Өлең, жыр, ақындар

Абай Құнанбайұлы

Абай (Ибраһим) Құнанбаев Құнанбайұлы (1845-1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, композитор, аудармашы, саяси қайраткер, либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен.

Ұлы ақын, композитор, саясаткер, ағартушы, қазақтың реалистік жаңа жазба әдебиетінің негізін қалаушы.
Ақынның арғы тегі Орта жүз Тобықты Арғын ішіндегі Олжай батырдан басталады. Олжайдан Айдос, Қайдос, Жігітек есімді 3 ұрпақ тарайды. Бұлардың әрқайсысы кейін бір-бір рулы ел болып кеткен. Айдостың Айпара деген әйелінен: Ыргызбай, Көтыбақ, Топай.
Ана айтқанындай, шынында, бұлардың ішінде Ыргызбай ортасынан оза шауып, ел басқарған. Ыргызбайдан Үркер, Мырзатай, Жортар, Өскенбай тарайды. Өскенбай шаруаға жайлы, билікке әділ кісі болғандықтан, "Ісің адал болса Өскенбайға бар,арам болса Ералыға бар” деген мәтел сөз қалған.Өскенбайдың әйелі Зердеден Құнанбай туады.
Бірақ бұл оқуын әрі жалғастыра алмай, небәрі 3 жылдан соң оның мұсылманша да, орысша да оқуы аяқталады. Абайдың басқа балалардан алымдылығын аңғарған Құнанбай оны елге шақырып алып, өз жанына ертіп, әкімшілдік-билік жұмыстарына араластырмақ болады. Сөйтіп 13 жастағы Абай ел ісіне араласады.


Туындылары Өлеңдері Нақыл сөздері

Қулық пен құбылудан жалығудың өзі — жақсылық.

Ілмектер: жақсылық, қулық, нақыл, афоризм, қанатты сөздер Абай Құнанбайұлы

Адамның жақсы болуы тегінде емес, тәрбиесінде, ақылында, өнер-білімінде. Адамға үш алуан адамнан мінез жұғады: ата-анадан, ұстазынан, құрбысынан. Әсіресе, олардың қайсысын жақсы көрсе, содан көп жұғады.

(с) Абай Құнанбайұлы

Ілмектер: Адамдықты ұмытпа Абай Құнанбайұлы

Адамның жақсы болуы тегінде емес, тәрбиесінде, ақылында, өнер-білімінде. Адамға үш алуан адамнан мінез жұғады: ата-анадан, ұстазынан, құрбысынан. Әсіресе, олардың қайсысын жақсы көрсе, содан көп жұғады.

(с) Абай Құнанбайұлы

Ілмектер: Адамдықты ұмытпа Абай Құнанбайұлы

Досыңа достық – қарыз іс,
Дұшпаныңа әділ бол.
Асығыс түбі – өкініш,
Ойланып алмақ – сабыр сол!

(с) Абай

Ілмектер: сабыр берсін санаға, Сабыр-түбі сары алтын Абай Құнанбайұлы

Қазақ ойлайды: бiрлiк-ой ортақ, ас ортақ, киiм ортақ болса екен дейдi… Осы ма бiрлiк? Жоқ, бiрлiк — ақылға бiрлiк, малға ортақтық емес, малыңды берiп отырсаң, атасы басқа, дiнi басқалар, күнi басқалар да жалданып, бiрлiк қылады. Бiрлiк сатылса — антұрғандықтың басы осы. Ағайын алмай бiрлiк қылса керек. Сонда әркiм несiбесiн құдайдан тiлейдi. Әйтпесе, құдайдан тiлемейдi, шаруа iздемейдi. Әуелi бiр-бiрiне пәле iздейдi. Не түсiн, не ажарын, не өкпесiн бұлдап, ол болмаса, бiр пәле салып, қарғанатын, әйтеуiр, бiрiн-бiрi алдаудың амалын iздеседi. Мұның қай жерiнен бiрлiк шықты.

Ілмектер: бірлік, нақыл, афоризм, қанатты сөздер, амал, алдау Абай Құнанбайұлы

Қараңғылықтың бұғауы мен надандықтың кiсенiнен азат болмаған ел ешуақытта да азаттық ала алмайды. Сондықтан отаршылдықтың халыққа қарсы қолданатын ең үлкен қаруы - қараңғылық пен сол қараңғылық кiндiгiн кескен надандық деп бiлiңiз. Шен мен шекпен қуған бiлiмдi бола ма? Ондай жан өзiнен басқа өзгенiң де қамын жей ала ма? Өзгеге нұры түспейтiн, шапағаты тимейтiн бiлiмнiң керегi бар ма?

Ілмектер: Қараңғылық, надандық, азаттық, ел, нақыл, афоризм, қанатты сөздер, білім, шапағат Абай Құнанбайұлы

Ақпейіл және ықыласты жүрек адамды жетелеуі тиісті, сонда ғана оның еңбегі және табыстылығы ерекше мәнге ие болады. Адам болып дүниеге келу жеңіл, бірақ адам болу қиын.

Ілмектер: Ақпейіл, ықылас, жүрек, нақыл, афоризм, қанатты сөздер, еңбек, табыс Абай Құнанбайұлы

Адам деген даңқым бар.

Ілмектер: адам, нақыл, афоризм, қанатты сөздер Абай Құнанбайұлы

Адамның адамшылығы істі бастағандығынан білінеді, қалайша бітіргендігінен емес.

Ілмектер: нақыл, афоризм, қанатты сөздер, іс Абай Құнанбайұлы

Ашулы адамның сөзі аз болса, ыза қуаты артында болғаны. Егер де аузынан қара қан ағызса, домбыт, мақтаншақ, қорқақ.

Ілмектер: ашу, нақыл, афоризм, қанатты сөздер Абай Құнанбайұлы

Жас қартаяды, жоқ туады, туған өледі.

Ілмектер: жас, қарттық, өмір, нақыл, афоризм, қанатты сөздер Абай Құнанбайұлы

Ақылды деп, арлы деп, ақпейіл деп,
Мақтамайды ешкімді бұл күнде көп.

Ілмектер: ақыл, нақыл, афоризм, қанатты сөздер, ақпейіл, мақтау Абай Құнанбайұлы

Сүйер ұлың болса сен сүй,
Сүйсінерге жарар ол.

Ілмектер: ұл, нақыл, афоризм, қанатты сөздер Абай Құнанбайұлы

Жікшіл ел жетпей мақтайды,
Желөкпелер шын деп ойлайды.

Ілмектер: шындық, нақыл, афоризм, қанатты сөздер, ел Абай Құнанбайұлы

Момыннан жаман қорқақ жоқ,
Қу, пысық деген ат қайда?
Айлакер болмай атақ жоқ,
Алдамшы болмай бақ қайда?

Ілмектер: момын, қорқақ, нақыл, афоризм, қанатты сөздер, Қу, пысық, Айлакер, бақ Абай Құнанбайұлы

Өлсем, орным — қара жер сыз болмай ма.

Ілмектер: өлім, нақыл, афоризм, қанатты сөздер, қара жер, сыз Абай Құнанбайұлы

Ғашықтық, құмарлықпен – ол екі жол,
Құмарлық бір нәпсі үшін болады сол.
Сенен артық жан жоқ деп ғашық болдым,
Мен не болсам болайын, сен аман бол.

Ілмектер: Ғашықтық, құмарлық, нақыл, афоризм, қанатты сөздер, нәпсі Абай Құнанбайұлы

Демің – гүл аңқыған
Нұрың – Күн шалқыған.
Көргенде, бой еріп,
Сүйегім балқыған.

Ілмектер: дем, гүл, нақыл, афоризм, қанатты сөздер Абай Құнанбайұлы

Сұлулық сүймектік –
Пайғамбар сүннеті.

Ілмектер: Сұлулық, пайғамбар, сүнет, нақыл, афоризм, қанатты сөздер Абай Құнанбайұлы

Адамға — ақыл керек, іс керек, мінез керек.

Ілмектер: адам, ақыл, іс, мінез, нақыл, афоризм, қанатты сөздер Абай Құнанбайұлы

Қарап көріңіз