбылық көріністері жасөспірімдердің санасында қалып қойып, оларды қатыгездікке итермелеуі мүмкін. Әсіресе, нақты өмір мен экран арасындағы айырмашылықты әлі ажырата алмайтын жастар үшін бұл қауіпті.

3.2 Шынайы өмірге теріс көзқарас қалыптастыру

Романтикалық немесе фантастикалық фильмдер кейде жастарға өмірді тым әдемі немесе қиял-ғажайып тұрғыдан көрсетеді. Бұл шындыққа жанаспайтын үміттерге, кейінгі көңілсіздікке, күйзеліске алып келуі мүмкін. Мысалы, «токсикалық махаббатты» романтика деп көрсету – дұрыс емес үлгі береді.

3.3 Темекі, алкоголь және есірткі насихаты

Кейбір фильмдерде зиянды әдеттерді қалыпты немесе сәнді етіп көрсету кездеседі. Мұндай кадрлар жас көрерменге жағымсыз әсер етіп, шылым шегуді немесе ішімдікті "еркіндік символы" ретінде қабылдатуы мүмкін.

---

4. Жастар не көреді?

4.1 Қазақстандық жастар арасында танымал жанрлар:

• Анимациялық фильмдер (Disney, Pixar, Studio Ghibli)

• Корей дорамалары (K-drama)

• Marvel және DC кинокомикстері

• Мелодрама, романтикалық комедиялар

• Қазақ тарихи фильмдері

4.2 TikTok пен қысқаметражды видеолар

Қазіргі жастардың көпшілігі толықметражды фильмнен гөрі қысқа бейнелерді (shorts, reels, TikTok) көреді. Бұл – жаңа заманның тренді. Дегенмен, қысқа видеоларда ой тереңдігі аз, ал әсері күшті болады, сондықтан олардың да санаға әсері зор.

---

5. Ата-ана мен педагогтардың рөлі

Киноның әсерін азайту немесе реттеу мүмкін емес, бірақ оны дұрыс бағыттау керек. Бұл жерде ата-ананың, мұғалімнің, қоғамның рөлі ерекше.

5.1 Киномен тәрбиелеу

Кейбір фильмдерді бірге көру, кейін талдау – өте тиімді әдіс. Бұл жастарға сыни ойлауды дамытып, көру барысында сұрақ қоюға үйретеді. Киноны жай көріп қана қоймай, оның идеясын, мәнін, астарын түсіну маңызды.

5.2 Медиа сауаттылық

Жастар медиа өнімдерді қабылдауда сараптай алуы тиіс. Оларға киноның:

• Режиссерлік көзқарас екенін,

• Коммерциялық мақсатпен жасалатынын,

• Көркем дүние екенін түсіндіру қажет.

---

6. Қазақстан кинематографиясы және жастар

Қазақстанда да жастарға арналған сапалы туындылар көбейіп келеді. Мысалы:

• «Мұзбалақ», «Қазақ елі», «Аманат» — патриоттық сезімге тәрбиелейді.

• «Жаужүрек мың бала», «Томирис» — тарихи сана қалыптастырады.

• «Ұлжан», «Келін», «Бизнес по-казахски» – түрлі әлеуметтік мәселелерді көтереді.

Жастардың отандық киноға қызығушылығын арттыру – ұлттық мәдениетті сақтау жолындағы маңызды қадам.

---

7. Кино – болашаққа әсер ететін құрал

Кино — жастардың арманы мен болашағын қалыптастыратын құрал. Болашақ мамандығын таңдауда, өмірлік құндылықтарында, мінез-құлқында киноның әсері зор.

Көптеген жас:

• Дәрігер болғысы келеді, өйткені медициналық сериал көрген.

• Әскери қызметке қызығады, себебі патриоттық фильм көрген.

• Кәсіпкерлікке ынталы, себебі табыс туралы кино шабыттандырған.

Бұл киноның идея мен мақсатты қалыптастырудағы күшін көрсетеді.

---

Қорытынды

Кинематография – жастардың сана-сезіміне, дүниетанымына тікелей әсер ететін заманауи құрал. Ол арқылы тәрбие де беруге, білім де сіңіруге, шабыт та ұялатуға болады. Бірақ киноны бейтарап түрде қабылдай білу, ақпаратты саралап түсіну қабілеті де қажет. Сондықтан жастарға сапалы фильмдер ұсыну, олардың көркемдік талғамын қалыптастыру – қоғамның ортақ міндеті.

Жастар – экрандағы бейнені ғана емес, өмірдегі шынайылықты да көре білсе, онда кино шын мәнінде тәрбие құралына айналады.

---