«Өмір бойы білім алу: заманауи қажеттілік пе, әлде таңдау ма?»

Өмір бойы білім алу: заманауи қажеттілік пе, әлде таңдау ма?

Кіріспе: білімнің жаңа парадигмасы

Білім – адам өмірінің басты құндылықтарының бірі. Кешегі күнге дейін біз білімді белгілі бір кезеңде алып, кейін сол біліммен бүкіл өмірімізді өткізуге болатын дәуірде өмір сүрдік. Мектеп, колледж, университет – осы үш кезең білім алудың негізгі сатысы болып келді. Ал бүгін ше?

XXI ғасыр – ақпарат тасқынының, технологиялық серпілістің, автоматтандыру мен цифрлық трансформацияның ғасыры. Бұл заман тек бейімделгендерді ғана алға шығарады. Енді білім алу – тек жастық шақтың ісі емес, өмір бойы жалғасатын қажеттілікке айналды. Бірақ бұл үдеріс – бәріне міндет пе, әлде адамның еркін таңдауы ма? Осы сұрақтың жауабын іздеп көрейік.

---

Өмір бойы білім алу деген не?

«Өмір бойы білім алу» (Lifelong learning) – адамның бүкіл өмірінде білім мен дағдыны үздіксіз жетілдіруі. Бұл тек ресми оқу орындарында емес, сонымен қатар:

• Онлайн курстар арқылы,

• Жұмыста тәжірибе жинақтау арқылы,

• Кітап оқу, семинарларға қатысу арқылы жүзеге асады.

Мысалы, бір мұғалім зейнетке шыққанша бірнеше буын оқушыға білім береді, бірақ өзі де үнемі әдіснамалық жаңалықтарды меңгеріп, білімін жетілдіреді. Сол секілді бағдарламашы да жаңа тілдерді үйреніп отыруы керек, өйткені технология жылдам өзгереді.

---

Білімді тоқтату – дамуды тоқтату

Заманауи қоғамда бір ғана біліммен шектеліп қалу – өзіңді шеттету. Әлем көз ілеспес жылдамдықпен өзгеруде. Жаңа мамандықтар пайда болып, бұрынғылары жойылып барады. Мәселен:

• 10 жыл бұрын SMM немесе UI/UX дизайнер деген мамандықтар кең таралмаған еді;

• Ал бүгін – бұл ең қажетті салалардың бірі.

Яғни адам уақыт талабына сай болмаса – еңбек нарығынан шеттетіледі. Бұл тек табысқа емес, өмір сапасына да әсер етеді.

---

Қазіргі әлемде неге үздіксіз білім алу қажет?

1. Технология үнемі жаңарып отырады

   • Жаңа бағдарламалар, құралдар, құрылғылар пайда болуда.

   • Жұмысты автоматтандыру адамдарды басқа дағдыларға үйретуді талап етеді.

2. Еңбек нарығы өзгеріп жатыр

   • Бірнеше мамандықты қатар меңгеру – трендке айналды.

   • Бір салада ұзақ жылдар жұмыс істеу сирек кездесетін жағдай.

3. Бәсеке күшейіп келеді

   • Ең білімді, әмбебап әрі жаңашыл адамдар ғана биіктерді бағындырады.

4. Адам өмірі ұзарып келеді

   • Бүгінгі адам 70–80 жыл өмір сүреді. 20 жасқа дейін алған біліммен 60 жыл өмір сүру – қисынсыз.

---

Өмір бойы білім алудың артықшылықтары

1. Кәсіби бейімделу

Жаңа білім мен дағдыны меңгеру арқылы адам жаңа жұмыс орнын таба алады, мансап жолында өсе алады.

2. Жеке дамуға серпін береді

Білім арқылы:

• Ой-өріс кеңейеді;

• Сын тұрғысынан ойлау дамиды;

• Өзін-өзі дамытуға деген құлшыныс артады.

3. Қоғамға пайдалы болу

Білімді адам – белсенді азамат. Ол қоғамдағы мәселелерге бейжай қарамайды, шешім ұсынуға қабілетті болады.

4. Психологиялық тұрақтылық

Білім алу – ми жұмысына оң әсер етіп, стрессті азайтады. Зерттеулерге сүйенсек, жаңа нәрсені үйрену адамды сергек әрі бақытты етеді.

---

Өмір бойы білім алу – баршаға қолжетімді ме?

Иә, бүгінде білім алудың ресурстары көбейді:

• Интернет пен онлайн платформалар (Coursera, Udemy, Khan Academy);

• Тегін бейне сабақтар, вебинарлар;

• Ашық университеттер.

Бірақ бұл мүмкіндіктерді бәрі бірдей пайдалана ала ма?

• Ауыл тұрғындары үшін интернеттің қолжетімділігі – өзекті мәселе;

• Кейбір адамдарда уақыт немесе мотивация жетіспейді;

• Қаржылық қиындықтар да кедергі болуы мүмкін.

Сондықтан мемлекет пен қоғам бұл бағытта қолдау көрсетіп, білім алуға жағдай жасауы тиіс.

---

Жастар үшін – бұл міндет пе?

Жастарға білім алу – тек таңдау емес, заман талабы. Қазіргі жастар:

• 5–6 мамандықты ауыстырып үлгереді;

• Бірнеше тіл мен цифрлық құралдарды меңгеруі керек;

• Өзіне жұмыс тауып қана қоймай, өзгелерге де жұмыс бере алуы қажет.

Егер олар тоқтап қалса, бәсекеге қабілетсіз болып қалады. Сондықтан жастар үшін өмір бойы білім алу – міндет.

---

Ересектер үшін – бұл екінші мүмкіндік

Кейде адамдар жас кезінде білім алуға мүмкіндігі болмағандықтан:

• Ерте жұмысқа араласады;

• Оқу орнын тастап кетеді;

• Өз арманындағы мамандыққа қол жеткізе алмайды.

Бірақ өмір бойы білім алу – оларға екінші мүмкіндік береді. 40–50 жаста университетке түсу, жаңа кәсіп үйрену – қазір қалыпты құбылысқа айналып келеді.

---

Кедергілер мен оларды жеңудің жолдары

1. Уақыттың жетіспеуі
– Тәулігіне 20–30 минут болса да білімге арнау жеткілікті.
2. Мотивацияның болмауы
– Нақты мақсат қою керек: «Мен неге үйренемін? Не үшін?»
3. Қорқу (жасым келді, кеш қалдым)
– Білім алу үшін жас шектеуі жоқ. Оқу – өмірге құштарлықтың белгісі.
4. Қаржы тапшылығы
– Онлайн тегін курстар, гранттар, мемлекеттік бағдарламалар бар.

---

Мемлекет пен қоғамның рөлі

Егер мемлекет білімді дамытқысы келсе, өмір бойы білім алуға жағдай жасауы керек. Ол үшін:

• Қолжетімді курстар мен орталықтар ашу;

• Қайта даярлау бағдарламаларын көбейту;

• Білім алушыларға мотивация беретін жүйе қалыптастыру.

Мәселен, Сингапур әр азаматына жыл сайын кәсіби даму үшін ваучер береді. Ал Финляндияда кез келген адам жасына қарамастан оқуға түсе алады. Бұл – нағыз өркениетті қоғамның белгісі.

---

Қорытынды: таңдау ма, әлде қажеттілік пе?

Бүгінгі таңда өмір бойы білім алу – бұл жай ғана адамның қалауы емес. Бұл – заманның сұранысы, тіршіліктің шарты, жеке тұлға мен қоғамның дамуына апарар жол.

Егер біз:

• Өзімізді дамытқымыз келсе,

• Жастарды бәсекеге қабілетті еткіміз келсе,

• Ел экономикасын ілгерілеткіміз келсе – онда білімді үздіксіз жетілдіруге мәжбүрміз.

Яғни, өмір бойы білім алу – қазіргі заманда қажеттілік. Бірақ ол мәжбүрлі емес – ол саналы таңдауға айналуы тиіс. Себебі шынайы білім – жүректен шығып, ынтамен игеріледі.

---