«Стресс пен күйзеліс: Жасөспірімдерге арналған жеңу тәсілдері»

Қазіргі заман – қарқынды даму мен ақпарат тасқынының заманы. Әлеуметтік желілер, мектептегі талаптар, болашаққа деген алаңдаушылық, отбасындағы түсінбеушіліктер – мұның бәрі жасөспірімдердің психикалық денсаулығына әсер етіп, күйзеліс пен стресске алып келуі мүмкін. Бұрын ересектерге ғана тән болып көрінетін мәселелер қазір жастардың да күнделікті өмірінің бір бөлігіне айналып отыр.

Алайда, күйзеліс пен стресс – үкім емес. Оларды жеңуге, басқаруға болады. Ең бастысы – бұл жағдайды түсініп, оны дұрыс қабылдау және тиісті әрекет жасау.

---

Стресс пен күйзеліс дегеніміз не?

Стресс – ағзаның сыртқы қысымға, өзгеріске немесе қиындыққа реакциясы. Ол физикалық немесе психологиялық болуы мүмкін. Ал күйзеліс (депрессия) – ұзақ уақыт бойы жалғасатын теріс эмоционалды жағдай, ол адамның өмірге деген қызығушылығын, мотивациясын жоғалтуына алып келеді.

Стрестің негізгі белгілері:

• Ұйқының бұзылуы (ұйқысыздық немесе көп ұйықтау)

• Сабаққа зейіннің төмендеуі

• Тәбеттің өзгеруі

• Ашуланшақтық немесе күйгелектік

• Шаршау сезімі, үнемі мазасыздық

Күйзелістің негізгі белгілері:

• Өмірге деген қызығушылықтың жоғалуы

• Өзін төмен бағалау

• Жалғыздық немесе оқшаулануға ұмтылу

• Тұрақты қайғы немесе үмітсіздік сезімі

• Өз-өзіне қол жұмсау туралы ойлар (бұл жағдайда дереу көмекке жүгіну қажет)

---

Стрестің себептері

Жасөспірімдер арасындағы стресстің негізгі себептері:

1. Оқу жүктемесі мен емтихандар – Жоғары баға алу, ҰБТ-ға дайындық, ұстаздардың үміті.

2. Ата-ана мен мұғалімдердің қысымы – «Мінсіз бала» болуға деген ұмтылыс.

3. Салыстыру мен әлеуметтік желілер – Өзін басқалармен салыстырып, өз-өзіне көңілі толмау.

4. Достық қарым-қатынастар – Достармен келіспеушілік немесе жалғыздық сезімі.

5. Болашаққа алаңдау – Мамандық таңдау, оқу орны, жұмыс табу мәселелері.

6. Сырт келбет пен өзін-өзі қабылдау мәселелері – Өзін әдемі немесе сымбатты сезінбеу.

---

Стресс пен күйзелісті жеңудің тәсілдері

1. Мәселені мойындау және түсіну

Көп жастар күйзеліс пен стресстен қашуға тырысады. Бірақ оны мойындау – емделудің бірінші қадамы. Өз-өзіңе: «Иә, мен қазір стресстемін. Бұл – қалыпты жағдай» деп айту маңызды.

2. Эмоцияларды шығару

Эмоцияны іште сақтау – жараны тереңдетумен тең. Көңіл-күйіңді біреуге айтып, бөлісу – жеңілдік береді.

Кеңес:

• Ата-анаңа, досыңа немесе сенімді мұғаліміңе ашық бол.

• Күнделік жаз. Күн сайын өз ойың мен сезіміңді жазып отыр.

3. Дене белсенділігі

Спорт – күйзелістен арылудың ең тиімді тәсілдерінің бірі. Жүгіру, би, жүзу, футбол – қайсысы ұнайды, сонымен айналыс.

Ғылыми дәлел: Қозғалыс кезінде ағзада «бақыт гормондары» (эндорфин) бөлінеді, олар көңіл-күйді көтереді.

4. Медитация және тыныс алу жаттығулары

Тыныс алуға назар аудару – миға тыныштық берудің қарапайым әрі тиімді тәсілі.

Тыныс алу жаттығуы:

• Мұрынмен терең дем ал (4 секунд)

• Демді іште ұста (4 секунд)

• Ауызбен жайлап шығар (4 секунд)

• 5-7 рет қайтала

5. Уақытты дұрыс басқару

Көбіне күйзеліс уақыт жетпеуден, жұмысты кейінге қалдырудан пайда болады. Уақытты тиімді пайдалану – күйзелісті азайтады.

Кеңес:

• Апталық жоспар құрып үйрен

• Үлкен тапсырмаларды шағын бөліктерге бөл

• Демалысқа да уақыт бөл

6. Дұрыс ұйқы мен тамақтану

Ұйқы және тамақ – психикалық денсаулықтың негізгі тіректері.

Ұсыныс:

• Күніне 7-8 сағат ұйықта

• Тәтті, газдалған сусындар мен фастфудтан аулақ бол

• Көкөніс, жеміс, су – мидың жұмысына пайдалы

7. Әлеуметтік желіден үзіліс алу

Инстаграм, TikTok-та ұзақ отыру – өзіңді басқалармен салыстыруды күшейтіп, өз-өзіңе көңіл толмаушылықты арттырады.

Кеңес:

• Күнде желіде отыру уақытыңды шекте (мысалы, 1 сағат)

• «Цифрлық детокс» күні ұйымдастыр: интернетсіз бір күн

8. Өзіңді өзің бағалау

Жетістігің аз көрінсе де, күн сайын өз-өзіңе мақтау айт. Өзіңнің күшті жақтарыңды тізіп жаз.

Тапсырма:

• Айнаға қарап, күн сайын 3 жақсы қасиетіңді айт

• «Мен мықтымын, менің қолымнан бәрі келеді» деген сөздерді қайтала

9. Хобби мен шығармашылық

Сурет салу, музыка тыңдау, кітап оқу, өлең жазу – көңілді тыныштандыратын пайдалы істер. Уақыт тауып, өз хоббиіңе көңіл бөл.

---

Жасөспірімдерге арналған қосымша кеңестер

• Жалғыз емессің. Сен сезінген күйзелісті мыңдаған жас сезінеді. Бұл – сенің әлсіздігің емес, адам екеніңнің белгісі.

• Кәсіби көмек алудан ұялма. Егер күйзеліс ұзаққа созылып, күнделікті өмірге кедергі келтірсе, психолог немесе педагог-психолог маманға жүгін.

• Жетістік – біртіндеп келеді. Өзіңе тым қатал болма. Кішкентай жеңістеріңді де атап өт.

• Денсаулық – бірінші орында. Психикалық денсаулық та физикалық денсаулық секілді күтімді қажет етеді.

---

Қорытынды

Күйзеліс пен стресс – өмірдің бір бөлігі. Алайда олардан қорықпау керек. Әрбір жас өз бойында үлкен күш пен төзімділікке ие. Өзіңе сен, көмек сұраудан ұялма, денсаулығыңа бейжай қарама. Өмір – қиындықтармен қатар, қуаныштарға да толы сапар. Сол сапарда өзіңді жоғалтпай, үмітіңді өшірмей алға бас!

---