«Ақыл мен білім – адамзаттың асыл байлығы»

Байлықтың ең құндысы қандай?

Кейде адамдардан «Байлық деген не?» деп сұрасаңыз, көбісі «ақша», «алтын», «мүлік» деп жауап береді. Иә, бұлар – материалдық байлықтар. Бірақ олар уақытша, иесімен бірге ескіріп, тозады. Ал шынайы, ешқашан құнын жоғалтпайтын байлық – ақыл мен білім. Бұл – адамзаттың мыңдаған жылдар бойы дамуына, өркениетке қол жеткізуіне жол ашқан ең асыл қазына.

---

Ақыл – адамды өзгелерден даралайтын қасиет

Адамды жануарлардан ерекшелейтін не? – Ақыл. Табиғатта күшті, жылдам, епті тіршілік иелері көп, бірақ ойлау қабілеті, логикасы, сана-сезімі бар бір ғана жаратылыс бар – ол адам.

Ақыл – табиғаттың адамзатқа берген ең ұлы сыйы. Оның арқасында адам:

• Ойын жеткізе алады;

• Тіл мен мәдениет қалыптастырды;

• Ғылым мен техника дамытты;

• Әлемнің сырын аша бастады.

Адам ақылымен ұшақ ойлап тапты, ғарышқа ұшты, жасанды интеллект жасады. Бұл – қара күштің емес, ой мен ақылдың жемісі.

---

Білім – ақылдың қанаты

Ақыл – туа бітетін қасиет болса, білім – ұдайы еңбекпен, ізденіспен жиналатын рухани капитал. Ақыл біліммен толықпаса, ол пайдасыз құралға айналады. Мысалы, найза ұстай алатын адам болса да, оны дұрыс пайдаланбаса – жараланады. Сол сияқты, ақыл да біліммен бағытталмаса, адам өзіне де, өзгеге де зиян келтіруі мүмкін.

Сондықтан дана халқымыз:
???? «Ақыл жастан, асыл тастан»,
???? «Білімдіге дүние жарық» деп, ақыл мен білімді егіз ұғым ретінде қарастырған.

---

Ақыл мен білімнің адам өміріндегі рөлі

1. Шешім қабылдаудағы рөл

Білімді әрі ақылды адам – әр қадамда ойланып әрекет етеді. Ол:

• Болашағын болжайды;

• Тәуекел мен мүмкіндікті салыстырады;

• Адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасайды.

Ал надан адам – сезімнің жетегінде кетіп, көптеген қателікке бой алдырады.

2. Қоғамдағы орнын табудағы рөл

Білім мен ақыл – адамға өз орнын табуға көмектеседі. Бүгінде:

• Дәрігер, мұғалім, инженер болу үшін – білім керек;

• Көшбасшы болу үшін – ақыл мен көрегендік керек.

Яғни қоғамда құнды болу үшін – ақыл мен білімнің бірлігі қажет.

3. Мәдениеттің дамуына әсері

Ақыл мен білім – тіл, әдебиет, өнер, ғылым сияқты барлық саланың дамуына қозғаушы күш. Ұлы ақындар мен жазушылар – білім мен парасаттың иелері. Мысалы, Абайдың өлеңдері мен қара сөздері – нағыз ақыл мен білімнің жемісі.

---

Тарихтағы тұлғалар мен ұлттардың тағдыры

Абай Құнанбайұлы: Ақыл мен білімнің шырақшысы

Абай – қазақ халқының ойшылы, ақыл мен білімнің жаршысы. Ол:
???? «Ғылым таппай мақтанба»,
???? «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста» деп, жастарды білімге шақырды.

Оның ойынша, адам өмірі – ақыл мен білімсіз мағынасыз. Сондықтан Абай өлеңдерінде ұдайы білімсіздік пен надандықты сынайды, ал парасаттылықты дәріптейді.

Шоқан Уәлиханов: Біліммен биіктеген бозбала

Шоқан – жастайынан білімге құштар болып, орыс, француз, араб тілдерін меңгерген. Оның география, тарих, этнография салаларындағы еңбектері ғылым үшін үлкен жаңалық болды. Бұл – ақыл мен білімнің күшін дәлелдейтін жарқын мысал.

Ұлыбритания мен Жапонияның мысалы

Ұлыбритания мен Жапония – жер көлемі жағынан шағын, табиғи ресурстары аз елдер. Бірақ олар әлемдегі ең дамыған мемлекеттер қатарына кіреді. Себебі бұл елдер білім мен ақылға негізделген саясат жүргізеді, ғылым мен технологияны қолдайды.

Керісінше, кейбір табиғи байлығы мол мемлекеттер артта қалып қойды. Өйткені олар ақыл мен білімге емес, байлыққа сенді.

---

Қазіргі заманда ақыл мен білімнің маңызы

XXI ғасыр – білімнің, технологияның, креативті ойдың ғасыры. Қазір әлемнің дамуы:

• Зияткерлік қабілетке;

• Ғылым мен инновацияға;

• Жаңа идеяларға байланысты.

Бұл ғасырда байлық – мұнайда емес, мидан шығады. Яғни кімде ақыл мен білім бар – сол озады. Сондықтан:

• Көп оқыған – көп біледі;

• Көп білетін – дұрыс шешім қабылдайды;

• Дұрыс шешім қабылдайтын – табысқа жетеді.

---

Ақыл мен білім – жеке тұлғаға не береді?

1. Сенімділік

Білімді адам – өзіне сенімді болады. Ол:

• Қоғаммен ашық сөйлесе алады;

• Жаңа ортаға тез бейімделеді;

• Өз ойын дәлелдеп шығады.

2. Сын тұрғысынан ойлау қабілеті

Ақыл мен білім – жалған ақпараттан қорғанудың қалқаны. Білімді адам:

• Жалғанға сенбейді;

• Тексереді;

• Логикамен ойлайды.

Бұл – қазіргі ақпарат заманында өте маңызды қасиет.

3. Көшбасшылық

Ақылды адам – халыққа жол көрсетеді. Ол:

• Айналасын ұйымдастырады;

• Көпшілікті жетелейді;

• Жаңашылдыққа бастайды.

---

Ақыл мен білім – ұлттың да байлығы

Ұлттың қуаты – жерінің кеңдігімен емес, білімді азаматтарының көптігімен өлшенеді. Мемлекет:

• Білімді ұрпақ тәрбиелесе;

• Ғылымға қаржы бөлсе;

• Зияткерлік капиталын арттырса – нағыз дамыған елге айналады.

Сингапур, Оңтүстік Корея, Финляндия – осы жолмен дамыған мемлекеттер. Қазақстан да осы жолды ұстанса – болашағы жарқын.

---

Ақыл мен білімді арттыру жолдары

1. Кітап оқу мәдениетін қалыптастыру

   • Кітап – ойды тереңдететін құрал;

   • Мектептен бастап оқуға баулу қажет.

2. Креативті ойлауға үйрету

   • Жастарды шаблонсыз ойлауға, шешім іздеуге бейімдеу.

3. Мультимәдени білім беру

   • Шет тілін меңгеру;

   • Әлемдік тәжірибені игеру.

4. Жасанды интеллект пен цифрлық сауаттылық

   • Ақылды технологиялармен жұмыс істеуді үйрету.

5. Ата-ана мен мұғалімнің рөлі

   • Ақылды ұрпақ тәрбиелеуде ең үлкен жауапкершілік – отбасында.

---

Қорытынды: Шын байлық – мида

Ақыл мен білім – сән емес, өмір сүрудің негізгі құралына айналды. Бұл – қазіргі заманда адам мен ұлттың тірегі. Ендеше:

• Ақылды болуға ұмтылайық,

• Білім алуға талпынайық,

• Жаңа заманның талаптарына сай болайық.

Өйткені нағыз байлық – банктегі есепте емес, басымыздағы білім мен жүрегіміздегі парасатта.

---