Бүгінгі журналистің тіл мәдениеті, сауаттылық әдебі және тіл шеберлігі

Қазіргі қоғамдағы ақпараттың жылдам таралуы журналистика саласына үлкен жауапкершілік жүктейді. Журналист тек ақпарат жеткізуші ғана емес, ол – қоғамдық пікір қалыптастырушы, оқырманның көзқарасына ықпал етуші тұлға. Осы ретте журналистің тіл мәдениеті, сауаттылық әдебі және тіл шеберлігі оның кәсіби деңгейін анықтайтын маңызды көрсеткіштер болып табылады.

Тіл мәдениеті – журналистің айнасы

Тіл мәдениеті – дұрыс, анық, әрі көркем сөйлеу мен жазудың жүйесі. Журналистикада тіл мәдениеті аса маңызды, өйткені оқырман немесе көрермен ақпаратты қалай қабылдайтынын осы фактор анықтайды. Жоғары деңгейдегі тіл мәдениеті бар журналист:
    •    Орфографиялық және грамматикалық нормаларды сақтайды;
    •    Ойды анық, қысқа, әрі түсінікті жеткізеді;
    •    Кәсіби этиканы ұстанады;
    •    Қоғамдық санаға әсер ететін сөз қолданыстарын мұқият таңдайды.

Журналист мақаланы немесе репортажды дайындау барысында сөздің мағынасын бұрмаламай, бейтараптық сақтауы қажет. Сонымен қатар, тілдік нормалардың бұзылуы, диалектизмдер мен жаргондардың орынсыз қолданылуы журналистің беделіне нұқсан келтіруі мүмкін.

Сауаттылық әдебі – кәсіби шеберліктің негізі

Сауатты журналист – сенімді ақпарат көзі. Қазіргі таңда әлеуметтік желілер мен интернет ресурстарында сауатсыз жазылған мақалалар жиі кездеседі. Бұл оқырманның ғана емес, жалпы журналистиканың беделін төмендетеді.

Журналистің сауаттылық әдебі оның өз ісіне жауапкершілікпен қарауынан көрінеді. Бұл әдеп:
    •    Сөздерді дұрыс жазу, тыныс белгілерін орынды қолдану;
    •    Фактологиялық дәлдікке мән беру;
    •    Терминдерді дұрыс пайдалану;
    •    Ақпаратты өңдеу кезінде манипуляцияға жол бермеу.

Әсіресе, мемлекеттік тілдегі контент сапасына ерекше көңіл бөлінуі тиіс. Қазақ тілінде сауатты, стильдік жағынан дұрыс құрылған мақалалар мен жаңалықтар көбейген сайын, тіл мәдениеті де жоғары деңгейге көтеріледі.

Тіл шеберлігі – оқырманды баураудың құпиясы

Журналистің тілі шебер болған сайын, оның материалы оқырманға әсерлі әрі қызықты болады. Тіл шеберлігі дегеніміз – сөзді ойната білу, көркемдік тәсілдерді орынды қолдану және ойды әсерлі жеткізу.

Журналистикадағы тіл шеберлігі мынадай қасиеттермен ерекшеленеді:
    •    Қысқа да нұсқа жеткізу (лаконизм);
    •    Көркемдік және бейнелілік (метафора, эпитет, теңеу);
    •    Қарапайымдылық пен түсініктілік;
    •    Жанрға сай стильді дұрыс қолдану.

Мысалы, сараптамалық мақалада ғылыми дәлдік маңызды болса, репортажда эмоция мен динамика басым болуы керек. Ал публицистикалық стильде тілдік құралдардың бейнелілігі маңызды рөл атқарады.

Қазіргі журналист – тек ақпарат беруші ғана емес, ол – тіл мәдениетінің насихаттаушысы, сауатты жазудың үлгісі және сөз құдіретін танытушы тұлға. Тіл мәдениеті, сауаттылық әдебі және тіл шеберлігі журналистің кәсіби деңгейін ғана емес, жалпы қоғамның ақпараттық мәдениетін анықтайды. Сондықтан, әрбір журналист өз тілін жетілдіріп, сауатты жазуға және жауапкершілікпен ақпарат таратуға міндетті. Тек осылай ғана сапалы журналистика қалыптасып, оқырман сенімі нығая түседі.

Алдаберген Аяжан Журналистика факультетінің 3 курс студенті, 

Ғылыми жетекшісі: ф. ғ. к., доцент Жақсылықбаева Римма