Миорелаксанттар. Жүйке тіні: жүйке талшықтары, жүйке ұштары, жүйке жасушалары және нейроглияға әсері

Кіріспе

Миорелаксанттар – бұлшықет тонусын төмендететін дәрілік заттар тобы. Олар орталық жүйке жүйесі немесе шеткері жүйке жүйесіне әсер етіп, бұлшықет жиырылуын басады. Миорелаксанттар кеңінен хирургияда, анестезияда, неврологияда және басқа да медициналық салаларда қолданылады. Миорелаксанттардың әсері жүйке тініне, атап айтқанда жүйке талшықтары, жүйке ұштары, нейрондар және нейроглия сияқты компоненттерге тікелей немесе жанама түрде болады.

Миорелаксанттардың түрлері

Миорелаксанттар екі негізгі топқа бөлінеді:

1. Орталық әсер ететін миорелаксанттар

Бұл дәрілер жүйке жүйесінің жоғары бөліктеріне — бас миы мен жұлынға әсер етеді. Орталық әсер ететін миорелаксанттар көбінесе бұлшықет спазмдары мен түйілуін жеңілдету үшін қолданылады. Олар жұлын мен миға әсер етіп, бұлшықеттердің жиырылуын тудырмайтын жағдайға әкеледі.

Мысалы:

• Баклофен: Жұлынның ішкі рецепторларына әсер етіп, спазмдарды басады.

• Тизанидин: Жүйке жүйесіндегі альфа-2 адренорецепторлары арқылы әсер етеді, бұлшықет спазмдарын азайтады.

2. Шеткері әсер ететін миорелаксанттар

Бұл миорелаксанттар жүйке-бұлшықет байланысындағы химиялық процесс арқылы әрекет етеді. Олар жүйке ұштарындағы ацетилхолиннің бөлінуін тежеу немесе ацетилхолин рецепторларының әсерін блоктау арқылы бұлшықеттердің жиырылуын төмендетеді. Бұл препараттар көбінесе хирургиялық операциялар мен анестезия кезінде қолданылады.

Мысалы:

• Тубокурарин: Ацетилхолиннің жүйке ұштарынан шығуын тежеп, бұлшықеттердің жиырылуына кедергі келтіреді.

• Панкуроний және Векуроний: Ацетилхолин рецепторларының бөгегіштері ретінде қызмет етеді.

Миорелаксанттардың жүйке тініне әсері

1. Жүйке талшықтары (аксондар)

Миорелаксанттар жүйке талшықтары арқылы өтетін импульстарды баяулатады немесе блоктайды. Алайда кейбір шеткері әсер ететін миорелаксанттар жүйке талшықтары арқылы өтетін электрлік сигналдарды тежемейді. Олардың негізгі әсері — жүйке ұштарында, яғни синапстарда. Олар жүйке импульсінің бұлшықетке жетуіне кедергі келтіреді.

2. Жүйке ұштары (синапстар)

Жүйке ұштары — жүйке талшығымен бұлшықет талшықтары арасындағы байланыс нүктелері. Бұл жерде ацетилхолин медиаторы бөлініп, рецепторларға байланысты бұлшықет жиырылуын тудырады. Миорелаксанттар бұл ацетилхолиннің бөлінуін тежеу немесе оның рецепторлармен байланысуын бөгейді. Мысалы, тубокурарин және пипекуроний сияқты препараттар ацетилхолин рецепторларын блоктап, жүйке мен бұлшықет арасындағы сигналды өткізбей, бұлшықет жиырылуын болдырмайды.

3. Жүйке жасушалары (нейрондар)

Орталық әсер ететін миорелаксанттар жүйке жасушаларының қозғыштығын төмендетіп, олардағы нейротрансмиттерлердің бөлінуіне ықпал етеді. Олар ми мен жұлын деңгейінде жүйке импульсінің таралуын тежеп, бұлшықет спазмдары мен түйілуін азайтады. Орталық жүйке жүйесіне әсер ететін миорелаксанттар гиперреактивті жүйке жасушаларының тынышталуына себеп болады, бұл өз кезегінде бұлшықет тонусын төмендетеді.

4. Нейроглия

Нейроглия — жүйке жасушаларына қолдау көрсететін және қоректік қызмет атқаратын арнайы жасушалар тобы. Олардың негізгі рөлі жүйке тінінің құрылымдық және физиологиялық қызметтерін қамтамасыз ету болып табылады. Миорелаксанттар нейроглияға тікелей әсер етпейді, бірақ жүйке жүйесінің басқа элементтері арқылы жанама әсер етуі мүмкін. Мысалы, жоғары дозаларда немесе ұзақ уақыт қолданылғанда миорелаксанттар жүйке тінінің метаболизмін бұзып, нейроглия жасушаларының қалыпты қызметіне кедергі келтіруі мүмкін.

Миорелаксанттардың қолданылу көрсеткіштері

Миорелаксанттар көптеген медициналық жағдайларда қолданылады:

• Жарақаттар мен травмаларды емдеу: Бұлшықет спазмдары, бұлшықет түйілуі кезінде.

• Неврологиялық аурулар: Мысалы, Паркинсон ауруы немесе миастения.

• Операциялар мен анестезия: Операция кезінде бұлшықет босаңсуы қажет болғанда, миорелаксанттар анестезияның бір бөлігі ретінде қолданылады.

• Бұлшықет дистониясы: Бұлшықетке қатысты патологиялық бұзылыстар кезінде миорелаксанттар пайдалы.

Жағымсыз әсерлер

Миорелаксанттар қолданылғанда бірқатар жағымсыз әсерлер туындауы мүмкін, олар әсіресе препараттың дозасы мен қолдану ұзақтығына байланысты:

• Тыныс алу бұзылыстары: Бұлшықет әлсіздігі мен тыныс алу бұлшықеттерінің салдануы.

• Қан қысымының төмендеуі: Миорелаксанттар кейде қан қысымын төмендетуі мүмкін.

• Брадикардия: Жүрек соғу жиілігінің төмендеуі.

• Бас айналу, әлсіздік: Препараттың әсерінен жүйке жүйесінде уақытша өзгерістер болуы мүмкін.

• Аллергиялық реакциялар: Кез келген дәрілік зат сияқты, миорелаксанттар да аллергиялық реакцияларға себеп болуы мүмкін.

Қорытынды

Миорелаксанттар — бұлшықет тонусын төмендету үшін маңызды дәрілік препараттар. Олар жүйке тініне, әсіресе жүйке ұштары мен жүйке жасушаларына әсер етіп, бұлшықеттердің жиырылуын азайтады. Орталық және шеткері әсер ететін миорелаксанттар әртүрлі механизмдер арқылы әрекет етеді, олардың әрқайсысының көрсеткіштері мен жанама әсерлері бар. Дегенмен, миорелаксанттар тек дәрігердің бақылауымен және дұрыс дозада қолданылуы керек, себебі олар дененің әртүрлі жүйелеріне әсер ете алады.