"Қоршаған ортаның ластануы"

Қоршаған ортаның ластануы: адамзаттың өз қолымен жасаған қатері

Қоршаған орта — адам баласының өмір сүруіне қажетті ең басты кеңістік. Таза ауа, мөлдір су, құнарлы топырақ — бәрі де табиғаттың адамзатқа берген сыйы. Алайда бүгінде сол орта күн сайын ластанып, адамзаттың өзіне қауіп төндіріп отыр. Бұл тек экологиялық мәселе емес, бұл — жаһандық дағдарыс.

Ластанудың түрлері және олардың зардабы

Қоршаған ортаның ластануы бірнеше бағытта жүреді: ауа, су, топырақ және дыбыстық, радиациялық ластану. Бұл ластану түрлерінің әрқайсысы адам өміріне тікелей немесе жанама түрде зиян келтіреді.

1. Ауа ластануы
   Ірі қалаларда зауыттар мен көліктерден шығатын газдар ауа құрамын күрт өзгертіп, тыныс алу жүйесіне әсер ететін улы заттарға айналып жатыр.
   Факт: Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) 2022 жылғы есебіне сәйкес, әлемде жыл сайын 7 миллион адам ластанған ауаның салдарынан өмірден өтеді. Оның ішінде 90%-ы дамушы елдерде орын алады.

Мысал: Үндістанның Нью-Дели қаласында кейбір күндері ауа сапасы соншалықты төмендейді, мектептер жабылып, тұрғындарға далаға шығуға тыйым салынады. Балалар маскамен жүреді, себебі ауадағы зиянды бөлшектер өкпеге сіңіп, созылмалы ауруға айналады.

2. Су ластануы
   Өндірістік қалдықтардың, тұрмыстық лас сулардың және мұнай қалдықтарының өзен-көлдер мен теңіздерге төгілуі — үлкен мәселе. Таза су тапшылығы бүгінде жаһандық дағдарыс деңгейіне жетті.
   Факт: БҰҰ-ның 2023 жылғы баяндамасында айтылғандай, әлем халқының үштен бірі (2,2 миллиард адам) таза ауыз суға тұрақты қол жеткізе алмай отыр. Бұл көбіне ластанған су көздерімен байланысты.

Мысал: 2010 жылы Мексика шығанағында British Petroleum-ға тиесілі мұнай платформасында болған жарылыс салдарынан 4,9 миллион баррель мұнай теңізге төгілді. Бұл су асты тіршілігіне ғана емес, маңайдағы жағалауда өмір сүретін халыққа да экономикалық және экологиялық зардап әкелді.

3. Топырақ ластануы
   Ауыл шаруашылығында қолданылатын химиялық тыңайтқыштар мен улы пестицидтер, өндірістік қалдықтар топырақтың құнарын азайтып, өнім сапасына зиян тигізеді. Бұл азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төндіреді.
   Факт: FAO (Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы) мәліметі бойынша, жыл сайын 24 миллиард тонна топырақ эрозияға ұшырайды. Оның негізгі себебі — топырақтың химиялық жолмен ластануы.

Адам денсаулығына әсері

Ластанған орта адам денсаулығына тікелей әсер етеді. Жоғарыда айтылған ауа мен су ластануы — аллергия, демікпе, қатерлі ісік, жүрек-қан тамырлары ауруларына себепші болады.

Факт: 2021 жылы Lancet журналында жарияланған зерттеуге сәйкес, әлемде әрбір 6 өлімнің бірі — қоршаған орта ластануымен байланысты. Бұл әсіресе балалар мен қарт адамдар үшін өте қауіпті.

Ластанудың әлеуметтік-экономикалық салдары

Қоршаған ортаның ластануы тек денсаулыққа зиян келтіріп қана қоймайды, сонымен қатар экономикалық шығындарға да алып келеді. Өндірістен бөлінген қалдықтарды тазалау, ластанған аумақтарды қалпына келтіру — миллиардтаған долларды талап етеді.

Мысал: Қазақстандағы Бейнеу-Атырау бағыты бойындағы мұнай тасымалы кезінде болған бірнеше төгінділер жергілікті ауыл тұрғындарының мал шаруашылығына зиянын тигізді. Мал қырылып, ауыл шаруашылығы тоқырады. Бұл — экология мен экономика байланысының нақты дәлелі.

Не істеу керек?

1. Жауапкершілік пен заң күшейтілуі керек.
   Өндіріс орындарына экологиялық талаптарды қатайтып, заңмен бақылау қажет. Қазақстанда 2021 жылы қабылданған жаңа Экологиялық кодекс осы бағыттағы оң қадамдардың бірі болды.

2. Жаңартылатын энергия көздеріне көшу.
   Көмір мен мұнайдың орнына күн, жел, су энергиясын пайдалану арқылы атмосфераға бөлінетін зиянды заттарды азайтуға болады.

3. Қоғамдық экологиялық сана қалыптастыру.
   Мектептен бастап табиғатты сүюді, қорғауды үйрету — болашақ үшін маңызды. Әр адам өз әрекетінен бастау керек: қоқысты сұрыптау, пластик қолдануды азайту, суды үнемдеу сияқты қарапайым да тиімді қадамдар бар.

Қорытынды

Қоршаған ортаның ластануы — бүгінгі күннің ең өзекті мәселелерінің бірі. Ол — табиғатқа ғана емес, адамзаттың өзіне қарсы бағытталған қауіп. Біз бұл жағдайға бей-жай қарасақ, ертең тек ауа мен судың емес, өміріміздің де ластануына куә боламыз. Уақыт әлі бар. Табиғатты қорғау арқылы өз болашағымызды сақтап қалуға болады.