Әлеуметтік зорлық-зомбылықты зерттеу

Әлеуметтік зорлық-зомбылықты зерттеу: себептері, салдары және шешу жолдары

Әлеуметтік зорлық-зомбылық – қоғамның дамуында кездесетін күрделі әрі өзекті мәселелердің бірі. Бұл құбылыс жеке адамдарға немесе әлеуметтік топтарға психологиялық, экономикалық, гендерлік және мәдени тұрғыда қысым көрсету, олардың құқықтары мен бостандықтарын шектеу арқылы көрініс табады. Зорлық-зомбылықтың бұл түрі қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті күшейтіп, адамдардың өмір сапасын нашарлатады. Әлеуметтік зорлық-зомбылықтың себептерін, салдарын және оны болдырмау жолдарын зерттеу қазіргі уақытта ерекше маңызға ие.

Әлеуметтік зорлық-зомбылық – бұл белгілі бір тұлғалар немесе топтардың қоғамда өз мәртебесін төмендетуге, олардың құқықтары мен мүмкіндіктерін шектеуге бағытталған әрекеттердің жиынтығы. Мұндай зорлық-зомбылықтың бірнеше түрі бар:
    1.    Психологиялық зорлық – адамның ішкі күйіне әсер ету арқылы оны қорлау, кемсіту, манипуляция жасау.
    2.    Экономикалық зорлық – адамның қаржылық тәуелсіздігін шектеу, экономикалық ресурстарға қолжетімділігін тарылту.
    3.    Гендерлік зорлық – жыныстық белгісі бойынша кемсіту, әйелдер мен ерлер арасындағы теңсіздік.
    4.    Кибербуллинг – әлеуметтік желілерде және интернет платформаларда зорлық көрсету, қорлау және ар-намысына нұқсан келтіру.

Әлеуметтік зорлық-зомбылықтың негізгі себептері әлеуметтік теңсіздікте, қоғамдағы мәдени және тарихи қалыптасқан стереотиптерде жатыр. Бұл стереотиптер көп жағдайда әйелдердің, азшылық өкілдерінің және әлеуметтік әлсіз топтардың құқықтарын шектеуге алып келеді. Сонымен қатар, білімнің, құқықтық сауаттылықтың төмендігі, заңдардың тиісті деңгейде орындалмауы да зорлық-зомбылықтың орын алуына ықпал етеді.

Сондай-ақ, зорлық-зомбылықтың бір себебі – адамдар арасындағы билік пен беделге деген ұмтылыс. Кейбір тұлғалар немесе топтар басқаларды бақылауда ұстау арқылы өздерінің артықшылықтарын сақтап қалуға тырысады.

Әлеуметтік зорлық-зомбылықтың салдары адамның психологиялық және физикалық денсаулығына, сондай-ақ қоғамның жалпы жағдайына кері әсер етеді. Бұл құбылыстың жеке тұлға мен қоғамға тигізетін негізгі салдары төмендегідей:
    1.    Психологиялық салдар
Зорлық-зомбылыққа ұшыраған адам күйзеліске, үрей мен қорқынышқа бейім келеді. Оның өзін-өзі бағалауы төмендеп, өмірге деген қызығушылығы жойылуы мүмкін. Мұндай жағдай ұзақ мерзімді депрессияға немесе суицидке әкелуі ықтимал.
    2.    Қоғамдық салдар
Қоғамдағы әлеуметтік зорлық-зомбылық сенімсіздік пен бөлінушілік тудырады. Бұл адамдар арасында қарым-қатынастың нашарлауына, ұжымдық ынтымақтастықтың әлсіреуіне алып келеді. Сонымен қатар, зорлық-зомбылықтан зардап шеккендер әлеуметтік оқшаулануға ұшырап, қоғамнан шеттетілуі мүмкін.
    3.    Экономикалық салдар
Экономикалық зорлық-зомбылық қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті арттырып, халықтың әл-ауқатын төмендетеді. Бұл жұмыссыздықтың өсуіне, табыс деңгейінің төмендеуіне, кедейшіліктің тереңдеуіне әкеледі.

Әлеуметтік зорлық-зомбылықты зерттеу оның себептерін тереңірек түсінуге және тиімді шешу жолдарын анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеу нәтижелері арқылы қоғамда әділеттілік пен теңдік принциптерін орнатуға бағытталған заңдар мен саясаттарды әзірлеу жеңілдейді. Сонымен қатар, мұндай зерттеулер адамдардың құқықтық сауаттылығын арттырып, зорлық-зомбылықтың алдын алуға септігін тигізеді.

Шешу жолдары

Әлеуметтік зорлық-зомбылықпен күресу кешенді шараларды қажет етеді. Оның алдын алу және жою үшін төмендегі негізгі бағыттар бойынша жұмыстар жүргізу қажет:
    1.    Құқықтық негізді нығайту
Мемлекет зорлық-зомбылыққа қарсы заңдарды күшейтіп, олардың орындалуын қадағалауы керек. Жәбірленушілерді қорғау механизмдерін жетілдіру маңызды.
    2.    Білім беру
Білім беру мекемелерінде зорлық-зомбылықтың алдын алу бойынша тренингтер мен сабақтар өткізу керек. Бұл жастар арасында теңдік пен құрмет мәдениетін қалыптастырады.
    3.    Ақпараттық кампаниялар
Қоғамда әлеуметтік зорлық-зомбылық туралы ақпарат тарату, оның зияны мен салдарын түсіндіру мақсатында бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерді пайдалану қажет.
    4.    Психологиялық көмек көрсету
Зорлық-зомбылық құрбандарына психологиялық қолдау көрсету, арнайы орталықтар мен жедел желілер ашу маңызды. Бұл олардың өмірге қайта бейімделуіне көмектеседі.
    5.    Әлеуметтік бағдарламалар
Әлеуметтік әлсіз топтардың жағдайын жақсарту үшін мемлекет тарапынан арнайы бағдарламалар әзірленуі тиіс. Бұл бағдарламалар адамдардың экономикалық және әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталуы керек

Әлеуметтік зорлық-зомбылық – қоғамның дамуына үлкен кедергі келтіретін күрделі мәселе. Онымен күресу үшін оның себептерін, салдарын және көрініс беру формаларын жан-жақты зерттеу қажет. Мемлекет, білім беру мекемелері және азаматтық қоғам бірлесе әрекет еткенде ғана бұл мәселені шешу мүмкін болады. Әрбір адам қоғамда әділеттілік пен теңдікті сақтау жолында жауапкершілік алуы тиіс. Тек осылай ғана біз зорлық-зомбылықсыз, бейбіт әрі үйлесімді қоғам құра аламыз.