Эфир мәдениеті және журналист этикасы

Эфир мәдениеті және журналист этикасы

 

Қоғамдағы ақпараттық кеңістік күн сайын кеңейіп, журналистиканың ықпалы артып келеді. Ақпараттың таралу жылдамдығы мен аудиторияға әсер ету күші артқан сайын, журналистердің кәсібилігі мен моральдық жауапкершілігі де жоғары талапқа сай болуы тиіс. Эфир мәдениеті мен журналист этикасы – бұл тек кәсіби қағидалар жиынтығы ғана емес, бұл журналистің қоғам алдындағы абыройы мен міндеті.

 

Эфир мәдениеті: сөз бен мінез әдебі

Эфир – бұл тек ақпарат жеткізу алаңы ғана емес, бұл – қоғамдық пікірдің қалыптасатын алаңы. Сондықтан журналист эфирде өз ойын анық әрі жүйелі жеткізе білуі керек. Эфир мәдениеті тек сөйлеу мәнеріне ғана емес, журналистің өзін-өзі ұстау әдебіне, аудиторияға деген құрметіне де тікелей байланысты.

 

Тіл тазалығы мен сөз мәдениеті

Журналистиканың басты қаруы – сөз. Сондықтан эфирге шыққан кез келген журналист өзінің сөйлеу мәнеріне, сөз саптауына ерекше мән беруі тиіс. Қазіргі медиа кеңістікте бейәдеп сөздер, орынсыз әзілдер мен жаргондардың жиі қолданылуы эфир мәдениетіне үлкен қауіп төндіруде. Бұл аудиторияға деген құрметсіздік қана емес, сонымен қатар, журналистиканың кәсібилігін төмендететін факторлардың бірі.

 

Журналист өз ойын анық, қысқа әрі түсінікті жеткізуі тиіс. Сөйлеу барысында дыбыстарды дұрыс айту, сөздерді орынды қолдану, ақпаратты бейтарап әрі сауатты жеткізу – эфир мәдениетінің негізгі талаптары.

 

Ақпараттың шынайылығы мен объективтілік

Эфирде айтылған әрбір сөз қоғам санасына әсер етеді. Сол себепті журналист ақпаратты таратпас бұрын оның шынайылығын жан-жақты тексеруі қажет. Фактіні бұрмалау, жалған ақпарат тарату немесе біржақты пікір білдіру

эфир мәдениетіне қайшы.

Объективтілік – журналистиканың алтын қағидасы. Журналист өзінің жеке көзқарасын аудиторияға таңбауы тиіс. Ол көрерменге немесе тыңдарманға нақты фактілерді ұсынып, қорытынды жасауды солардың өзіне қалдырғаны жөн.

Аудиторияға деген құрмет

 

Журналист – ақпарат беруші ғана емес, қоғаммен байланыс орнатушы тұлға. Сондықтан оның әрбір сөзі мен іс-әрекеті аудиторияға құрметпен қараудан басталуы керек. Эфир барысында орынсыз дауыс көтеру, агрессия, эмоцияға берілу, әңгімелесушіні кемсіту немесе тыңдарманның пікірін елемеу журналист беделіне нұқсан келтіреді.

Аудиторияның жас ерекшелігін, мәдени деңгейін, рухани құндылықтарын ескеру – эфир мәдениетінің маңызды талаптарының бірі. Әсіресе, тікелей эфир кезінде сөзді сүзгіден өткізіп, халықтың көңіл-күйіне әсер ететін кез келген мәлімдемені аса мұқият жеткізу қажет.

 

Журналист этикасы: ар мен жауапкершілік

Журналистика – тек ақпарат тарату құралы емес, ол – қоғамды тәрбиелейтін күш. Сондықтан журналистің кәсіби қызметі жоғары моральдық-этикалық стандарттарға сай болуы тиіс. Журналист этикасы – оның ішкі мәдениеті, адалдығы және кәсіби принциптерге деген адалдығы.

Шындық пен әділдік қағидасы

Журналист этикасының ең басты қағидасы – шындықты бұрмаламай, ақпаратты әділ жеткізу. Көп жағдайда рейтинг пен сенсация қуған журналистер ақпаратты бұрмалап, қоғамда теріс пікір қалыптастыруға бейім болады. Бұл – кәсіби этиканың ең үлкен бұзылуы.

Шынайы журналист кез келген ақпаратты таратпас бұрын оның дереккөздерін жан-жақты тексеріп, шындыққа сәйкестігін анықтауы тиіс. Өтірік ақпарат қоғамда адасу мен дүрбелең туғызуы мүмкін. Сондықтан журналистің ең басты қаруы – ақиқат пен әділдік.

Жеке өмірге қол сұқпау

Танымал тұлғалар туралы ақпарат таратқанда, журналист олардың жеке өміріне құрметпен қарауы тиіс. Көп жағдайда рейтинг жинау мақсатында адамның жеке өмірін қазбалау, жалған мәлімет тарату немесе жеке басына қатысты мәліметтерді жариялау кездесіп жатады. Бұл – журналистік этиканың өрескел бұзылуы.

Журналистің міндеті – қоғамға пайдалы ақпарат тарату, ал жеке өмірге араласу – сары басылымдардың ғана үлесі. Сондықтан кәсіби журналист этикалық шекараны сақтап, тек қоғамдық маңызы бар ақпаратты таратуы тиіс.

Сыбайластықтан бас тарту

Журналистің бейтараптығы – оның кәсіби адалдығының басты көрсеткіші. Кейбір журналистер белгілі бір саяси күштерге немесе коммерциялық құрылымдарға тәуелді болып, шынайылықтан алшақтайды. Бұл – журналистиканың беделін түсіретін ең үлкен кемшілік.

Тәуелсіз журналист – бұл шындықтың жаршысы. Ол ешкімнің ықпалына түспей, қоғам мүддесін бірінші орынға қоюы тиіс. Ақпаратты сату, белгілі бір тараптың мүддесін қорғау немесе бұйрық бойынша жұмыс істеу – кәсіби журналистің әдебіне жат.

Қоғам алдындағы жауапкершілік

Журналистің әрбір сөзі, әрбір материалы қоғамға әсер етеді. Сол себепті ол ел ішіндегі тұрақтылықты, халықтың ұлттық мүддесін, қоғамдық құндылықтарды ескеруі тиіс. Арандатушылық, жала жабу немесе халықты дүрліктіру – журналистің ең үлкен қателігі.

Ақпараттың күші зор. Журналистің таратқан жаңалығы адамдардың санасын өзгертеді, қоғамдық пікірдің бағытын айқындайды. Сондықтан журналист өз кәсібіне жеңіл-желпі қарамай, әрбір материалы үшін моральдық жауапкершілікті сезінуі қажет.

Эфир мәдениеті мен журналист этикасы – кез келген ақпарат құралдарының кәсіби деңгейінің айнасы. Журналист өзінің білімі мен білігін, әдебі мен адамгершілігін үйлестіре білгенде ғана шынайы маманға айналады.

 

Шынайы журналист – бұл тек ақпарат таратушы ғана емес, ол – қоғамды тәрбиелеуші, халықтың сеніміне ие болатын тұлға. Егер эфир мәдениеті мен журналист этикасы қатаң сақталса, бұқаралық ақпарат құралдары әділдік пен ақиқаттың мінберіне айналады.

Арман Ақжайық,Балғабек Қарлығаш,Бағдаулет Арайлым Журналистика факултетінің 3- курс студенттері.

Жетекшісі:ф.ғ.к.,доцент

Жақсылықбаева Римма

---