Бүгінгі журналистің тіл мәдениеті, сауаттылық әдебі және тіл шеберлігі

Қазіргі жаһандану дәуірінде журналистика қоғамның айнасы, халықтың құлағы, көзі және тілі болып табылады. Ақпараттық технологиялар мен әлеуметтік медианың дамуы журналистиканың рөлін одан әрі күшейтіп, жаңа талаптар қойып отыр. Бүгінгі журналист тек ақпарат таратушы ғана емес, ол – қоғамдағы құбылыстарды сараптайтын, шындықты жеткізетін, халық пен билік арасындағы көпір қызметін атқаратын маңызды тұлға. Осы орайда, журналистің тіл мәдениеті, сауаттылық әдебі және тіл шеберлігі оның кәсіби жетістігінің басты көрсеткіші болып саналады. Журналистиканың қазіргі замандағы өзектілігін айқындар болсақ, журналист – қоғамдағы ең ықпалды мамандардың бірі. Ақпараттық ғасырда адамдар күн сайын жаңалықтар мен сараптамалық материалдарға жүгінеді. Әлеуметтік желілердің, интернет-басылымдардың дамуы ақпарат алмасуды жылдамдатып, аудиторияны кеңейтті. Осы жағдайлар журналистерге жаңа міндеттер жүктейді.
Қазіргі кезде журналистиканың өзектілігін арттыратын бірнеше факторды атап өтуге болады:

Ақпарат ағынының ұлғаюы – Технологияның дамуымен адамдар ақпаратты молынан тұтынады. Алайда оның шынайылығын тексеру, аудиторияға дұрыс жеткізу – журналистің басты міндеті.
Қоғамдық пікір қалыптастыру – Журналистер белгілі бір мәселелерді көтеру арқылы қоғам санасына ықпал етеді. Демек, олардың жауапкершілігі зор.
Фейк жаңалықтармен күрес – Қазіргі заманғы ақпараттық кеңістікте жалған ақпараттардың таралуы жиі кездеседі. Осы тұрғыда журналистер нақты деректерге сүйеніп, сенімді ақпарат беруі керек.
Жаңа медиа құралдарының дамуы – Дәстүрлі БАҚ-тан бөлек, онлайн-журналистика, блогинг, подкастинг сияқты форматтар пайда болды. Бұл журналистің жаңа қабілеттерді меңгеруін талап етеді.
Журналист қоғам үшін қызмет ететін мамандық иесі болғандықтан, оның атқаратын негізгі міндеттері бар:

Шынайы ақпарат тарату – Журналист әрқашан объективті болуы тиіс. Кез келген ақпарат нақты дереккөздерге сүйеніп, тексерілген болуы керек.
Қоғамдағы маңызды мәселелерді көтеру – Журналистер әлеуметтік, саяси, экономикалық, мәдени тақырыптарды қозғап, олардың шешілуіне ықпал етуі қажет.
Аудиториямен тиімді байланыс орнату – Қазіргі медианың интерактивті сипаты журналистерден аудиториямен кері байланыс орнатуды талап етеді.
Этикалық нормаларды сақтау – Журналистикадағы әдептілік қағидаларын сақтау, ешкімнің ар-намысына тимеу, жалған ақпарат таратпау – кәсіби журналистің басты ұстанымы болуы тиіс, ал
Журналистің сауаттылығы оның кәсіби деңгейін анықтайтын басты факторлардың бірі. Сауатты журналист халыққа түсінікті, әсерлі және мағыналы ақпарат бере алады. Оның тілдік қоры, ойлау қабілеті, сөз қолдану шеберлігі жоғары болуы қажет.
Журналистің сауаттылығы неге маңызды?
Ақпараттың түсінікті болуы – Күрделі ойларды жеңіл әрі ұғынықты тілмен жеткізу – журналистің шеберлігіне байланысты.
Қоғамдық пікірге әсер ету – Сауатты жазылған материал оқырманның назарын аударады және оның белгілі бір мәселеге деген көзқарасын қалыптастырады.
Журналистің беделі – Жазу мәдениеті мен сауаттылығы жоғары журналистер оқырмандар мен әріптестері арасында беделді болады.
Тіл мәдениеті мен сауаттылық әдебі
Тіл мәдениеті – журналистің сөзді дұрыс таңдау, ақпаратты сауатты жеткізу қабілеті. Қазақ журналистикасында тіл мәдениетінің жоғары болуы – ұлттық құндылықтарды сақтау мен дамыту үшін маңызды.

Журналистиканың тіл мәдениетіне қойылатын негізгі талаптар:

Сөз байлығы – Журналистің сөздік қоры кең болуы керек. Синонимдер мен әдеби көркемдеу құралдарын дұрыс қолдана білу маңызды.
Стилистикалық дәлдік – Ойды анық, нақты жеткізу үшін дұрыс стиль таңдау қажет. Мысалы, ақпараттық мақала ресми, ал публицистикалық мақала көркем тілмен жазылады.
Грамматикалық сауаттылық – Журналистер грамматикалық және орфографиялық қателіктерге жол бермеуі керек. Журналистің тілі өткір, әсерлі, бейнелі болуы қажет. Жақсы жазылған материал оқырманды қызықтырып қана қоймай, мәселені тереңірек түсінуге көмектеседі.

Жақсы журналистің тіл шеберлігі қандай болуы керек?
Жай сөйлемдермен күрделі ой айту – Қысқа да нұсқа жеткізілген ой оқырманға түсінікті болады.
Метафора, теңеу, эпитеттерді орынды қолдану – Көркемдік құралдар мәтінді жандандырып, оқырманға әсер етеді.
Тақырып қою шеберлігі – Қызықты, мағыналы тақырып материалдың оқылымдылығын арттырады.

Бүгінгі журналист – ақпарат кеңістігінде халыққа бағыт беретін, қоғамның маңызды мәселелерін көтеретін тұлға. Оның сауаттылығы, тіл мәдениеті және тіл шеберлігі оның кәсіби жетістігінің негізгі көрсеткіштері. Сауатты журналист шынайы ақпарат беріп қана қоймай, оқырманды ойландыра алады, қоғамдық пікір қалыптастырады. Сондықтан қазіргі журналистер өз білімдерін жетілдіріп, тілдік шеберлігін дамытуға үнемі көңіл бөлуі керек.

Журналистика – үлкен жауапкершілікті талап ететін мамандық. Сондықтан әрбір журналист өз кәсібін адал атқарып, сауатты әрі мәдениетті болуға ұмтылуы тиіс. Сонда ғана қазақ журналистикасы дамып, қоғамдағы орны нығая түседі.

Ақбаян ҚАНИЕВА

Журналистика факультетінің 3-курс студенттері

Жетекші: ф.ғ.к., доцент Жақсылықбаева Римма

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: