Түркістан уалаяты газетінің» – 155 жылдығы

Түркістан уалаяты газетінің» – 155 жылдығына орай

Қазақ руханиятының тарихында XIX ғасырдың екінші жартысы – ерекше белес. Бұл кезеңде қазақ халқының қоғамдық ой-санасы жаңғырып, ағартушылық арнаға бет алған дәуір еді. Ұлттық баспасөздің алғашқы қадамдары да осы тұста басталды. Солардың ішінде ең алғашқы қарлығаш болып қазақ даласында жарық көрген – «Түркістан уалаятының газеті».

Биыл осы асыл мұраның жарық көргеніне 155 жыл толып отыр. Бұл тек қана бір басылымның мерейтойы емес, қазақ баспасөзі тарихының, қазақ ой-пікірінің жаңғыруының мерейлі сәті.

«Түркістан уалаятының газеті» – қазақ баспасөзінің алғашқы қарлығашы

1870 жылы Ташкент қаласында тұңғыш рет қазақ және өзбек тілінде жарық көрген бұл газет қазақ баспасөзінің бастауы болды. Газеттің негізгі нұсқасы орыс тіліндегі «Туркестанские ведомости» журналына қосымша ретінде шыққанымен, оның маңызы зор еді.

Бұл басылым арқылы қазақ оқырманы алғаш рет ресми деректермен, елдегі жаңалықтармен танысуға мүмкіндік алды. Сол уақытқа дейін ауызша тараған ақпарат енді жазба түрде халыққа жете бастады. Демек, бұл – қазақ қоғамының мәдениетіне, танымына үлкен жаңалық әкелген оқиға.

Газет бетінде ауыл шаруашылығы, жер мәселесі, сауда-саттық, ел өміріндегі өзгерістер туралы мақалалар жарияланып тұрды. Сонымен қатар, қазақтың салт-дәстүрі, тұрмыс-тіршілігіне қатысты дүниелер де жарияланып, халықтың санасына ой салды. Сондықтан оны «қазақ баспасөзінің алғашқы қарлығашы» деп атау орынды.

«Түркістан уалаятының газеті» – ағартушылық пен ұлттық ойдың жаршысы

Газеттің тағы бір ұлы қызметі – ағартушылық болды. Сол дәуірде қазақ қоғамында сауаттылық деңгейі төмен еді. Ал бұл басылым халықты білімге, өнерге, ғылымға үндеудің алғашқы құралына айналды.

Газет беттерінде Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин сынды ағартушы-ғалымдардың идеяларымен үндес мақалалар басылды. Қазаққа білімнің, ғылымның, оқу-ағартудың қажеттілігі түсіндірілді. Бұл – қазақ қоғамын оятуға жасалған алғашқы қадамдардың бірі.

Сонымен бірге, «Түркістан уалаятының газеті» ұлттық ойдың ұшқынын жақты. Қазақ зиялылары осы басылым арқылы елдің болашағы туралы пікір білдіріп, ұлттық мүддені қорғаудың алғашқы үлгісін көрсетті. Мәселен, халықтың бірлігі, елдің дербестігі, мәдениет пен тілдің сақталуы жайлы ойлар жарияланды. Кейін бұл бағыт Алаш қозғалысының идеяларына жалғасып, қазақ зиялыларының ұранына айналды.

Газеттің бетінде жарияланған мақалаларда тек ресми дерек қана емес, халықтың ойы, мұңы, арманы да көрініс тапты. Ол – халық пен билік арасындағы көпір қызметін атқарды.

Қазақ халқы үшін «Түркістан уалаятының газеті» – жай ғана басылым емес, ұлттық ойдың алғашқы сәулесін шашқан рухани шамшырақ болды. Ол – ағартушылықтың, халықты оятудың, елді ілгері жетелеудің алғашқы баспалдағы.

Бүгінгі 155 жылдық мерейтой – өткенді бағалау, тарихымызға тағзым ету, сондай-ақ болашаққа бағдар жасау. Қазақ баспасөзінің тарихын осы алғашқы қарлығашсыз елестету мүмкін емес. Ол бізге ұлт руханиятының тамыры тереңде екенін, халықтың оянуына сөздің құдіреті себеп болғанын еске салады.

«Түркістан уалаятының газеті» – халқымыздың жүрегінде мәңгілікке сақталатын, ел жадында жаңғыра беретін қастерлі мұра.

 Ербол Шұғыла КазҰУ-дың 1 курс студенты. Ғылыми жетекші:фил.ғ.к.,доцент            Р.С.Жақсылықбаева