Есеновтың тағдыры

— ...Оны бар ғой, туысқан, бір сөзбен аурудың әміршісі деуге болады.

Мен аурудың әміршісі атанған ғажайып адамды көргенше асықтым. Совхозда кіммен сөйлессем де, бұл адам жайындағы әңгіме болмастан бұрын көтеріңкі түрде аңыз болып айтылады. Әсіресе, шофер Кондаковқа жасалған операция нағыз жырға айналып кеткен еді...

— Ертай Есеновичке жолыққыңыз келсе, ерте тұрыңыз, — деді совхоз директоры маған. — Пәтерінен ұстамасаңыз, күндіз қолға түсіре алмайсыз...

Жаңа құрылған совхозда барлық жұмыстың қауырт болатыны белгілі. Емхана ұйымдастыруда да осындай шұғыл жұмыстар жүріп жатты. Медициналық кадрларды жасақтау, дәрі-дәрмек алдыру, басқару сияқты толып жатқан істер бас дәрігер Есеновтың мойнында екенін, оның үстіне совхозға келген түрлі өкілдер, тілшілер, суретшілер оған бір соқпай кетпейтінін, әңгімемен сөйтіп көп уақытын алатынын директор маған атап ескертті.

Өзі жайында айта-айта әбден мезі болған адамды мазалау маған бұдан кейін біртүрлі ыңғайсыз көрінді. Сөйткенмен ғажайып маманға жолықпай тұра алмадым.

Маған есікті бір сүйкімді жас әйел ашты.

— Нұрлан, папаңды шақыр, — деді әйел жөн сұрасқаннан кейін.

Денесіне қарағанда басы тым үлкен, шашы бұп-бұйра кішкентай Нұрлан жүгіре жөнелді. Оны көре салып екі-үштердегі інісі де ере кетті.

Атақты адамның семьясы, тамаша балалары мені одан сайын қызықтырып, өзін тезірек көрсем деген ынтығым енді мүлде арта түсті.

Екі баласын екі қолтығына қысып, міне, өзі де келді. Бірақ, шынымды айтайын, мен ойлаған Есеновым мұндай емес еді. Ол келбетті, сұсты, дене жағынан да ірі, айрықша шыраймен елестейтін және егде тартқан адам болып елестейтін. Ал мынау менің ұғымымдағы хирургтан әрі қораш, әрі бөгде... Дұрысын айтсақ, бұл әлі ысылмаған, ауыл арасының әшейін бір күйкі қазағы...

Анау-мынауды сезіне бермейтін кеше адамша осы күйкі қазағымның сәлемдескен секундтағы мөлие қалған ұсқыны да маған еріксіз секем алғызды. «Мынауың көңіл аударарлық бірдеңе айта қойса жарады...»

— Мен сізге не айта аламын, — деді ол көңілсіз баяу бір қоңыр дауыспен, — ауруға операция жасаймыз. Дертті емдейміз. Қолдан келсе, ажалдан арашалаймыз, келмесе...

Сөзін аяқтамай бөгелгенге, оның бетіне жалт қарап едім, кірпігі аз, қысыңқы көзінің астымен маған елеусіз түрде зер сала, қадалып отырғанын байқадым. Жалпы бірдеңе пайымдайтындықты аңғартатын, көңілді селт еткізер осы болмашы құбылысты көргеннің өзіне ішім кәдімгідей жылып, үмітім қайта жанды.

— Қалай хирург болдыңыз? Алдымен соны айтыңыз,- дей отырып, алғашқыдай емес, барлық қимыл құбылысының бірін жібермей бақылауға шықтым. Менің көзіме бірінші түскен оның қолы болды. Өзі әрбір қозғалысын бағып, жасқаншақ түрде қимылсыз отырса да, саусақтары бір ашылып, бір жұмылып титтей дамыл таппады. Бұл несі екен деп мен көз алмай қарадым да отырдым. Қаншама қарасам да, сол қимылдан саусақ дегендер еш жаңылмады. Боксерлерде болатын бұл әдеттің хирургке не үшін қажеттігін түсінбедім... Ал сұраудың ретін таппадым.

— Менің хирургтігім, — деді ол сирек, уақ тістерін көрсете күлімсіреп, — кездейсоқ бір оқиғаның себебінен болған іс... Әйтпесе, дәрігерлік түу баста ойламаған мамандығым еді...

— Ал сіздің қалауыңыз қандай мамандық еді? — деп сұрадым.

— Мен бір кезде ақын болуды арман еткен жанмын, — деп ол өзін өзі мысқылдап отырған адамдай мырс етіп күліп қойды.

— «Ақын» деген сөздің дәл бұл адамның аузынан шығуы маған тосын естілді. Не сөзінде, не мінезінде, не жүріс-тұрысыңда ешқандай ойнақылық ақынға тән лыпылдап тұратын сезімталдық, сергектік сезілмейтін, әшейін ғана жуас қоңыр, тұйық адамның осынша биік енерге талпындым деген ниетінің өзі мені кәдімгідей ойландырып тастады... Жоқ, мұның қара жаяу болмады...

— Сіз таңданып қалдыңыз ғой, — деді ол менің ішкі дүниемде болған өзгерісті дәл басып. — Дәмең қандай зор еді деп күліп те отырған боларсыз... Оныңыз дұрыс... Менен ақындық шықпады.

— Талпынып көріп пе едіңіз?

— Талпындым десе де болады. Сол мақсатпен университеттің филология факультетіне де түскенім бар... Бірақ, айттым ғой, кездейсоқ оқиға себеп болды да, университетті тастап, медицина институтына кеттім...

Алдан шыға берген осы кездейсоқ оқиғаны айтуын өтіндім.

— Сіз кешіріңіз, — деді ол маған, — бұл өзгелер білуге тиіс емес, тек екі адамның ғана арасында болған жеке бастардың сыры...

— Сіз болмадыңыз ғой, — деді ол бір күні, — жақсы, айтайын. — Тек әжуа ете көрмеңіз. Бізбен университетте Биғайша деген қыз оқыды. — Ол жазғанын оқып отырған яки сан рет айтып, жаттығып алған адамдай тез-тез сөйлеп кетті. — Несін айтасыз, өте бір көрікті жан еді. Оның әдемілігін сізге ешуақытта суреттеп бере алмас едім. Суреттеген күнде, ақ жүзіндегі мен ғана түсінетін, мен ғана білетін қасиеттер сізге бәрібір жетпес еді. Сөзбен баяндап болмас, тек жүрекпен ғана ұғылатын, шіркін-ай, бір сүйкімділік бар еді-ау онда!..

Хирургімнің көздері жайнап, жайшылықта ештеңе аңғарылмайтын қимылсыз қоңыр беттеріне тарамдалып, қызғылт нұр ойнап шықты. Бұл нұрмен қабаттаса, сезімтал адамдарда ғана жиі кездесетін, тез әсерленгіштіктен туатын күрт құбылыс та бой көрсетті. Сезімтал жүрек дір етті: жігіт өзгенің бәрін ұмытып, өз сырына қулай беріліп кетті де, әбден үйреніспейінше өз бойын алдырмайтын сауысқан сақтықтан айырылып, жан дүниесінің барлық қалтарысын ашып алды... Іші қазандай қайнап жататын нағыз тынымсыз, үлкен сезімнің адамы екеніне енді титтей де шәгім қалмады. Таныспас бұрын асқар таудай көрінген, танысқан сағатта етектегі тақыр төбедей жадағай сезіліп қарнымды ашырған адамым, ендігі жерде алғашқы биік қалпына қайта көтеріліп бара жатқандай әсер қалдырды.

— ...Мап-майда, жұп-жұмыр, аппақ қос білегін айқастыра алқымына ұстап немесе оң алақанымен жағын таянып, ойлана қарап отыратыны әлі күнге көз алдымнан кетпейді. Сізге ұғымды болу үшін неменеге ұқсатсам екен?.. Маралдың лағын... жоқ, жоқ... Ескі кітаптардағы періштенің монтиып отырған суретін көз алдыңызға келтіріңізші. Тек монтимасын, күлімсіреп отырсың. Жетпеді сізге. Әлгіде айттым ғой, тек көзбен көру керек... Адам баласына біткен мұндай сүйкімділікті мен білмеймін. Қайда, қашан болса да, көз алмай қарай берсем-ау дейтінмін...

Қазір ойлап отырсам күлкім келеді. Армиядан киіп қайтқан солдат фуражкамды қоқайта киіп, бойыма шақ емес, көнетоз сұр шинелімді сүйретіп мен жүремін. Сондай сүйкімсізбін бе, немесе өзімнің адамға жұғымым жоқ па, әйтеуір, маған ешкім көңіл аудара бермейді. Әсіресе, қыздар солай. Мені елеген, маған университетте бірінші назар аударған адам да Биғайша болды. Ол маған әлденеге іштартқандай тез жұғысып, мені жылы шырайымен қуандырды.

Екеуміздің тағдырымызда кейбір ұқсастықтар да бар еді. Ол да, мен де университетке екі-үш жыл кешеуілдеп түстік. Ол соғыстың соңғы жылында ауылда мұғалім болыпты. Ал, мен болсам, майданнан оралдым.

Арамызда достық басталды. Сіз маған наныңыз, мұнымыз әйел мен еркек арасында болатын сүйіспеншіліктен біраз басқаша еді. Бірақ осының аяғы мені қилы, жұмбақ сезімдерге әкетті... Содан кейін-ақ тыныштықтан біржолата айрылдым. Бңған дейінгі әңгімеміз енді мені қанағаттандырмай, жүректе мазасыз күй шертіліп, жаңадан туған жасқаншақ тілектер қинады... Мұны білдіру маған сондай қиынға түсті. Қаншама оқталсам да, айта алмаймын. Жанымды жарып шыққан кіршіксіз мөлдір сезімімді бейнелеуге, сөз атаулы сондайлық дөрекі сияқтанып, жан сәулемнің маған деген барлық жақсы ниетін, таза жанын гүлше жаншып тастайтындай көрінеді де тұрады. Ешуақытта ешкімнің аузынан шықпаған тың сөз іздеймін. Таппаймын. Кейде сондай сөзді ұзақ түнде дөңбекшіп жатып тапқан тәрізденіп, төсектен қуанып тұратын да кездерім аз кездеспейді. Қайтерсіз, Биғайшамның алдына барғанда, соларым әманда түкке аспай, жүдеп жоғалады.

Мүмкін, бұл менің яки жастығым, яки жасықтығым, яки аңғалдығым шығар... О да ғажап емес.

Ақырында біздің заман жастарының салтында жоқ бір «өнер» таптым, — дейді ол болымсыз езу тартып, — өлеңмен хат жаздым. Әйтпесіме болмады. Жүрегімді билеген сол сезімімді тек поэзия ғана жеткізу мүмкін сияқтанды... Не деп жаздың дейсіз бе? Ол қазір есімде жоқ... Шыным, қаламай-ақ қойыңыз. Қай жөнді өлең дейсіз. Поэзияға жеңіл қарағандықтың албырттықтың әсері ғой... Өлеңдік жағынан нашарлығы өз алдына. Оның үстіне ойымды білдіру жағынан да бұл хатым шала жазылды. Ең алдымен кімге жолданды? Кім жолдады? — Көрсетілмеді. Әлдеқандай кітаптан көшіріліп алынған ұрлық өлеңдей адрессіз жұрдай күйінде, Биғайшаның дәптерінің арасына білдірмей сала қойдым емес пе... Бірақ ренжітіп алдым ба деп, келесі күні жүзін көргенше әбден есім шықты. Қасына да бірден бара алмай, тап бір қылмысты адамдай, оның алдында жүрегім қатты діріл қағып, қаймыға, ұрлана көз тастағаным әлі күнге дейін есімнен кетпейді. Мені көрген сағатта оның да екі бетінің ұшы ду етіп өзгеріп жүре берді. Әйткенмен бұл өзгеріс ұзақ тұрмады. Сыртқа тепкен қан артынша қайтадан тереңге сіңіп жоқ болды.

Біз бір-бірімізге пәлен деп тіл қатпадық. Арамызда ештеңе болмағандай, екеуміз де сырымызды іште түйіп, ол күні де, кейін де хат жайында әңгіме қозғауға баспадық.

Бірақ, хат ізсіз кетпеді. Ол әлденендей елеусіз өзгерістер әкелді. Мен десе ішкен асын жерге қоятын Биғайшамның біртіндеп суып бара жатқанын көргендей болдым.

Бұған қалай түсіну керек? Өзімнің шексіз сүйетінімді тұрпайы бейнелеп, көңілін қалдырып алдым ба? Әлде былайша құрметтегені болмаса, мені сүймейтіні ме?.. Әлде мен ойлағаннан басқа мұнда бір сыр бар ма? Қалай болғанда да, жүректі бітеу жарамен қалдыруға шыдамай, соңғы үміттің шарабын сарқып ішер кез келді деп ұқтым да, бағымды сынауға біржола бекіндім.

— Түн тастай қараңғы. Көшедегі электр шамдардан түскен жарықты қара еменнің жан-жаққа тарап кеткен аран бұтақтары жапырақтарымен көлегейлеп, іргесіне түсірмейді. Емен түбінде екі кісілік орындықта біз отырмыз. Жаңбырдың суымен шіри бастаған тақтайының белі майысып, осы қазір ортасынан морт сынғалы тұрғандай, орындығы бар болғыр көңілге әлденендей қобалжу салады. Осыдан кейін өзімнен-өзім үрейленемін. Бірақ мұным тіпті де тақтай үшін емес... өз тағдырым ойландырады. Осы қазір бірер минутта жанды жеген жұмбағым шешіледі. Я мынау емендей еңсем жоғары көтеріліп, көкке шырқаймын, я мынау шіріген орындықтай қайысып шөгіп қаламын.

Биғайша үнсіз әрі көңілсіз. Бұған қарағанда, бүгінгі түн... жоқ, аузым бармайды.

Жүрек дүрс-дүрс соққан мұндай минутта не оңдырып сөйлей аласын. Ойым жүдеп, сөздерім бытырап қашып кеткен. Сөйткенмен көңілімдегімді орашолақ тілмен алдына жайдым. Биғайша айтқанымның бәрін ықыласпен тыңдап, менен көз алмай қарады да отырды. Жалғыз-ақ: «Қалағаным өзіңсің. Қуантсаң да, суалтсаң да бір өзіңнің қолыңда» дегенімде ғана назарын менен аударып әкеткенін аңғардым. Бұған да өзімше түрлі мағына беріп, неше саққа жүгірте жорамалдап көрсем де, дәйекті ештеңе таппай құр болдырдым.

Сонымен әңгіменің салмағы қызға ауды. Бір ауыз сөзіне зар болып, оған телміре қарап мен отырдым.

Осыны айтып отырған кішкентай Есеновым мүлде шөмиіп қалған тәрізденді. Бірақ, бұл сол сәттегі менің ғана ұғымым еді. Ал, шындығында, осы адам қайғырып отыр ма, жоқ па — оны анық болжау мүмкін емес-ті. Мен соңғы күндері ғана аңғарған өзінің дағдылы әдетінше, ол бұл жолы да орындықтың жотасына арқасын тигізбей, кіп-кішкентай денесін өте жинақы, сақ ұстаған қалпын бұзбады, ойлы, сыры мол бет пішінінен де ештеңе андатпады.

— Барлық дүние тек бізге ғана құлақ түріп қалғандай, жым-жырт. Биғайшаның сөзінен басқа үнге құлағым тарс жабылды. Сыбдырлаған жапырақ та, сылдырай аққан арық суы да, жатақхана қызыл мүйісінен тынымсыз тербелген музыка да мені енді қайтып мазаламады.

Биғайша айтар сөзге асықпады, оқтала түсіп бөгеліп, көп кідірді.

— Неге үндемейсің, Биғайша?

— Сіз Совет Одағының Батыры Төлеген Тоқтаровты білесіз ғой, — деді Биғайша, кенет, ақырын ғана тіл қатып. Мен оның не айтқалы келе жатқанын білмесем де, денем өзінен -өзі шіміркеніп мұздай жөнелді. Неге бұлай болғанын осы күнге дейін ұқпаймын.

— Төлегенмен бір бөлімшеде менің де ағам қызмет етті. Сіз оны білуге тиіссіз. Майданда жүргенде атын сан рет естіген де боларсыз. Батыр барлаушы Жарқын Ізбасаров деп газеттер кезінде талай рет мақтап та жазды... Сол ағайым 1944 жылы қаза тапты...

Биғайша қалтасынан орамалын алып көзін сүртті.

— ...Әркім де өз туысын жақсы көреді. Бұл түсінікті, — деді Биғайша. Үні бұл жолы алғашқысынан да ақырын шықты. — Әйткенмен менің ағайымның жөні басқа еді. Ол маған туыс қана емес еді. Одан да қымбат еді... Әке-шешеден біз жастай айырылдық. Екеуміз қаршадайымыздан бір-бірімізге сүйене өстік. Сырымыз да, мұңымыз да ортақ болды. Қайда барсақ та, қол ұстасып бірге жүрдік. Тіршіліктің қамын да бірге ойластық. Бір-бірімізге тірек боп жастайымыздан егіз қозыдай үйренісе өскен өміріміз бізді дос етті...

Биғайша бұдан соң ағасының мінездерін есіне түсіріп, біраз мұңайып отырды да:

— Сіздің кейбір мінездеріңіз сол менің ағайыма ұқсайды, — деп күрсінді. — Ол да сіз сияқты сырттай жылтырауды тілемейтін, өз бойындағы қасиеттерді оңай аңғарта да бермейтін, тосын көзге елеусіз, сыры терең дос талғағыш жан еді...

Мен ыңғайсызданып басымды шайқадым.

— Сізді бір адам мендей-ақ түсінер... әттен! — деп Биғайша кідіріп, төмен қарады.

«Сізді бір адам мендей-ақ түсінер!» Қандай жып-жылы, жұп-жұмсақ сөз! Осы сөзді іштен сан мәртаба қайталай беруге мен өмір бойы жалықпас едім-ау!.. Әттен... аржағында «әттеңі» тұр ғой. Оны қайтып аңғармайын!.. Осы жалғыз сөз бір сұмдықты хабарлап тұрғандай, жарқ еткен қуанышымды сөндіріп, қайтадан дүдәмал, қым-қуыт күйге салды.

— Әттең не керек, — деді Биғайша қайталап, — ол өз алдына жыр ғой. Әңгімеме оралайын: сондай асыл ағадан айырылып, қатты қайғырып жүрген күндерім де бірте-бірте алыстай түсті... Бір күні ойда жоқта (онда мектепте сабақ, беретін кезім), кешқұрым, бейтаныс әскери адам есік қағып, бөлмеме кіріп келді.

— Жаңылмасам, Биғайша қарындас сіз боларсыз деймін? — Жақындап келіп қол берді.

— Иә, менмін, — дедім таңданып.

— Танысып қоялық мен ағаңыз Жарқынның майдандас досымын...

Ол бір буда қағазды қалтасынан алып маған ұсынды. Бұл ағайымның түрлі қолжазбалары, хаттары, суреттері еді. Арасынан менің де фото-суреттерім шықты. Солардың ішінде екеуміздің бала күнімізде құшақтасып түскен бір суретіміз көзіме оттай басылып, жүйкемді босатып жіберді. Ағайым күйіп отыр. Мен мойнына асылып тұрмын. Қайран аға!.. Іші – бауырым-елжіреп, байқаусызда көзімнен жас та ыршып кетті. Бірақ бөгде адам алдында егілмей, көз жасымда тез тыйдым.

Қадірлі қонағымнан ағайым жайында армансыз сұрап, әбден шерімді тарқаттым. Одан бір-ақ нәрсеге — ағайымның соңғы минуттары жайына қана алмадым. Осыны қаншама білгім келіп, қайта-қайта сұрастырсам да, ол бұған тура жауап бермей, әңгіменің бетін басқа жаққа бұра берді. Мұнысы мені таңдандырып, білсем деген құштарлық одан сайын күшейді.

— Айтыңызшы, соңғы минуттарында қасында болдыңыз ба? — деп қиылдым.

— Болдым, — деді ол күбірлеп.

— Қалай қаза тапты?.. Жылайды деп қорықпаңыз, айтып беріңіз, ағатай.

— Дәл соны білмей-ақ қойыңызшы, қарындасым, — деді әскери жігіт, жалынышты пішін көрсетіп.

— Неге олай?.. Тым құрыса себебін айтыңызшы.

— Соғыс деген қызық емес, қарындасым. Оның ішінде жақын адамының өлімі қызық емес...

— Білемін, білемін. Сонда да естігім келеді...

— Болмадыңыз, айтайын. Бірақ қазбалап сіз сұрамаңыз, көргенімнің бәрін жіпке мен тізбейін. Өте қысқа айтамын. Үш жігіт барлауға шықтық. Бірі Жарқын. Бұл біздің мүмкін, оныншы ма, әлде жүзінші ме жорығымыз болар... Оның да санына жетпей-ақ қойыңыз... Бұл жолы жолымыз болмады: жау біліп қойды. Жарқынға оқ тиіп ауыр жараланды. Оны арқаға салып алып еңбектеп, біз майдан шебіне қарай жылжыдық. Көп ұзамай екінші жолдасым да оққа ұшты. Жау жан-жақтан қоршап, төніп келіп қалды. Сонда да кеудеден үміт шамы сөнбей, өзіміз жаққа қарап тырмыстық. Бір сәт құлағым шын етіп төбеме аспан құлап түскендей болды да, мойныма жып-жылы бірдеңе құйылып, бүкіл өңірімді аралап бара жатты. Жүрегім тас төбеме шығып, екі қолыммен кезек-кезек арқамды сипалап, Жарқынды қармалай бастадым.

— Өліп барамын, — деді ол сыбырлап.

Мен аунап түсіп басын сүйедім....

Әскери жігіт осы араға келіп кілт тоқталды. Алда айтып болмас сұрапыл қорқыныш тұрғанда әңгімесін бұдан әрі созбай: «Есіл ер өмірмен мәңгі қоштасты» деп күрсініп сөзін бітірді.

— Ағатайым-ай, ақтық минутында не айттың екен?.. Есіңізде жоқ па, ештеңе демеді ме? — деп шелі қанбаған адамдай, ынтығым басылмай, оның аузына телмірдім.

Әскери жігіт тіл қатпастан, басын ұстап үнсіз сазарды.

— Ағатай, неге үндемейсіз?

— Қинадыңыз-ау, мені!

— Ағатай-ау, бұл нендей жұмбақ?! Өтінемін, неде болса жасырмаңыз.

— Ағаныз ақтық минутында есіне сізді алды, — деді әскери жігіт ауыр күрсініп.

— Иә, иә, тоқталмаңыз, айта түсіңіз.

— Айту да қиын, айтпау да қиын. Бұл осында келе жатып та, келіп алған соң да көп қиналған сұрағым. Дос қарызы айт дейді. Ал арым аузымды ашқызбайды. Айта бастасам -ақ екі бетім күйіп... Амал жоқ... тек сіз басқаша ойлап қала көрмеңіз. Мен өзінің сөзін ғана жеткізейін. Ол сізді ештеңеге міндеттемейтін болсын. Дұрыс па?

— Дұрыс, — дедім дәненеге түсінбесем де, дереу келісіп.

Әскери жігіт аз бөгелді де, сөзіне кірісті.

— Досым, — деді ағаңыз ақтық минутында, — менің қарындасымды білесің ғой? Суретін талай рет көрсеткенім есіңде ме? Ол тек қарындасым ғана емес, менің серігім, сүйенішім, досым еді ғой. Ол енді жалғыз қалды. Тілегім — соның өмірлік досы бол. Өзін туралы менің атымнан оған мынан айт: менімен достаса алған адам, онымен де достаса алатынына сенсін. Ол ақылды адам. Көп артық сөзді тілемейді, ұғады. Білемін, сендерден тамаша достық туады. Егер осы аманатымды жеткізбесең мені қорлағанын, сөзімді аяққа басқаның... Менің жан досым, сіздің ғазиз ағаңыз осы сөзді айтып көз жұмды...

Асыл ағаның ақырғы сөзі көп толғандырды. Ағаның адал досы таныса келе менің де жақсы сезімдерімді оятты... Мен оның жан сырына енжар қарай алмадым...

Әңгіме өкінішті біткендей болып, мен бұдан арғысын тыңдауға селқос тарта бастадым да, қыздың ісіне ой жібердім. Бұл не? Өз тағдырына орынсыз көнгіштік пе? Әлде мұнысы үлкен адамгершілік пе?..

— Сіз бері қараңыз, — деді хирург менің ыңғайымды танып, — әңгіме мұнымен біткен жоқ. Үміт оты аздан соң өлеусіреп қайта жанды. Соны тыңдаңыз...

Мен мұны естіп қуанып кеттім. Хирург сөзін жалғады:

— Жасырмайын, мен сізді сүйемін, — деді Биғайша егіліп, — ойласам, бойымды зіл басып, не істерге білмеймін. Суымақ болып, салқын тартын та көрдім. Ұмытылмадыңыз!.. — Қыз түсіп кеткен еңсесін көтеріп, маған қиыла қарады. — Ағатай, не істе дейсіз маған? Өзіңіз айтыңызшы! Бұзшы деңізші сертті! Өзгерші деңізші! Қанекей, өз жүрегіңізге жүгінейін...

Бұған дейін келешек өміріміздің барлық түйінін Биғайшаның бір ауыз сөзі шешетіндей көрінсе, енді сол менің бір ауыз сөзіме ауғандай болды... Ал не істе дейсіз маған? — Хирург өзіме қадалды. — Мұндайда сіз қандай кеңес берер едіңіз?

— Кеңес енді кеш қой, — дедім мен.

— Менің орнымда болсаңыз, сіз қайтер едіңіз? Тым құрыса соны білейінші. Мені кешіріңіз сізді өзімсініп сұрап отырмын.

— Ойланар едім, — дедім мен.

— Ал, жақсы, ойланыңыз.

Менің бөгелгенімді көріп, әлгі сұрағын өзі жуып-шайды.

— Әшейін айтамын. Сынамақ әуел бастан ойымда жоқ.

— Иә, сонымен не болды? — дедім мен.

— Өктемдікке салсам, қызды өзіме қаратып та тынар ма едім, кім білсін .. Алайда, арым шыдамады Өзімшіл, қатыгез нәпсі қаншама тілеп тұрса да, біреудің бақытына ара түсіп өз болмайын деген ойға кеп, отқа өзімді салдым. Бірақ бұған айтуға ғана оңай еді. Жаныңмен жаны жалғасқан адамнан айрылу, ұмыту мүмкін емес-ті. Оны көрген сайын бір тал шашым ағара беретінін де жақсы білдім. Ал, бірақ; қайткенде де, ұмытуым керек. Қалай ұмыту керек? Қайтып ұмыту керек? Мені осы сұрақ қинады. Сезім деген қотыр, қасыған сайын қозады. Қасымайын, қасымайын, алыстайын, кетейін, көрінбейін!. Осы оймен медицина институтына ауыстым. Міне, хирург болуымның себебі осыдан туды. Мұнымды жастық дейсіз бе, мастық дейсіз бе, оны өзіңіз білесіз. Әйтеуір тағдыр мені медик етті.

Жоқ, мен бұл адамды жазғыра алмадым.

Февраль, 1955.

---