Дәптерге түскен сөздер

Бұл дәптер әуелде оқылған кітапқа пікір жазып отыру үшін арналған еді. Бұл - мектепті енді бітірген жылы болатын.

"Кітап оқылғаннан кейін туған ойлар" деп ат қойылып, кейін жалғаспай қалған дәптерге Рамазан Тоқтаровтың 1985 жылы "Жазушы" баспасынан шыққан "Сусамыр" романына, ноғай жазушысы Сүйін Қапаевтың 1983 жылы "Жазушы" баспасынан шыққан "Тазасу толғауы" повестер мен әңгімелеріне, Төлек Тілеухановтың "Жазушы" баспасынан 1975 жылы шыққан "Өзгенің бақыты үшін" повесіне, Қалмұқан Исабаевтың 1974 жылы "Жазушы" баспасынан шыққан "Өткелде" романына, Әбіш Кекілбаевтың 1974 жылы "Жазушы" баспасынан шыққан "Бір уыс топырақ" роман және повестеріне, Ерсін Қойбағаровтың "Жалын" баспасынан 1984 жылы шыққан "Қараша" повестер мен әңгімелеріне, Зейнолла Шүкіровтің 1983 жылы "Жазушы" баспасынан шыққан "Отты өткелдер" романына, татар жазушысы Самат Шакирдың "Жалын" баспасынан 1985 жылы шыққан "Аңызға айналған есімдер" повесіне, Рафаель Ниязбековтің 1986 жылы "Жазушы" баспасынан шыққан "Қызыл үй" романына, Нұрқасым Қазыбековтің 1982 жылы "Жалын" баспасынан шыққан "Ағайын" повестер мен әңгімелер жинағына, "Мектеп" баспасынан 1984 жылы шыққан "Қазақ әңгімелері" жинағына, орыс жазушысы Лев Линьковтың 1956 жылы Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасынан шыққан "Кәрі тасбақаның" капитаны" повесіне, ағылшын жазушысы Сомерсет Моэмнің 1968 жылы "Жазушы" баспасынан шыққан "Ел шетінде" әңгімелер жинағына, литван жазушысы Витаутас Бубнистің 1983 жылы "Жазушы" баспасынан шыққан "Тамыздың үш күні" романына, орыс жазушысы М.Прилежаеваның "Жазушы" баспасынан 1983 жылы шыққан "Үш апта тыныс" повесіне, Әнес Сараевтың "Жазушы" баспасынан 1976 жылы шыққан "Тосқауыл" романына, Қарауылбек Қазиевтің "Жалын" баспасынан 1984 жылы шыққан "Кемпірқосақ" повестер мен әңгімелер жинағына, Ф.Достоевскийдің "Жазушы" баспасынан 1972 жылы шыққан "Қылмыс пен жаза" романына, Ғалымжан Қаллемовтың "Жалын" баспасынан 1987 жылы шыққан "Ұзақ ғұмыр" повестер мен әңгімелеріне, Сейтжан Омаровтың 1987 жылы "Жазушы" баспасынан шыққан "Арман асуы" повестер мен әңгімелеріне кітап оқылғаннан кейін өзінің алған әсері мен пікірлерін жазып, дәптер бір жылдай уақыт жалғанып отырыпты.

Кейін студент болғанда бітіруші курстағы "Көркем тексті лингвистикалық талдау" пәнінен сынақ тапсырғанда да шығармаға пікір білдіру тұрғысында соның да бір пайдасы тигендей. Бұл сынаққа жазушы Серік Асылбековтің "Мұғалімдер күні" атты шығармасының ішіндегі "Әдебиет пәнінің оқытушысы" деп аталатын әңгімесіне тек шығарманың тілі тұрғысынан ғана емес, тақырып, идея, сюжет, композиция, сонымен бірге кейіпкерлеріне баға беруге ұмтылыс танытқан және кітап та, әңгіме де мектеп, мұғалімдер өміріне байланысты болғандықтан "Қыр-сыры мол тақырып" деп ат қойған жазбасымен келіп, тапсырып шыққан еді.

Дәптерге сол кезде тек оқылған кітапқа пікір жазылып қана қойған жоқ еді. Сонымен бірге оқылған баспасөз бетіндегі немесе кітап ішіндегі өзіне ұнаған ұлы адамдардың сөздері де жазылып отырды. Сондай сөздердің бірі - "Қандай мұратың болса да, өз еңбегіңе сен, басқаға телмірме" деген Ғабдолла Садықұлының сөзі "Білім және еңбек" журналынан алынып жазылған екен. "Бөбекті оқыт - сонда әлемге адам сыйлайсың". Гюгоның сөзі. Бұл да "Білім және еңбек" журналынан алынған. "Адам тәрбиесі оның тууынан басталады, сөйлемес бұрын, естімес бұрын ол тәлім ала бастайды". Ж.Ж.Руссоның сөзі. "Ұлы мүмкіндіктердің баршасы - балалардың бойында". Л.Толстойдың сөзі. Бұл екеуі де "Қазақ календарынан" алынып жазылған.

Кейін студенттік кезде және мұғалімдік жұмысының алғашқы жылында дәптер тағы да осындай бір-екі сөздермен толығыпты. "Бір ғана мамандық жетегіне ерген кісі бірыңғай препаратор болып қалады. Одан жалпы өрлеу, өзінің мамандығын жетілдіру идеялары тумайды". Академик Арцимовичтің сөзі. "Ешкім де надан болмауға тиіс. Барлық ғылым мен барлық өнер негіздерін әркім білуге міндетті. Сіз етікші немесе химия профессоры болғаныңызбен, егер сіздің жаныңыз кез келген өнердің біріне ғана жабық болса, онда сіздің кемтар болғаныңыз". А.В.Луначарскийдің сөзі. Бұлар "Жалын" журналынан алынған.

Ал "Берік болсын босаға", "Жалын", В.А.Сухомлинский. "Қызыма хат" деген сөздердің тұсына мынадай жазу түсіпті:

...Өзінің жыныстық нәпсі құмарын басуға әрекет жасайтын, бірақ нақты ер-азамат болуға рухани әзір емес ер бала ғана надан емес, "жүгенсіз" сезімнің толқынында еріксіз қалқи беретін және өзінің білместігінен "өзім де білмеймін неге екенін, не қылсаң со қыл - бірақ сүйемін оны" деумен ақталғысы келетін қыз бала да надан.

Ал венгрдің ақыны Шандор Петефи: "Өмір - мен үшін бәрінен қымбат, өмірден қымбат - махаббат, ал бірақ елімнің еркіндігі мен азаттығы үшін қажет болса, екеуін де құрбан етуге әзірмін" деген екен. "Қазақ әдебиеті" газетінен алынған.